M. H. Shermatov, O. I. Egamberdiyev funksional analiz va integral tenglamalar
Download 1.42 Mb. Pdf ko'rish
|
funksional analiz va integral tenglamalar
0
1
= b bo`linishi uchun
X
|f (x i ) + g(x i ) − f (x i−1 ) − g(x i−1 )| ≤ n X
|f (x i ) − f (x i−1 )|+ +
X
|g(x i ) − g(x i−1 )| tengsizlik o`rinli. Aniq yuqori chegaralar uchun ma'lum bo`lgan sup(A+B) ≤ sup A + sup B tengsizlikdan foydalansak, 2-xossa isbotiga ega bo`lamiz. ∆ 3. Ixtiyoriy c ∈ (a, b) uchun quyidagi tenglik o`rinli V b a [f ] = V c a [f ] + V b c [f ]. (16.4) Isbot. Oldin [a, b] kesmaning shunday bo`linishlarini qaraymizki, c bo`li- nish nuqtalaridan biri bo`lsin, masalan x
= c, u holda
X
|f (x i ) − f (x i−1 )| = r X
|f (x i ) − f (x i−1 )|+ +
X
|f (x i ) − f (x i−1 )| ≤ V c a [f ] + V b c [f ] (16.5) Endi [a, b] kesmaning ixtiyoriy bo`linishlarini qaraymiz. Agar biz bu bo`linish nuqtalariga yana bir c nuqtani qo`shsak, u holda
X
|f (x i ) − f (x i−1 )| 142
yig`indining qiymati kamaymaydi. Demak, (16.5) tengsizlik [a, b] kesmaning ixtiyoriy bo`linishi uchun to`g`ri, shuning uchun V b a [f ] ≤ V c a [f ] + V b c [f ]. (16.6) Ikkinchi tomondan har qanday ε > 0 uchun [a, c] va [c, b] kesmalarning shunday ©
0 j ª va © x 00 j ª bo`linishlari mavjudki n X
|f (x 0 i ) − f (x 0 i−1 )| > V c a [f ] − ε 2
m X
¯ ¯f(x 00 j ) − f (x 00 j−1 ) ¯ ¯ > V b c [f ] − ε 2 tengsizliklar o`rinli bo`ladi. Bu ikki bo`linishni birlashtirib, [a, b] kesmaning shunday {x j } bo`linishiga ega bo`lamizki, uning uchun n+m X
|f (x k ) − f (x k−1 )| = n X
|f (x 0 i ) − f (x 0 i−1 )| + m X
¯ ¯f(x 00 j ) − f (x 00 j−1 ) ¯ ¯ > V c a [f ] + V b c [f ] − ε. Bu tengsizlik ixtiyoriy ε > 0 uchun o`rinli, shuning uchun
[f ] ≥ V c a [f ] + V b c [f ]. (16.7) (16.6) va (16.7) lardan (16.4) tenglik kelib chiqadi. ∆ Ixtiyoriy o`zgarishi chegaralangan funksiyaning [a, b] kesmadagi to`la o`z- garishi manymas bo`lganligi uchun 3-xossadan quyidagi xossa kelib chiqadi. 4. v(x) = V x a [f ] monoton kamaymaydigan funksiya. 5. Agar f funksiya x ∗ nuqtada chapdan uzluksiz bo`lsa, u holda v(x) = V x a [f ] ham x
nuqtada chapdan uzluksiz bo`ladi. Isbot. Bizga ixtiyoriy ε > 0 berilgan bo`lsin. Endi δ > 0 ni shunday tanlaymizki, |f (x ∗ ) − f (x) | < ε 2 143 tengsizlik ixtiyoriy x ∈ (x ∗ − δ, x ∗ ] uchun o`rinli bo`lsin. Endi a = x 0
1
= x ∗ bo`linishni shunday tanlaymizki, V x ∗ a [f ] − n X
| f (x k ) − f (x k−1 ) | < ε 2 bo`lsin va biz x n − x n−1 < δ deb faraz qilishimiz mumkin. Bundan | f (x n ) − f (x n−1 ) | < ε 2 tengsizlikka ega bo`lamiz. Natijada V x ∗ a [f ] − n−1 X
| f (x k ) − f (x k−1 ) | < ε ga ega bo`lamiz. Bu tengsizlik o`z navbatida
[f ] − V x n−1 a [f ] < ε tengsizlikni keltirib chiqaradi, ya'ni v (x
)−v (x n−1 ) < ε o`rinli. Biz bilamizki,
kamaymaydigan funksiya, shuning uchun barcha x ∈ (x n−1 , x ∗ ) lar uchun v (x ∗ ) − v (x) < ε tengsizlik o`rinli. Bu esa v funksiyaning x
nuqtada
chapdan uzluksiz ekanligini bildiradi. ∆ Xuddi shunday ko`rsatish mumkinki, agar f funksiya x ∗ nuqtada o`ngdan uzluksiz bo`lsa, u holda v ham x
nuqtada o`ngdan uzluksiz bo`ladi. Demak, agarda f funksiya biror x 0 nuqtada uzluksiz bo`lsa, u holda v ham shu nuqtada uzluksiz bo`ladi. Faraz qilaylik, f : [a, b] → R o`zgarishi chegaralangan ixtiyoriy funksiya, v(x) esa uning [a, x] kesmadagi to`la o`zgarishi bo`lsin. ϕ (x) = v (x)−f (x) funksiyani qaraymiz. 16.1-lemma. ϕ : [a, b] → R monoton kamaymaydigan funksiyadir. 144
Isbot. Faraz qilaylik, x 0 < x 00 , x 0 , x 00 ∈ [a, b] ixtiyoriy nuqtalar bo`lsin, u holda
) − ϕ(x 0 ) = [v(x 00 ) − v(x 0 )] − [f (x 00 ) − f (x 0 )]. (16.8) Ma'lumki, |f (x 00 ) − f (x 0 )| ≤ V x 00 x 0 [f ] = v(x 00 ) − v(x 0 ). Shuning uchun (16.8) ning o`ng tomoni manymas, demak uning chap tomoni ham manymas. Bu esa ϕ ning [a, b] da monoton kamaymaydigan funksiya ekanligini bildiradi. f(x) = v(x) − ϕ(x) bo`lganligi uchun, biz quyidagi tas- diqqa keldik. 16.1-teorema. Har qanday o`zgarishi chegaralangan funksiyani ikkita mo- noton kamaymaydigan funksiyalar ayirmasi shaklida tasvirlash mumkin. Teskari tasdiq doimo o`rinli, ya'ni ikkita monoton funksiyalar ayirmasi shaklida tasvirlangan har qanday funksiya o`zgarishi chegaralangandir. Shu- ning uchun ikkita monoton funksiya ayirmasi shaklida tasvirlanuvchi barcha funksiyalar to`plami o`zgarishi chegralangan funksiyalar sin bilan ustma-ust tushar ekan. 16.1 va 15.1-teoremalardan quyidagi tasdiq kelib chiqadi. 16.2-teorema. [a, b] kesmada aniqlangan o`zgarishi chegaralangan har qanday funksiya deyarli hamma yerda chekli hosilaga ega. Biz sakrashlar funksiyasini quyidagicha umumlashtirishimiz mumkin. Bizga chekli yoki sanoqli a ≤ x 1
2
N ≤ b nuqtalar berilgan bo`lsin. Har bir x
ga ikkita g k va h k sonlarni mos qo`yamiz va X
(|g n | + |h n |) < ∞ bo`lsin deb talab qilamiz. Bundan tashqari, agar x 1 = a bo`lsa, g 1 = 0 va x N = b bo`lsa, h
= 0
deymiz. H(x) = X
n ≤x g n + X x n h n . (16.9) 145
(16.9) ko`rinishdagi har qanday funksiyani biz sakrashlar funksiyasi deb atay- miz. H funksiyaning [a, b] dagi to`la o`zgarishi X
(|g n | + |h n |) ga teng. Agar g n va h n sonlardan birortasi noldan farqli bo`lsa, u holda x n nuqta H funksiyaning uzilish nuqtasi bo`ladi, hamda H (x n ) − H (x n − 0) = g n , H (x n + 0) − H (x n ) = h n tengliklar o`rinli. Quyidagi tasdiq o`rinli. 16.3-teorema. [a, b] kesmada o`zgarishi chegaralangan har qanday f funksiyani uzluksiz funksiya ϕ va sakrashlar funksiyasi H lar yig`indisi ko`ri- nishida tasvirlash mumkin va bu tasvir yagonadir. Isbot. Haqiqatan ham, f funksiyani ikkita monoton kamaymaydigan funk- siyalar ayirmasi shaklida tasvirlaymiz
Keyin ular yordamida sakrashlar funksiyasi H va uzluksiz funksiya ϕ ni quramiz. Masalan, v funksiya uchun ( x
uzilish nuqtalari) v(x n ) − v(x n − 0) = g n , v(x n + 0) − v(x n ) = h n deymiz va H v funksiyani quyidagicha aniqlaymiz: H v (x) = X
+ X x n h n . Uzluksiz funksiya sifatida ϕ v (x) = v(x) − H v (x) ni olamiz. Xuddi shunday g funksiya uchun ham H g va ϕ g larni aniqlaymiz. Natijada f funksiya uchun quyidagiga ega bo`lamiz
(x) − H g (x) + ϕ v (x) − ϕ g (x). Bu yerda H
(x) = H v (x) − H g (x) sakrash funksiyasi ϕ
(x) = ϕ v (x) − ϕ g (x) uzluksiz funksiya bo`ladi. ∆ 146 Mustaqil ishlash uchun savol va topshiriqlar 1. Agar f funksiya [a, b] kesmada chegaralangan hosilaga ega bo`lsa, f ning [a, b] kesmada o`zgarishi chegaralangan bo`lishini isbotlang. 2. [0, 1] kesmada aniqlangan uzluksiz f (x) = 0, agar x = 0 x · sin π x , agar x ∈ (0, 1] funksiyaning [0, 1] kesmadagi to`la o`zgarishi V 1 0
ekanligini isbotlang. 3. Agar f funksiya [a, b] da Lipshits shartini qanoatlantirsa, u holda f ning [a, b] da o`zgarishi chegaralangan bo`lishini isbotlang. 17- §. Absolyut uzluksiz funksiyalar 17.1. Lebegning aniqmas integralidan hosila. 15− § da ko`rsatdikki, Z [a, x] f (t) dµ = Z
a f (t) dt Lebeg integrali x ning funksiyasi sifatida deyarli hamma yerda chekli hosilaga ega. Lekin bu hosilani integral ostidagi funksiya bilan bog`lanishini tekshir- madik. Quyidagi tasdiq o`rinli. 17.1-teorema. [a, b] kesmada integrallanuvchi har qanday f funksiya uchun deyarli barcha x ∈ [a, b] larda d dx Z [a, x] f (t) dµ = f (x) tenglik o`rinli. Bu teoremani isbotlashda biz quyidagi ta'rifdan ham foydalanamiz. 17.1-ta'rif. Agar x 0
nuqta uchun shunday ξ (x 0
nuqta mavjud bo`lib, g(x 0 ) < g(ξ) bo`lsa, u holda x 0 nuqta g funksiyaning o`ngdan ko`rinmaydigan nuqtasi deyiladi. 147
17.1-teorema isboti. Har bir x ∈ [a, b] ga Φ (x) = Z [a, x] f (t) dµ sonni mos qo`yuvchi Φ : [a, b] → R funksiyani qaraymiz. 15.2-teoremaga ko`ra, bu funksiya deyarli hamma yerda chekli hosilaga ega. Dastlab, deyarli hamma yerda f (x) ≥ Φ 0 (x) (17.1) tengsizlik bajarilishini ko`rsatamiz. E orqali f (x) < Φ 0 (x) tengsizlikni qanoatlantiruvchi nuqtalar to`plamini belgilaymiz. Agar biror x nuqtada f (x) < Φ 0 (x) tengsizlik bajarilsa, u holda shunday α, β ∈ Q ratsional sonlar mavjud bo`lib, f (x) < α < β < Φ 0 (x) (17.2) tengsizlik bajariladi. Har bir α, β ∈ Q (α < β) sonlar juftiga E αβ = { x ∈ [a, b] : f (x) < α < β < Φ 0 (x) } to`plamni mos qo`yamiz. U holda
(x)} = [
tenglikni yozish mumkin. (17.1) tengsizlikni isbotlash uchun har bir (α, β) juftlik uchun µ (E
) = 0
ni ko`rsatish yetarli. U holda E αβ to`plamlar ko`pi bilan sanoqli ekanligidan µ(E) = 0 kelib chiqadi. Lebeg integralining ab- solyut uzluksizlik xossasiga (12.4-teorema) ko`ra ixtiyoriy ε > 0 uchun shun- day δ > 0 mavjudki, C ⊂ [a, b], µ(C) < δ to`plam uchun
Z
f (t)dµ| < ε tengsizlik bajariladi. O`lchovli to`plam ta'riga ko`ra, E αβ ⊂ G ⊂ [a, b] va µ(G) < µ(E αβ ) + δ 148
shartni qanoatlantiruvchi G ochiq to`plam mavjud. Endi µ(E αβ ) = 0
teng- likni isbotlash uchun [a, b] da g(x) = Φ(x) − β x funksiyani aniqlaymiz. Φ(x) ning aniqlanishiga ko`ra, g : [a, b] → R uzluksiz funksiya bo`ladi. Bu g(x) = Φ(x) − β x funksiyaning barcha o`ngdan ko`rinmaydigan nuq- talari to`plamini E orqali belgilaymiz. U holda ixtiyoriy x 0
uchun
shunday ξ(x 0
nuqta mavjud bo`lib, g(x 0 ) < g(ξ) bo`ladi. Agar 0 < ε < g(ξ) − g(x 0 )
mavjudki, barcha x ∈ (x 0
0 + δ) lar uchun |g(x) − g(x 0 )| < ε yo- ki g(x) < g(x 0 ) + ε < g(ξ) bo`ladi. Shunday ekan (x 0
0 + δ) ⊂ E, ya'ni x 0
ning ichki nuqtasi bo`ladi. Demak E faqat ichki nuqtalardan iborat, ya'ni E ochiq to`plam ekan. Sonlar o`qidagi ochiq to`plamlar struk- turasi haqidagi teoremaga ko`ra, chekli yoki sanoqli sondagi {(a
)} o`zaro kesishmaydigan intervallar mavjud bo`lib, E = ∪ k (a k , b k ) yoyilma o`rinli. Ko`rsatish mumkinki, ixtiyoriy k da g(a k ) ≤ g(b k ) (17.3) tengsizlik o`rinli. Haqiqatan ham, agar teskarisini faraz qilsak, ya'ni g(a k ) > g(b k ) (17.4) desak, u holda (a k , b k ) intervalda x 0 ichki nuqta mavjud bo`lib, g(x 0 ) > g(b k ) bo`ladi. x ∗ orqali (a k , b k ) intervaldagi g(x) = g(x Download 1.42 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
ma'muriyatiga murojaat qiling