M. H. Shermatov, O. I. Egamberdiyev funksional analiz va integral tenglamalar
Download 1.42 Mb. Pdf ko'rish
|
funksional analiz va integral tenglamalar
ma'nosidagi tashqi o`lchovi hosil bo`ladi, u j ∗ (A) bilan belgilanadi, ya'ni
(A) = inf
S
P k n X
m (P k ) . Ushbu j
(A) = 1−j ∗ (E\A) miqdor A to`plamning Jordan ma'nosidagi ichki o`lchovi deyiladi. Agar j ∗ (A) = j ∗ (A) bo`lsa, u holda A Jordan ma'nosida o`lchovli to`plam deyiladi. 53
Shuni ta'kidlash joizki, agar A Jordan ma'nosida o`lchovli to`plam bo`lsa, u Lebeg ma'nosida ham o`lchovli to`plam bo`ladi va bu o`lchovlar o`zaro teng bo`ladi. Hozir biz Lebeg ma'nosida o`lchovli, ammo Jordan ma'nosida o`lchovli bo`lmagan to`plamga misol keltiramiz. 6.1-misol. A ⊂ E birlik kvadratdagi barcha ratsional koordinatali nuqta- lar to`plami bo`lsin. Uning Lebeg ma'nosida o`lchovli, ammo Jordan ma'nosida o`lchovli emasligini isbotlang. Isbot. A va E\A to`plamlar E da zich bo`lganligi uchun
(A) = 1, j ∗ (E\A) = 1 tengliklar o`rinli. Bu yerdan j
(A) = 0 va j
(A) 6= j ∗ (A). Demak, A to`plam Jordan ma'nosida o`lchovli emas. Ma'lumki, A sanoqli to`plam (3.3-misolga qarang), shuning uchun uning elementlarini (x
), k ∈ N ko`rinishda nomer- lab chiqish mumkin. Shunday ekan, A = ∞ [
P k , P k = {(x, y) : x k ≤ x ≤ x k , y k ≤ y ≤ y k } . Ikkinchi tomondan ixtiyoriy k ∈ N uchun m(P k ) = 0. Bu yerdan µ
(A) = 0 ekanligi kelib chiqadi. Shuni ta'kidlash lozimki, tashqi o`lchovi nolga teng bo`lgan har qanday to`plam o`lchovli to`plamdir. Buning uchun elementar to`plam sifatida B = ∅ ni olish yetarli:
(A∆B) = µ ∗ (A∆∅) = µ ∗ (A) = 0 < ε. Demak, A Lebeg ma'nosida o`lchovli to`plam. Shunday qilib, A Lebeg ma'no- sida o`lchovli bo`lgan, lekin Jordan ma'nosida o`lchovli bo`lmagan to`plamga misol bo`ladi. ∆ 6.4-teorema. O`lchovli to`plamning to`ldiruvchisi o`lchovlidir. 54 Isbot. Teoremaning tasdig`i elementar to`plamning to`ldiruvchisi elementar to`plam ekanligidan va A∆B = (E\A)∆(E\B) tenglikdan (1- dagi 2-topshiriqqa qarang) kelib chiqadi. ∆ 6.5-teorema. O`lchovli to`plamlar sistemasi U(E) halqa bo`ladi. Isbot. Teoremani isbotlash uchun o`lchovli to`plamlarning kesishmasi va simmetrik ayirmasi yana o`lchovli to`plam ekanligini ko`rsatish yetarli. A 1
2 o`lchovli to`plamlar bo`lsin. 6.5-ta'rifga ko`ra, ixtiyoriy ε > 0 son uchun shun- day B 1
va B 2
elementar to`plamlar mavjud bo`lib, quyida- gi tengsizliklar bajariladi µ ∗ (A 1 ∆B 1 ) < ε 2
µ ∗ (A 2 ∆B 2 ) < ε 2
U holda (A 1
2 )∆(B 1 ∩B 2 ) ⊂ (A 1 ∆B 1 )∪(A 2 ∆B 2 )
o`lchovning yarim additivlik xossasidan µ ∗ ((A 1
2 )∆(B 1 ∩ B 2 )) ≤ µ ∗ (A 1 ∆B 1 ) + µ ∗ (A 2 ∆B 2 ) < ε ga ega bo`lamiz. B 1
2 ning elementar to`plam ekanligidan A 1 ∩ A 2 ning o`lchovli to`plam ekanligi kelib chiqadi. Ikki to`plam simmetrik ayirmasining o`lchovli ekanligi (A 1 ∆A 2 )∆(B 1 ∆B 2 ) = (A 1 ∆B 1 )∆(A 2 ∆B 2 ) ⊂ (A 1 ∆B 1 ) ∪ (A 2 ∆B 2 ) munosabatdan hamda µ ∗ o`lchovning yarim additivlik xossasidan kelib chiqa- di. ∆
u algebra tashkil qiladi. U(E) da E = {(x, y) : 0 ≤ x ≤ 1, 0 ≤ y ≤ 1} to`plam birlik element shartlarini qanoatlantiradi. Demak, o`lchovli to`plamlar sistemasi U(E) algebra tashkil qiladi. 55
6.5-teorema va 5.1-5.2 xossalardan quyidagi tasdiqlar kelib chiqadi. 6.1-natija. Ikki o`lchovli to`plamning birlashmasi va ayirmasi yana o`lchovli to`plamdir. 6.2-natija. Chekli sondagi o`lchovli to`plamlarning birlashmasi va kesish- masi yana o`lchovli to`plamdir. 6.6-teorema (O`lchovning additivlik xossasi). Agar A 1
2
n lar
o`zaro kesishmaydigan o`lchovli to`plamlar bo`lsa, u holda µ Ã
[
! = n X
µ (A k ) tenglik o`rinli. Teoremani isbotlashda quyidagi lemmadan foydalaniladi. 6.2-lemma. Ixtiyoriy A va B to`plamlar uchun |µ ∗ (A) − µ ∗ (B)| ≤ µ ∗ (A∆B) tengsizlik o`rinli. Isbot. A ⊂ B ∪ (A∆B) bo`lgani uchun 6.3-teoremaga ko`ra µ ∗ (A) ≤ µ ∗ (B) + µ ∗ (A∆B). Bu yerdan µ
(A) ≥ µ ∗ (B) hol uchun lemmaning isboti kelib chiqadi. Xuddi shunday, B ⊂ A ∪ (A∆B) munosabatdan µ ∗ (B) ≤ µ ∗ (A) + µ ∗ (A∆B) ni olamiz. Yuqoridagi iki tengsizlikdan
(A) − µ ∗ (B)| ≤ µ ∗ (A∆B). ∆ 6.6-teoremaning isboti. Teoremaning isbotida biz elementar to`plamlar uchun o`rinli bo`lgan µ ∗ (B) = m 0 (B), B ∈ M(S) tenglikdan aytmasdan foydalanib ketamiz. Teoremani n = 2 uchun isbotlash yetarli. Bizga A 1 va A 2 56
o`zaro kesishmaydigan o`lchovli to`plamlar berilgan bo`lsin. 6.5-ta'rifga ko`ra ixtiyoriy ε > 0 son uchun shunday B 1 va B 2 elementar to`plamlar mavjudki, µ ∗ (A 1 ∆B 1 ) < ε, µ ∗ (A 2 ∆B 2 ) < ε tengsizliklar bajariladi. A = A 1
2 va B = B 1 ∪ B 2 deymiz. 6.1-natijaga ko`ra A to`plam o`lchovli. A 1 va A 2 to`plamlar o`zaro kesishmaganligi uchun B 1
2
1 ∆B 1 ) ∪ (A 2 ∆B 2 ) munosabat o`rinli (1- dagi 5-topshiriqqa qarang). Bu munosabatdan va 6.3-teoremadan m 0 (B 1
2 ) ≤ 2ε tengsizlik kelib chiqadi. 6.2-lemmaga ko`ra, µ ∗ (A 1 ) − ε ≤ µ ∗ (B 1 ) = m 0 (B 1 ) ≤ µ ∗ (A 1 ) + ε µ ∗ (A 2 ) − ε ≤ µ ∗ (B 2 ) = m 0 (B 2 ) ≤ µ ∗ (A 2 ) + ε . (6.10) Endi m
o`lchovning additivlik xossasiga hamda (6.10) ga ko`ra, m 0 (B) = m 0 (B 1 ) + m 0 (B 2 ) − m 0 (B 1
2 ) ≥ µ ∗ (A 1 ) + µ ∗ (A 2 ) − 4ε. (6.11) Quyidagi tengsizlik o`rinli µ ∗ (A) ≥ m 0 (B) − µ ∗ (A∆B) ≥ m 0 (B) − 2ε ≥ µ ∗ (A 1 ) + µ ∗ (A 2 ) − 6ε. Birinchi tengsizlik 6.2-lemmadan, ikkinchi tengsizlik A ∆ B ⊂ (A 1 ∆ B 1 ) [ (A 2 ∆ B 2 ) munosabatdan, uchinchi tengsizlik (6.11) dan kelib chiqadi. ε > 0 sonining ixtiyoriyligidan µ ∗ (A) ≥ µ ∗ (A 1 ) + µ ∗ (A 2 )
µ ∗ (A) ≤ µ ∗ (A 1 ) + µ ∗ (A 2 )
1 ∪A 2 munosabatdan hamda 6.3-teoremadan kelib chiqadi. Demak, µ ∗ (A) = µ ∗ (A 1 ) + µ ∗ (A 2 )
tenglik o`rinli. A 1
2 va A to`plamlar o`lchovli bo`lganligi uchun µ ∗ ni µ bilan almashtirish mumkin, ya'ni µ(A) = µ(A 1 ) + µ(A 2 ) . ∆ 6.3-natija. Ixtiyoriy A ⊂ E o`lchovli to`plam uchun µ (E\A) = 1 − µ(A) (6.12) tenglik o`rinli. Isbot. A va E\A to`plamlar o`zaro kesishmaydi va µ(A) + µ(E\A) = µ(E) = 1 Bu yerdan (6.12) tenglik kelib chiqadi. ∆ 6.7-teorema. Sanoqli sondagi o`lchovli to`plamlarning birlashmasi va ke- sishmasi yana o`lchovli to`plamdir. Isbot. A 1
2
n , . . . − o`lchovli to`plamlarning sanoqli sistemasi bo`- lib, A =
S
A n bo`lsin. Quyidagi belgilashlarni kiritamiz A 0 1 = A 1 , A 0 n = A n \ n−1 [
A k , n ≥ 2. Ravshanki, A = ∞ S
A 0 n hamda A 0 n to`plamlar juft-jufti bilan o`zaro kesish- maydi. 6.1 va 6.2-natijalarga ko`ra, A
to`plamlar o`lchovli. 6.6-teoremadan hamda tashqi o`lchovning yarim additivlik xossasidan ix- tiyoriy chekli n ∈ N uchun quyidagiga ega bo`lamiz µ Ã
[
! = n X
µ(A 0 k ) ≤ µ ∗ (A). Shuning uchun
P
µ (A 0 n ) qator yaqinlashadi. Demak, ixtiyoriy ε > 0 son uchun shunday n 0 mavjudki, X n>n 0
0 n ) < ε 2 (6.13) 58 tengsizlik bajariladi. C = n 0 S n=1 A 0 n to`plam o`lchovli to`plamlarning chekli yi- g`indisi sifatida o`lchovli bo`lgani uchun, shunday B elementar to`plam mavjud- ki,
µ ∗ (C ∆ B) < ε 2 (6.14) tengsizlik bajariladi. U holda A ∆ B ⊂ (C ∆ B) [ Ã [ n>n 0
0 n ! munosabatdan va tashqi o`lchovning yarim additivlik xossasidan hamda (6.13) va (6.14) lardan foydalansak, µ ∗ (A ∆ B) ≤ µ ∗ (C ∆ B) + µ ∗ Ã [ n>n 0
0 n !
ε 2 + ε 2 = ε kelib chiqadi. Demak, A o`lchovli to`plam ekan. O`lchovli to`plamlarning to`ldiruvchisi o`lchovli ekanligidan hamda \
= E\ [
(E\A n ) tenglikdan sanoqli sondagi o`lchovli to`plamlarning kesishmasi ham o`lchovli ekanligi kelib chiqadi. ∆ 6.4-natija. O`lchovli to`plamlar sistemasi U(E) , σ algebra tashkil qiladi. Natijaning isboti 6.7-teoremadan hamda U(E) sistemada E = [0, 1] × [0, 1] ning birlik element ekanligidan kelib chiqadi. 6.7-teorema 6.2-natijaning umumlashmasi hisoblanadi. 6.6-teoremaning umumlashmasi quyidagicha. 6.8-teorema (O`lchovning σ− additivlik xossasi). Agar {A n } − o`zaro
kesishmaydigan o`lchovli to`plamlar ketma-ketligi uchun A = ∞ [
A n 59
bo`lsa, u holda quyidagi tenglik o`rinli µ(A) = ∞ X
µ (A n ) . (6.15) Isbot. Ixtiyoriy k ∈ N da k S
A n ⊂ A . 6.6 va 6.3-teoremalarga ko`ra µ Ã
[
! = k X
µ (A n ) ≤ µ(A). Agar k → ∞ da limitga o`tsak,
X
µ (A n ) ≤ µ(A) (6.16) tengsizlikka ega bo`lamiz. O`lchovning yarim additivlik xossasiga ko`ra, µ(A) ≤ ∞ X
µ (A n ) . (6.17) (6.16) va (6.17) dan (6.15) tenglik kelib chiqadi. ∆ Yuqorida keltirilgan teorema o`lchovning sanoqli additivlik yoki σ− addi- tivlik xossasi deyiladi. O`lchovning σ− additivlik xossasidan uning uzluksizlik xossasi kelib chiqadi. 6.9-teorema (O`lchovning uzluksizlik xossasi). Agar o`lchovli to`plamlar- ning A 1
2
n ⊃ . . . ketma-ketligi uchun A = ∞ T
A n bo`lsa, u holda
). Isbot. A = ∅ to`plam bo`lgan holni qarash yetarli, chunki umumiy hol
ni A n \A bilan almashtirish natijasida A = ∅ holga keltiriladi. Quyidagi A 1 = (A 1 \A 2 ) ∪ (A 2 \A 3 ) ∪ (A 3 \A 4 ) ∪ . . . va A N = (A N \A N +1 ) ∪ (A N +1 \A N +2 ) ∪ (A N +2 \A N +3 ) ∪ . . . 60
tengliklar o`rinli va qo`shiluvchi to`plamlar juft-jufti bilan o`zaro kesishmaydi. O`lchovning σ− additivlik xossasiga ko`ra µ(A 1 ) = ∞ X
µ (A n \A n+1 ) , (6.18)
) =
∞ X
µ (A n \A n+1 ) . (6.19) (6.18) qator yaqinlashuvchi bo`lgani uchun uning qoldig`i (6.19) N → ∞ da nolga intiladi. Shunday qilib, lim
N →∞ µ(A N ) = 0. ∆ 6.5-natija. Agar A 1 ⊂ A 2
n ⊂ . . . o`lchovli to`plamlar ketma- ketligi uchun A =
S
A n bo`lsa, u holda µ(A) = lim n→∞ µ(A n ). Natijani isbotlash uchun A
to`plamlardan ularning to`ldiruvchilariga o`tish va 6.9-teoremadan foydalanish yetarli. 6.3. Ayrim to`ldirishlar. Biz yuqorida faqat birlik kvadrat E = {(x, y) : 0 ≤ x ≤ 1, 0 ≤ y ≤ 1} da saqlanuvchi to`plamlarni qaradik. Bu cheklashdan xalos bo`lish mumkin. Ma'lumki, R 2 ni juft-jufti bilan o`zaro Download 1.42 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
ma'muriyatiga murojaat qiling