M. H. Shermatov, O. I. Egamberdiyev funksional analiz va integral tenglamalar
Download 1.42 Mb. Pdf ko'rish
|
funksional analiz va integral tenglamalar
3 3! , va hokazo (V
Shunday qilib, qaralayotga (39.22) integral tenglama yechimi quyidagi ko`rinishga ega ekan
(λx) 2 2!
(λx) n n! + · · · = e λx . (39.23) Osongina ko`rsatish mumkinki, u(x) = e
funksiya istalgan λ uchun (39.22) tenglamani qanoatlantiradi. Endi (39.22) integral tenglamani ketma-ket yaqinlashishlar usuli bilan yecha- miz. Ravshanki, dastlabki u 0 yaqinlashish sifatida biz ixtiyoriy funksiyani tanlashimiz mumkin. u 0 (x) = 0 deb olamiz. U holda (39.22) tenglamaning o`ng tomonidagi u(t) o`rniga u 0 ni qo`yib birinchi yaqinlashish u 1 (x) uchun
1 (x) = 1 ni olamiz. Endi u(t) o`rniga u 1 (t) ni qo`ysak, 2-chi yaqinlashish u 2 (x) = 1 + λx ni olamiz. Shu kabi u 3 (x) = 1 + λ Z x 0
2 (t)dt = 1 + λ Z x 0 (1 + λt)dt = 1 + λx + 1 2
2
2
Bu jarayonni davom ettirib n + 1 − qadamda
(x) = 1 + λx + · · · + 1 (n − 1)! λ n−1 x n−1 + 1 n! λ n x n 428
ni hosil qilamiz. Bu tenglikda n → ∞ da limitga o`tib lim
n→∞ u n (x) = e λx (39.22) integral tenglama yechimini olamiz. Demak, barcha λ ∈ R lar uchun (39.22) integral tenglamaga ketma-ket yaqinlashishlar usulini qo`llash mumkin va hosil bo`lgan {u n (x)} ketma-ketlik (39.22) integral tenglama yechimi bo`lgan u(x) = e λx ga yaqinlashadi. 39.2-misol. Quyidagi
Z
a ϕ(x)ψ(t)u(t)dt (39.24) integral tenglamani yeching. Bunda ϕ va ψ funksiyalar uzluksiz bo`lib Z
a ϕ(t)ψ(t)dt = 0 (39.25) shartni qatoatlantiradi. Yechish. (39.24) integral tenglamani ketma-ket o`rniga qo`yish usuli bilan yechamiz. Buning uchun
Z
a ϕ(t)ψ(s)u(s)ds ni (39.24) ning o`ng tomonidagi u(t) o`rniga qo`yamiz: u(x) = f (x) + λ Z
a ϕ(x)ψ(t) ½
Z
¾
= f (x) + λϕ(x) Z
a ψ(t)f (t)dt + λ 2
½Z
¾ Z
b a ψ(s)u(s)ds. Agar (39.25) shartdan foydalansak u(x) uchun quyidagi ifodani olamiz u(x) = f (x) + λϕ(x) Z
a ψ(t)f (t)dt. (39.26) Bu tenglikning o`ng tomoni u(x) ga bog`liq emas, keyingi o`rniga qo`yishlar yana (39.26) tenglikka olib keladi. Demak, ixtiyoriy λ ∈ R uchun (39.24) integral tenglamaning yechimi (39.26) ko`rinishda bo`lar ekan. 429
Endi (39.24) integral tenglamani ketma-ket yaqinlashishlar usulidan foy- dalanib yechamiz. Boshlang`ich yaqinlashish sifatida u 0 (x) = f (x) ni olamiz. U holda birinchi yaqinlashish u 1 (x) = f (x) + λϕ(x) Z b a ψ(t)f (t)dt (39.27) bo`ladi. u 1 (x) ni (39.24) ning o`ng tomoniga qo`yib u 2 (x) uchun quyidagini olamiz
u 2 (x) = f (x) + λϕ(x) Z b a ψ(t) ½
Z
¾
= f (x) + λϕ(x) Z
a ψ(t)f (t)dt + λ 2
½Z
¾ Z
b a ψ(s)f (s)ds. (39.28) Ortogonallik sharti bo`lgan (39.25) dan foydalanib, (39.28) dan u 2 (x) = u 1 (x) ga kelamiz. Xuddi shunday u
(x) = u 1 (x), n ≥ 3 tenglikka kelamiz. Demak, biz (39.24) integral tenglamaga ketma-ket yaqinlashishlar usulini qo`llab, biz ikkinchi hadidan boshlab o`zgarma bo`lgan u n (x) = f (x) + λϕ(x) Z
funksional ketma-ketlikka ega bo`ldik. Bundan lim
(x) = u 1 (x). Demak, istalgan λ ∈ R da (39.24) tenglama yagona yechimga ega va u (39.27) tenglik bilan ifodalanadi. Mustaqil ishlash uchun savol va topshiriqlar 1. Fredholm tipidagi integral tenglamaning umumiy ko`rinishini yozing. 2. Volterra tipidagi integral tenglamaning umumiy ko`rinishini yozing. 3.
fazoda
u(x) = sin x + λ Z
−π cos x cos t u(t)dt integral tenglamani ketma-ket o`rniga qo`yish usuli bilan yeching. 430
4. C[−π, π] fazoda
u(x) = sin x + λ Z
−π sin x sin t u(t) dt integral tenglamani ketma-ket yaqinlashish usuli bilan yeching. 5. Parametr λ ∈ R ning qanday qiymatlarida u(x) = sin x + λ Z
−π (cos x cos t − sin x sin t)u(t)dt integral tenglama uchun (39.13) tengsizlik bajariladi. 40- §. Integral tenglamalarni Fredholm usuli bilan yechish Biz bu paragrafda (39.3) integral tenglamaning Fredholm tomonidan beril- gan yechish usulini bayon qilamiz. Butun 40-paragraf davomida f dan kvadrati bilan integrallanuvchanlik shartini, K dan esa 39- § dagi A) shartning bajari- lishini talab qilamiz. Bu shartda 37.2-teoremaga ko`ra (39.1) tenglik bilan aniqlangan T operator L 2 [a, b] fazoda o`z-o`ziga qo`shma, chegaralangan va kompakt bo`ladi. Endi Fredholm tomonidan berilgan yechish usulida muhim o`rin tutadigan Fredholm determinanti ∆(λ) va Fredholm minorini D(x, t; λ) ni keltiramiz: ∆(λ) = 1 +
X
(−1)
(40.1) A n = Z b a · · · Z
a ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ K(t 1
1 ) K(t 1 , t 2 ) · · · K(t 1 , t n )
2
1 ) K(t 2 , t 2 ) · · · K(t 2 , t n ) ... ··· ... · · · ...
K(t n , t 1 ) K(t n , t 2 ) · · · K(t n , t n ) ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯
1
2
n , D(x, t; λ) = λK(x, t) + ∞ X
(−1)
(x, t), (40.2) 431
B n (x, t) = Z
Z
a ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ K(x, t) K(x, t 1 ) · · · K(x, t n )
1
1
1 ) · · · K(t 1 , t n ) ... · · · ...
· · · ...
K(t n , t) K(t n , t 1 ) · · · K(t n , t n ) ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯
1
Bu funksiyalarga K(x, y) yadro orqali qurilgan (39.3) integral tenglamaga mos Fredholm determinanti va minori deyiladi. Keyinchalik (39.3) integral tenglamaning yechimini topish jarayonida muhim ahamiyatga ega bo`ladigan Fredholmning 2 ta fundamental munosabatini keltirib utamiz:
Z
a K(s, t)D(x, s; λ)ds, (40.3) D(x, t; λ) − λK(x, t)∆(λ) = λ Z
a K(x, s)D(s, t; λ)ds. (40.4) (39.3) integral tenglamaning Fredholm tomonidan berilgan yechimi Fredholm determinanti va minori bilan uzviy bog`liq. Ushbu qatorlarning yaqinlashishi- ni, ularning umumiy hadlarini biror yo`l bilan baholash orqali ko`rsatiladi. Buning uchun biz quyidagi Adamar teoremasidan foydalanamiz. 40.1-teorema (Adamar). Ushbu
¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ b 11
12
1n b 21
22
2n ... ··· ··· ...
¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ algebraik determinantning har bir b ik hadi haqiqiy bo`lib, |b ik | ≤ M, i = 1, . . . , n, k = 1, . . . , n tengsizlikni qanoatlantirsin, u holda |B| ≤ M n √ n n tengsizlik o`rinli. Adamar teoremasi quyidagi lemma yordamida isbotlanadi. 432
40.1-lemma. Agar A = ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ a 11
12
1n a 21
22
2n ... ··· ··· ...
¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ algebraik determinantning har bir a ik hadi haqiqiy bo`lib n X
|a ik | 2
k = 1, . . . , n tengsizlikni qanoatlantirsa, |A| ≤ 1 tengsizlik o`rinli. Bu lemmaning isbotini keltirmaymiz, lekin n = 2 va n = 3 bo`lgan hollardagi geometrik talqinini beramiz. Tekislikda bir uchi koordinata boshi O(0, 0) da qolgan uchlari P 1 (x 1 , y 1 ), P 2 (x 2
2 ) hamda P 3 (x 3 , y 3 ) nuqtalar- da bo`lgan parallelogrammning yuzini topish masalasi qo`yilgan bo`lsin. Bu parallelogrammning yuzi
¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ x 1
1
2
2 ¯
¯ ¯ ¯ ¯ formula bilan hisoblanadi. Agar OP 1 va OP 2 vektorlar uzunliklari birga teng, ya'ni x 2 1 + y 2 1 = x 2 2 + y 2 2 = 1 bo`lsa, u holda bu parallelogrammning yuzi 1 dan oshmaydi. Xuddi shunday uch o`lchamli fazoda OP 1 (x 1 , y 1
1 )
OP 2 (x 2 , y 2
2 )
3 (x 3
3
3 )
lelepipedning hajmi V = |A|, A = ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ x 1
1
1
2
2
2
3
3
3 ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ formula yordamida hisoblanadi. Ma'lumkim birlik |OP i | = x 2
+ y 2
+ z 2
= 1
433 oshmaydi. Hajm 1 ga teng bo`lishi uchun vektorlarning ortogonal bo`lishi zarur va yetarlidir. 40.1-teoremaning isboti. Quyidagi belgilashni kiritamiz:
2
+ b 2
+ · · · + b 2
= s
Quyidagi ikkita hol bo`lishi mumkin. 1-hol. s
lardan bir yoki bir nechtasi nolga teng, masalan s i = 0. U holda barcha k = 1, 2, . . . , n lar uchun b ik = 0
bo`lib, bundan esa determinantning bitta satr elementlari nol bo`lganligi uchun bu determinant nolga tengligini, ya'ni B = 0 ni olamiz. Bu holda teorema tasdig`i bajariladi. 2-hol. s i lardan birortasi ham nolga teng emas. U holda ixtiyoriy i = 1, 2, . . . , n uchun s i > 0 o`rinli. Endi B determinantni quyidagicha tasvir- laymiz:
1
2
¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ b 11
s 1
12
1
b 1n √ s 1 ... ... ··· ··· ··· ... b n1 √ s n b n2 √ s n · · · b nn √ s n ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ . Uning har bir satr elementlari uchun µ
¶ 2 + µ
i2 √ s i ¶ 2 + · · · + µ
in √ s i ¶ = 1, i = 1, 2, . . . , n tenglik o`rinli, ya'ni 40.1-lemma shartlari bajariladi. Bundan esa |B| ≤ √ s 1
2
tengsizlikning o`rinli ekanligini olamiz. Teorema shartiga asosan |b ik | ≤ M bo`lgani uchun s i ≤ nM 2 bo`lib, bundan kerakli |B| ≤ M n √ n n tengsizlikni olamiz. ∆ 434
Ushbu teoremadan foydalanib K(x, t) yadro |K(x, t)| ≤ M tengsizlikni qanoatlantirsa, unga mos (40.1) qator bilan aniqlanuvchi ∆(λ) Fredholm de- terminanti λ parametrning barcha qiymatlarida yaqinlashuvchi bo`ladi. Agar biz (40.1) ni darajali qator sifatida qarasak, uning yaqinlashish radiusi R = ∞ bo`ladi. Bundan ∆(λ) funksiyaning kompleks tekislikda analitik funksiya ekanligi kelib chiqadi. Xuddi shunday (40.2) qator bilan aniqlanuvchi D(x, t; λ) Fredholm minori ham λ parametrning barcha qiymatlarida va har bir (x, y) ∈ Download 1.42 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
ma'muriyatiga murojaat qiling