M. H. Shermatov, O. I. Egamberdiyev funksional analiz va integral tenglamalar
Download 1.42 Mb. Pdf ko'rish
|
funksional analiz va integral tenglamalar
qarashli bo`lgan to`g`ri to`rtburchakni, agar a = b va c < d yoki a < b va
bo`lsa kesmani, agar a = b, c = d bo`lsa nuqtani va agar a > b yoki c > d bo`lsa, bo`sh to`plamni aniqlaydi. Ochiq a < x < b, c < y < d to`g`ri to`rtburchak a, b, c va d larga bog`liq ravishda chegarasi o`ziga qarash- li bo`lmagan to`g`ri to`rtburchak yoki bo`sh to`plam bo`ladi. Yarim ochiq to`g`ri to`rtburchaklarning har biri bir, ikki yoki uch tomonsiz to`rtburchaklarni, ochiq, yarim ochiq oraliqlarni aniqlaydi. S deb tekislikdagi barcha to`g`ri to`rtburchaklar sistemasini belgilaymiz. 6.1-lemma. Tekislikdagi barcha to`g`ri to`rtburchaklar sistemasi S yarim halqa tashkil qiladi. Isbot. a, b, c va d sonlari bilan aniqlanuvchi ochiq to`g`ri to`rtburchak
bo`lganda bo`sh to`plamni aniqlaydi, demak ∅ ∈ S Ikki to`g`ri to`rtbur- chakning kesishmasi to`g`ri to`rtburchakdir (6.1-chizma), ya'ni P 1
2
dan P 1
2
ekanligi kelib chiqadi. Faraz qilaylik P = P
to`g`ri
45 to`rtburchak P 1 = P a 1
1
1
1 to`g`ri to`rtburchakni o`zida saqlasin. U holda a ≤ a 1
1
1
1
munosabatlar o`rinli. P \P 1 ayirmani quyidagicha tasvirlash mumkin. P \P 1 = P 2 ∪ P 3
4
5
bu yerda (6.2-chizmaga qarang)
2 = P aa 1
, P 3 = P a 1
1
4 = P b 1
1
5 = P a 1
1
1
Demak, tekislikdagi barcha to`g`ri to`rtburchaklar sistemasi S yarim halqa tashkil qilar ekan. 6.1-chizma 6.2-chizma 6.1-ta'rif. S yarim halqadan olingan va a, b, c, d sonlari bilan aniqlan- gan (yopiq, ochiq yoki yarim ochiq) P = P abcd to`g`ri to`rtburchak uchun m(P ) = (b − a)(d − c) sonni mos qo`yamiz, agar P bo`sh to`plam bo`lsa m(P ) = 0 deymiz va m : S → R to`plam funksiyasini o`lchov deymiz. Shunday qilib, S dagi har bir P to`g`ri to`rtburchakka uning o`lchovi
son mos qo`yildi. Bu moslik quyidagi shartlarni qanoat- lantiradi: 1) m(P ) - many bo`lmagan haqiqiy son. 46
2) m : S → R to`plam funksiyasi additiv, ya'ni agar P = n [
P k , P i \
k = ∅, i 6= k, P, P k ∈ S bo`lsa, u holda quyidagi tenglik o`rinli m(P ) = n P
m(P k ) . 6.3-chizma 6.4-chizma Maqsadimiz 1) va 2) xossalarni saqlagan holda m o`lchovni barcha to`g`ri to`rtburchaklar sistemasi S dan kengroq bo`lgan sinfga davom ettirishdan iborat. Shu maqsadda M(S) bilan S yarim halqa ustiga qurilgan minimal halqani belgilaymiz. 6.2-ta'rif. M(S) halqa elementlari elementar to`plam deyiladi. 5.3-teoremaga ko`ra ixtiyoriy A ∈ M(S) to`plam chekli sondagi o`zaro kesishmaydigan to`g`ri to`rtburchaklarning yig`indisi shaklida ifodalanadi va aksincha. 5.1-xossa va halqa ta'riga ko`ra quyidagi tasdiq o`rinli. 6.1-lemma. Ikki elementar to`plamning birlashmasi, kesishmasi, ayirmasi va simmetrik ayirmasi yana elementar to`plam bo`ladi. Endi M(S) halqadagi to`plamlarning, ya'ni elementar to`plamlarning o`l- chovi tushunchasini kiritamiz. 47
6.3-ta'rif. Har bir A = n S
P k ∈ M(S) elementar to`plamga m 0 (A) = n X
m (P k ) sonni mos qo`yuvchi m 0 : M(S) → R moslikni aniqlaymiz. m
(A) miqdorni
to`plamning o`lchovi deb ataymiz. Elementar to`plamlar sistemasi M(S) da aniqlangan m
funksiyaning qiy- mati A elementar to`plamni chekli sondagi to`g`ri to`rtburchaklar yig`indisiga yoyish usulidan bog`liq emasligini ko`rsatamiz. Aytaylik, {P k , k = 1, 2, . . . , m} va {Q j , j = 1, 2, . . . , n} larning har biri o`zaro kesishmaydigan to`g`ri to`rt- burchaklar sistemalari bo`lib, (6.3 va 6.4-chizmaga qarang)
[
P k =
[
tenglik o`rinli bo`lsin. U holda ikkita P k va Q j to`g`ri to`rtburchaklarning kesishmasi P
to`g`ri to`rtburchak ekanligidan A to`plam o`zaro kesish- maydigan P
to`g`ri to`rtburchaklar yig`indisi shaklida, ya'ni A = m [
n [
(P
\
j ) ko`rinishda tasvirlanadi va m 0 (A) = m X
m(P k ) =
m X
n X
m(P k ∩ Q j ), m 0 (A) = n X
m(Q j ) =
n X
m X
m(P k ∩ Q j ) tengliklar o`rinli. Oxirgi tengliklar ko`rsatadiki, A elementar to`plamning o`l- chovi m 0 (A) uning to`g`ri to`rtburchaklar yig`indisi shaklida tasvirlanish usu- lidan bog`liq emas ekan, ya'ni elementar to`plam o`lchovi m 0 ning aniqlanishi korrekt ekan. 48
1. Agar A ∈ M(S) to`plam to`g`ri to`rtburchak bo`lsa, u holda m 0 (A) = m(A) bo`ladi.
2. Agar A ∈ M(S) to`plam chekli sondagi o`zaro kesishmaydigan A 1
2
elementar to`plamlarning yig`indisi shaklida tasvirlansa, ya'ni A = n S
A k u holda
m 0 (A) = n X
m 0 (A k ) (6.1) tenglik o`rinli. Haqiqatan ham, A ∈ M(S) bo`lganligi uchun A k =
k S
P kj , bu yerda {P kj } - o`zaro kesishmaydigan to`g`ri to`rtburchaklar sistemasi. U holda
[
s k [
P kj va m 0 (A) = n X
s k X
m (P kj ) =
n X
m 0 (A k ) . (6.1) tenglik m
o`lchovning additivlik xossasini ifodalaydi. 6.1-teorema. Agar A ∈ M(S) va {A
elementar to`plamlarning chekli yoki sanoqli sistemasi bo`lib, A ⊂ S
A n bo`lsa,
m 0 (A) ≤ X
(A n ) (6.2) tengsizlik o`rinli bo`ladi. Isbot. Ixtiyoriy ε > 0 va A elementar to`plam uchun m 0 ¡ ¯ A ¢
0 (A) − ε 2 (6.3) tengsizlikni qanoatlantiruvchi va A to`plamda saqlanuvchi yopiq ¯ A elementar to`plam mavjud (6.5-chizmaga qarang, n > 4(b − a + d − c) ε . ) Har bir elementar A n to`plam uchun ochiq e A n ⊃ A n elementar to`plam mavjudki (6.6-chizmaga qarang)
³ e A n ´
0 (A n ) +
ε 2
(6.4) 49
tengsizlik bajariladi. ¯ A va e
A n to`plamlarning tanlanishiga ko`ra ¯ A ⊂ S
e
munosabat o`rinli bo`ladi. 6.5-chizma 6.6-chizma Ochiq to`plamlar sistemasi n e A n o dan Geyne-Borel lemmasiga ko`ra ¯ A ni qoplovchi chekli sondagi e A n 1
A n 2
A n s to`plamlarni ajratish mumkin. ¯ A to`plam chekli sondagi to`g`ri to`rtburchaklar bilan qoplangani uchun m 0 ¡ ¯ A ¢
s X
m 0 ³ e A n i ´ (6.5) tengsizlik o`rinli. (6.3) va (6.5) hamda (6.4) lardan m 0 (A) ≤ m 0 ( ¯
A) + ε 2
s X
m 0 ³ e A n i ´ + ε 2
∞ X
m 0 ³ e A n ´ + + ε 2
∞ X
m 0 (A n ) +
∞ X
ε 2
+
2 = ∞ X
m 0 (A n ) + ε ni hosil qilamiz va ε > 0 ning ixtiyoriyligidan (6.2) tengsizlikning isboti kelib chiqadi.
∆ 6.1-teorema tasdig`idagi (6.2) tengsizlik, m 0 o`lchovning yarim additivlik xossasi deyiladi.
o`lchovning yarim additivlik xossasidan uning σ - additivlik xossasi kelib chiqadi, ya'ni quyidagi teorema o`rinli. 50
6.2-teorema. A elementar to`plam sanoqli sondagi o`zaro kesishmaydigan A 1
2
elementar to`plamlarning yig`indisidan iborat, ya'ni A = ∞ S
A n bo`lsin. U holda quyidagi tenglik o`rinli m 0 (A) = ∞ X
m 0 (A n ) . (6.6) Isbot. m 0 o`lchovning chekli additivlik xossasiga ko`ra, ixtiyoriy N ∈ N uchun
(A) ≥ m 0 Ã
[
! = N X
m 0 (A n ) tengsizlik o`rinli. Agar N → ∞ da limitga o`tsak, m 0 (A) ≥ ∞ X
m 0 (A n ) bo`ladi. 6.1-teoremaga ko`ra m 0 (A) ≤ ∞ X
m 0 (A n ) . Oxirgi ikki munosabatdan (6.6) tenglik kelib chiqadi. ∆ 6.2. Tekislikdagi to`plamlarning Lebeg o`lchovi. Geometriya va klas- sik analizda uchraydigan to`plamlar faqatgina elementar to`plamlardan iborat bo`lmaydi. Shu sababli o`lchov tushunchasini, uning xossalarini saqlagan hol- da elementar to`plamlar sistemasi M(S) dan kengroq to`plamlar sistemasi uchun aniqlashga harakat qilamiz. Lebeg o`lchovi nazariyasini bayon qilish jarayonida bizga nafaqat chek- li, balki cheksiz sondagi to`g`ri to`rtburchaklar birlashmalarini ham qarashga to`g`ri keladi. Bunda birdaniga cheksiz o`lchovli to`plamlarga duch kelmaslik uchun, dastlab E = {(x, y) : 0 ≤ x ≤ 1, 0 ≤ y ≤ 1} birlik kvadratda saqlanuvchi to`plamlar bilan chegaralanamiz. 6.4-ta'rif. Ixtiyoriy A ⊂ E to`plam uchun µ ∗ (A) = inf A⊂ S
P k X
m(P k ) (6.7) 51 son A to`plamning tashqi o`lchovi deyiladi. Bu yerda aniq quyi chegara A to`plamni qoplovchi to`g`ri to`rtburchaklarning barcha chekli yoki sanoqli sis- temalari bo`yicha olinadi. 6.1-eslatma. Agar A− elementar to`plam bo`lsa, u holda µ ∗ (A) = m 0 (A). Haqiqatan ham, A− elementar to`plam P 1
2
to`g`ri to`rtburchak- larning birlashmasi ko`rinishida tasvirlansin, u holda
(A) ≤ n X
m (P k ) = m 0 (A). (6.8)
to`g`ri to`rtburchaklar sistemasi A to`plamni qoplaydi, shuning uchun (6.8) o`rinli. Ikkinchi tomondan, {Q j } sistema A to`plamni qoplovchi chekli yoki sanoqli sondagi ixtiyoriy to`g`ri to`rtburchaklar sistemasi bo`lsa, 6.1-teoremaga ko`ra
(A) ≤ P
) kelib chiqadi. Shuning uchun m 0 (A) ≤ inf X
) = µ ∗ (A). (6.9) Demak, (6.8) va (6.9) lardan m 0 (A) = µ ∗ (A) tenglikka ega bo`lamiz. Shunday qilib, M(S) da m 0 va µ ∗ o`lchovlar ustma-ust tushar ekan. ∆ 6.3-teorema. Agar chekli yoki sanoqli sondagi {A n } to`plamlar sistemasi uchun A ⊂ S
A n bo`lsa, u holda µ ∗ (A) ≤ X
(A n ) tengsizlik o`rinli. Xususan, agar A ⊂ B bo`lsa, µ ∗ (A) ≤ µ ∗ (B) bo`ladi. Isbot. Ixtiyoriy ε > 0 va har bir A n uchun tashqi o`lchov ta'riga ko`ra to`g`ri to`rtburchaklarning shunday chekli yoki sanoqli {P
sistemasi mavjud- ki,
[
P nk va X k m (P nk ) ≤ µ ∗ (A n ) +
ε 2
52
bo`ladi. U holda quyidagilar o`rinli: A ⊂ [
[
va µ ∗ (A) ≤ X
X
m (P nk ) ≤ X
(A n ) + ε. ε > 0 sonning ixtiyoriyligidan teoremaning isboti kelib chiqadi. ∆ Ma'lumki, elementar to`plamlar sistemasi M(S) da m 0 va µ ∗ lar ustma- ust tushadi. Demak, 6.1-teorema 6.3-teoremaning xususiy holini ifodalaydi. 6.5-ta'rif. Bizga A ⊂ E to`plam berilgan bo`lsin. Agar ixtiyoriy ε > 0 uchun shunday B ⊂ E elementar to`plam mavjud bo`lib, µ
(A∆B) < ε tengsizlik bajarilsa, u holda A Lebeg ma'nosida o`lchovli to`plam deyiladi. Agar A Lebeg ma'nosida o`lchovli to`plam bo`lsa, uning o`lchovi deb tashqi o`lchovini qabul qilamiz. U(E) bilan E ning barcha o`lchovli qism to`plamlaridan tashkil topgan sistemani belgilaymiz. µ bilan µ ∗ to`plam funksiyasining U(E) dagi qismini belgilaymiz, ya'ni ixtiyoriy A ∈ U(E) uchun µ(A) = µ
(A). Aniqlanish sohasi U(E) bo`lgan µ to`plam funksiyasi Lebeg o`lchovi deyiladi. Shunday qilib, o`lchovli to`plamlar sistemasi U(E) va unda Lebeg o`lchovi µ aniqlandi. Bizning asosiy maqsadimiz o`lchovli to`plamlar sistemasi U(E) ni chek- li yoki sanoqli sondagi to`plamlarning birlashmasi va kesishmasiga nisbatan yopiqligini ko`rsatishdan, ya'ni U(E) ning σ algebra tashkil qilishini isbot- lashdan iborat. 6.2-eslatma. Agar (6.7) tenglikda aniq quyi chegara A to`plamni qop- lovchi barcha elementar to`plamlar bo`yicha olinsa, A to`plamning Jordan Download 1.42 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
ma'muriyatiga murojaat qiling