M. H. Shermatov, O. I. Egamberdiyev funksional analiz va integral tenglamalar


Download 1.42 Mb.
Pdf ko'rish
bet7/59
Sana16.04.2020
Hajmi1.42 Mb.
#99788
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   59
Bog'liq
funksional analiz va integral tenglamalar

ma'nosidagi tashqi o`lchovi hosil bo`ladi, u j



(A)

bilan belgilanadi, ya'ni

j

(A) =

inf

A⊂

n

S

k=1



P

k

n

X

k=1



(P

k

.

Ushbu j

(A) = 1−j



(E\A)

miqdor to`plamning Jordan ma'nosidagi ichki

o`lchovi deyiladi. Agar j



(A) = j



(A)

bo`lsa, u holda Jordan ma'nosida

o`lchovli to`plam deyiladi.

53


Shuni ta'kidlash joizki, agar Jordan ma'nosida o`lchovli to`plam bo`lsa,

u Lebeg ma'nosida ham o`lchovli to`plam bo`ladi va bu o`lchovlar o`zaro teng

bo`ladi.

Hozir biz Lebeg ma'nosida o`lchovli, ammo Jordan ma'nosida o`lchovli

bo`lmagan to`plamga misol keltiramiz.

6.1-misol. A ⊂ E birlik kvadratdagi barcha ratsional koordinatali nuqta-

lar to`plami bo`lsin. Uning Lebeg ma'nosida o`lchovli, ammo Jordan ma'nosida

o`lchovli emasligini isbotlang.

Isbot. va E\A to`plamlar da zich bo`lganligi uchun

j

(A) = 1,



j

(E\A) = 1

tengliklar o`rinli. Bu yerdan j

(A) = 0

va j

(A6j



(A).

Demak, to`plam

Jordan ma'nosida o`lchovli emas. Ma'lumki, sanoqli to`plam (3.3-misolga

qarang), shuning uchun uning elementlarini (x

k

, y

k

), k ∈ N

ko`rinishda nomer-

lab chiqish mumkin. Shunday ekan,



=

[

k=1



P

k

,

P

k

{(x, y) : x



k

≤ x ≤ x

k

, y

k

≤ y ≤ y

k

} .

Ikkinchi tomondan ixtiyoriy k ∈ N uchun m(P



k

) = 0.

Bu yerdan µ

(A) = 0

ekanligi kelib chiqadi. Shuni ta'kidlash lozimki, tashqi o`lchovi nolga teng

bo`lgan har qanday to`plam o`lchovli to`plamdir. Buning uchun elementar

to`plam sifatida ∅ ni olish yetarli:

µ

(AB) = µ



(A) = µ



(A) = 0 < ε.

Demak, Lebeg ma'nosida o`lchovli to`plam. Shunday qilib, Lebeg ma'no-

sida o`lchovli bo`lgan, lekin Jordan ma'nosida o`lchovli bo`lmagan to`plamga

misol bo`ladi.

6.4-teorema. O`lchovli to`plamning to`ldiruvchisi o`lchovlidir.



54

Isbot. Teoremaning tasdig`i elementar to`plamning to`ldiruvchisi elementar

to`plam ekanligidan va



A= (E\A)∆(E\B)

tenglikdan (1-Ÿ dagi 2-topshiriqqa qarang) kelib chiqadi.

6.5-teorema. O`lchovli to`plamlar sistemasi U(E) halqa bo`ladi.



Isbot. Teoremani isbotlash uchun o`lchovli to`plamlarning kesishmasi va

simmetrik ayirmasi yana o`lchovli to`plam ekanligini ko`rsatish yetarli. A

1

, A

2

o`lchovli to`plamlar bo`lsin. 6.5-ta'rifga ko`ra, ixtiyoriy ε > 0 son uchun shun-



day B

1

∈ M(S)

va B

2

∈ M(S)

elementar to`plamlar mavjud bo`lib, quyida-

gi tengsizliklar bajariladi



µ

(A

1

B



1

<



ε

2

,



µ

(A

2

B



2

<



ε

2

.

U holda (A

1

∩A

2

)∆(B



1

∩B

2

⊂ (A



1

B

1

)(A



2

B

2

)

munosabatdan va tashqi



o`lchovning yarim additivlik xossasidan

µ

((A

1

∩ A

2

)∆(B



1

∩ B

2

)) ≤ µ



(A

1

B



1

) + µ



(A

2

B



2

< ε

ga ega bo`lamiz. B

1

∩ B

2

ning elementar to`plam ekanligidan A



1

∩ A

2

ning



o`lchovli to`plam ekanligi kelib chiqadi.

Ikki to`plam simmetrik ayirmasining o`lchovli ekanligi

(A

1

A



2

)∆(B

1

B



2

) = (A

1

B



1

)∆(A

2

B



2

⊂ (A

1

B



1

∪ (A

2

B



2

)

munosabatdan hamda µ



o`lchovning yarim additivlik xossasidan kelib chiqa-

di.



Agar o`lchovli to`plamlar sistemasi U(E) da birlik element mavjud bo`lsa,



u algebra tashkil qiladi. U(E) da {(x, y) : 0 ≤ x ≤ 1≤ y ≤ 1}

to`plam birlik element shartlarini qanoatlantiradi. Demak, o`lchovli to`plamlar

sistemasi U(E) algebra tashkil qiladi.

55


6.5-teorema va 5.1-5.2 xossalardan quyidagi tasdiqlar kelib chiqadi.

6.1-natija. Ikki o`lchovli to`plamning birlashmasi va ayirmasi yana o`lchovli

to`plamdir.

6.2-natija. Chekli sondagi o`lchovli to`plamlarning birlashmasi va kesish-

masi yana o`lchovli to`plamdir.

6.6-teorema (O`lchovning additivlik xossasi). Agar A

1

, A

2

, . . . , A



n

lar


o`zaro kesishmaydigan o`lchovli to`plamlar bo`lsa, u holda

µ

Ã

n

[

k=1

A

k

!

=



n

X

k=1



µ (A

k

)

tenglik o`rinli.



Teoremani isbotlashda quyidagi lemmadan foydalaniladi.

6.2-lemma. Ixtiyoriy va to`plamlar uchun





(A− µ



(B)| ≤ µ



(AB)

tengsizlik o`rinli.

Isbot. A ⊂ B ∪ (AB) bo`lgani uchun 6.3-teoremaga ko`ra



µ

(A≤ µ



(B) + µ



(AB).

Bu yerdan µ

(A≥ µ



(B)

hol uchun lemmaning isboti kelib chiqadi. Xuddi

shunday, B ⊂ A ∪ (AB) munosabatdan



µ

(B≤ µ



(A) + µ



(AB)

ni olamiz. Yuqoridagi iki tengsizlikdan



(A− µ



(B)| ≤ µ



(AB).

6.6-teoremaning isboti. Teoremaning isbotida biz elementar to`plamlar



uchun o`rinli bo`lgan µ

(B) = m



0

(B), B ∈ M(S)

tenglikdan aytmasdan

foydalanib ketamiz. Teoremani = 2 uchun isbotlash yetarli. Bizga A

1

va A



2

56


o`zaro kesishmaydigan o`lchovli to`plamlar berilgan bo`lsin. 6.5-ta'rifga ko`ra

ixtiyoriy ε > 0 son uchun shunday B

1

va B



2

elementar to`plamlar mavjudki,



µ

(A

1

B



1

< ε,



µ

(A

2

B



2

< ε

tengsizliklar bajariladi. A

1

∪ A

2

va B



1

∪ B

2

deymiz. 6.1-natijaga



ko`ra to`plam o`lchovli. A

1

va A



2

to`plamlar o`zaro kesishmaganligi uchun



B

1

∩ B

2

⊂ (A

1

B



1

∪ (A

2

B



2

)

munosabat o`rinli (1-Ÿ dagi 5-topshiriqqa



qarang). Bu munosabatdan va 6.3-teoremadan m

0

(B

1

∩ B

2

≤ 2ε



tengsizlik

kelib chiqadi. 6.2-lemmaga ko`ra,



µ

(A

1

− ε ≤ µ



(B

1

) = m



0

(B

1

≤ µ



(A

1

) + ε



µ

(A

2

− ε ≤ µ



(B

2

) = m



0

(B

2

≤ µ



(A

2

) + ε





.

(6.10)

Endi m

0

o`lchovning additivlik xossasiga hamda (6.10) ga ko`ra,



m

0

(B) = m



0

(B

1

) + m



0

(B

2

− m



0

(B

1

∩ B

2

≥ µ



(A

1

) + µ



(A

2

− 4ε. (6.11)



Quyidagi tengsizlik o`rinli

µ

(A≥ m



0

(B− µ



(AB≥ m



0

(B− 2ε ≥ µ



(A

1

) + µ



(A

2

− 6ε.



Birinchi tengsizlik 6.2-lemmadan, ikkinchi tengsizlik

∆ B ⊂ (A

1

∆ B



1

)

[



(A

2

∆ B



2

)

munosabatdan, uchinchi tengsizlik (6.11) dan kelib chiqadi. ε > 0 sonining



ixtiyoriyligidan

µ

(A≥ µ



(A

1

) + µ



(A

2

)

ni hosil qilamiz. Teskari tengsizlik



µ

(A≤ µ



(A

1

) + µ



(A

2

)

esa A ⊂ A



1

∪A

2

munosabatdan hamda 6.3-teoremadan kelib chiqadi. Demak,



µ

(A) = µ



(A

1

) + µ



(A

2

)

57



tenglik o`rinli. A

1

, A

2

va to`plamlar o`lchovli bo`lganligi uchun µ



ni µ

bilan almashtirish mumkin, ya'ni µ(A) = µ(A

1

) + µ(A



2

)

.



6.3-natija. Ixtiyoriy A ⊂ E o`lchovli to`plam uchun



µ (E\A) = 1 − µ(A)

(6.12)

tenglik o`rinli.

Isbot. va E\A to`plamlar o`zaro kesishmaydi va



µ(A) + µ(E\A) = µ(E) = 1

Bu yerdan (6.12) tenglik kelib chiqadi.

6.7-teorema. Sanoqli sondagi o`lchovli to`plamlarning birlashmasi va ke-



sishmasi yana o`lchovli to`plamdir.

Isbot. A

1

, A

2

, . . . , A



n

, . . . −

o`lchovli to`plamlarning sanoqli sistemasi bo`-

lib, =

S

n=1



A

n

bo`lsin. Quyidagi belgilashlarni kiritamiz



A

0

1

A



1

,

A

0

n

A



n

\

n−1

[

k=1



A

k

,

n ≥ 2.

Ravshanki, =



S

n=1



A

0

n

hamda A



0

n

to`plamlar juft-jufti bilan o`zaro kesish-

maydi. 6.1 va 6.2-natijalarga ko`ra, A

0

n

to`plamlar o`lchovli.

6.6-teoremadan hamda tashqi o`lchovning yarim additivlik xossasidan ix-

tiyoriy chekli n ∈ N uchun quyidagiga ega bo`lamiz



µ

Ã

n

[

k=1

A

0

k

!

=



n

X

k=1



µ(A

0

k

≤ µ



(A).

Shuning uchun

P

n=1



µ (A

0

n

)

qator yaqinlashadi. Demak, ixtiyoriy ε > 0 son



uchun shunday n

0

mavjudki,



X

n>n

0

µ (A



0

n

<



ε

2

(6.13)



58

tengsizlik bajariladi. =

n

0

S



n=1

A

0

n

to`plam o`lchovli to`plamlarning chekli yi-

g`indisi sifatida o`lchovli bo`lgani uchun, shunday elementar to`plam mavjud-

ki,


µ

(∆ B<



ε

2

(6.14)



tengsizlik bajariladi. U holda

∆ B ⊂ (∆ B)

[

Ã



[

n>n

0

A



0

n

!

munosabatdan va tashqi o`lchovning yarim additivlik xossasidan hamda (6.13)



va (6.14) lardan foydalansak,

µ

(∆ B≤ µ



(∆ B) + µ



Ã

[



n>n

0

A



0

n

!

<



ε

2

+



ε

2

ε



kelib chiqadi. Demak, o`lchovli to`plam ekan.

O`lchovli to`plamlarning to`ldiruvchisi o`lchovli ekanligidan hamda

\

n

A

n

E\

[

n

(E\A



n

)

tenglikdan sanoqli sondagi o`lchovli to`plamlarning kesishmasi ham o`lchovli



ekanligi kelib chiqadi.

6.4-natija. O`lchovli to`plamlar sistemasi U(E) , σ algebra tashkil qiladi.



Natijaning isboti 6.7-teoremadan hamda U(E) sistemada = [01] ×

[01]

ning birlik element ekanligidan kelib chiqadi.

6.7-teorema 6.2-natijaning umumlashmasi hisoblanadi. 6.6-teoremaning

umumlashmasi quyidagicha.

6.8-teorema (O`lchovning σ− additivlik xossasi). Agar {A



n

} −

o`zaro


kesishmaydigan o`lchovli to`plamlar ketma-ketligi uchun

=

[

n=1



A

n

59


bo`lsa, u holda quyidagi tenglik o`rinli

µ(A) =

X

n=1



µ (A

n

.

(6.15)

Isbot. Ixtiyoriy k ∈ N da



k

S

n=1



A

n

⊂ A

. 6.6 va 6.3-teoremalarga ko`ra



µ

Ã

k

[

n=1

A

n

!

=



k

X

n=1



µ (A

n

≤ µ(A).

Agar k → ∞ da limitga o`tsak,

X

n=1



µ (A

n

≤ µ(A)

(6.16)

tengsizlikka ega bo`lamiz. O`lchovning yarim additivlik xossasiga ko`ra,



µ(A

X

n=1



µ (A

n

.

(6.17)

(6.16) va (6.17) dan (6.15) tenglik kelib chiqadi.

Yuqorida keltirilgan teorema o`lchovning sanoqli additivlik yoki σ− addi-



tivlik xossasi deyiladi. O`lchovning σ− additivlik xossasidan uning uzluksizlik

xossasi kelib chiqadi.

6.9-teorema (O`lchovning uzluksizlik xossasi). Agar o`lchovli to`plamlar-

ning A

1

⊃ A

2

⊃ . . . ⊃ A



n

⊃ . . .

ketma-ketligi uchun =



T

n=1



A

n

bo`lsa, u

holda

µ(A) = lim

n→∞

µ(A

n

).

Isbot. ∅ to`plam bo`lgan holni qarash yetarli, chunki umumiy hol

A

n

ni A



n

\A

bilan almashtirish natijasida ∅ holga keltiriladi. Quyidagi



A

1

= (A



1

\A

2

∪ (A



2

\A

3

∪ (A



3

\A

4

∪ . . .



va

A

N

= (A



N

\A

+1

∪ (A



+1

\A

+2

∪ (A



+2

\A

+3

∪ . . .

60


tengliklar o`rinli va qo`shiluvchi to`plamlar juft-jufti bilan o`zaro kesishmaydi.

O`lchovning σ− additivlik xossasiga ko`ra



µ(A

1

) =



X

n=1



µ (A

n

\A

n+1

,

(6.18)

µ(A

N

) =


X

n=N



µ (A

n

\A

n+1

.

(6.19)

(6.18) qator yaqinlashuvchi bo`lgani uchun uning qoldig`i (6.19) N → ∞ da

nolga intiladi. Shunday qilib,

lim


N →∞

µ(A

N

) = 0.

6.5-natija. Agar A



1

⊂ A

2

⊂ . . . ⊂ A



n

⊂ . . .

o`lchovli to`plamlar ketma-

ketligi uchun =

S

n=1



A

n

bo`lsa, u holda



µ(A) = lim

n→∞

µ(A

n

).

Natijani isbotlash uchun A

n

to`plamlardan ularning to`ldiruvchilariga o`tish

va 6.9-teoremadan foydalanish yetarli.

6.3. Ayrim to`ldirishlar. Biz yuqorida faqat birlik kvadrat



{(x, y) : 0 ≤ x ≤ 1≤ y ≤ 1}

da saqlanuvchi to`plamlarni qaradik.

Bu cheklashdan xalos bo`lish mumkin. Ma'lumki, R

2

ni juft-jufti bilan o`zaro




Download 1.42 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   59




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling