M j o r a y e V, J. E s h o n q u L o V

23 
Балашов Д.М. О радовой и видовой систематизации фольклора. // Русский 
фольклор. Том 17. -Ленинград; Наука, 1977 23-33 с; Пропп В. Жанровой состав 
русского фольлора. // Фольклор и действительность. - Москва, 1976 66-69 с.

---

da ijro etilgan. «Qoshingni qora deydilar», «Kichkinajon kichki- 
na», «Boychechab> bevosita Navro‘z, ya’ni bahorgi marosim bilan 
bog‘liq.
Oilaviy-maishiy marosim qo‘shiqlari safiga to'y, farzandning 
tug‘ilishi, xatna to‘yi va nikoh to\vi, motam marosimi bilan bog‘liq 
yig‘i-yo‘qlov, motam yor-yorlari va shomon aytmari bilan bog‘liq 
kinna, badikni kiritish mumkin.
M otam yor-yorlari balog‘at yoshiga yetgan qiz turmushga chiq- 
may, bevaqt olamdan o ‘tgan paytda aytilgan. To‘y yor-yorlarga qa- 
raganda, motam yor-yorlari hazin, mungli ohangi bilan ajralib turadi. 
Matnda izchil band tuzilishi, qofiyalanishida rang-baranglik, har xil- 
lik ko‘zga tashlanadi.
Oyim qizim sochlari qora tolga halinchak, 
14
Oyim qizim ketadi qorayerga kelinchak, 
14
Orzusiga yetmagan, armonli qiz, yor-yor, 
13
Oxiratga kelinchak, darmonli qiz, yor-yor 
13
Hay-hay о ‘Ian, hay о ‘lan, jonim qizim, yor-yor, 
13
Hur qizlarning ichida podshoh qizim, yor-yor. 
13
Oilaviy-maishiy deyiilishga sabab, faqat to‘y yoxud aza emas, 
balki har bir oila hayotida duch kelinadigan marosimlar ham nazarda 
tutilmoqda. Masalan, kinna, badik, olqishlar maxsus tashkil etilgan 
marosimlardagina ijro etilgan. Biroq davrlar o‘tishi bilan ko‘proq 
maishiylik kasb eta borgan va uni istagan paytda kushnoch, fol- 
bin yoki tabib ijro etishi mumkin bo‘lgan. Shuning uchun so‘zning 
magik qudratiga asoslangan matnlarai biz aytimlar deb tahlil etish 
tarafdorimiz.
Nomarosim qo‘shiqlari esa asosan lirik qo‘shiqlardan tashkil 
topgan bo‘lib, marosim qo‘shiqlaridan farqlanib turadigan jiha- 
ti ularning biror~bir marosim bilan maxsus bog'lanm aganligi, 
istalgan paytda, istagan joyda aytilishidir. Bu yo‘nalishdagi 
qo‘shiqlar:
158

---

1.Mehnat qo‘shiqlari.
2. Tarixiy qo‘shiqlar.
3.Termalar.
4. Bolalar qo'shiqlari: allalar, huyalar, bolalarning o ‘zi tomoni­
dan kuylanadigan qo‘shiqlar.
5. Lirik qo'shiqlarga bo‘linadi.
Mutaxassislar mehnat qo‘shiqlarini xalq lirikasining eng qadimiy 
janrlaridan biri sifatida bilishadi. Mehnat qo‘shiqlari ham qachon- 
lardir maxsus marosimlar tarkibida ijro etilgan. Keyinchalik davr- 
lar o‘tishi bilan marosim unutilib, faqat qo‘shiq matni qolgan. 
Misol uchun qo‘sh, o‘rim, oblo baraka, xo‘p mayda, yorg‘ichoq 
qo‘shiqlarini olaylik. Qadimda qo‘sh haydash ham, o‘rim ham, oblo 
baraka ham maxsus marosim sanalgan.
Mehnat qo‘shiqlarining o‘zi ko‘plab 
a) dehqonchilik bilan 
bog‘liq qo‘shiqlar (qo‘sh, oblo baraka, yorg‘ichoq qo'shiqlari), b) 
chorvachilik bilan bogTiq qo‘shiqlar (sog‘im qo‘shiqlari: (hushey- 
hushey, turey-turey, churey-churey), d) kasb-hunar (charx, bo'zchi, 
gilam to ‘quvchilar va hokazo) qo‘shiqlaridan tashkil topgani hol­
da, tarixiy qo‘shiqIar tarixda bo‘lib o‘tgan biror bir voqea yoxud 
shaxs haqida to‘qilgan satrlardir. Tarixiy qo‘shiqlarning eng go‘zal 
namunasi Mahmud Koshg‘ariyning «Devonu lug‘otit turk kitobi»da 
keltirilgan. Bu kitobdagi to‘rtta marsiyani yig‘i-yo‘qlov namunasi 
emas, tarixiy-qahramonlik qo‘shig‘i namunasi sifatida o‘rganmoq 
lozim. 0 ‘zbeklardagi «Namoz», «Mardikorlar» kabi qo‘shiqlami 
ham ushbu turkumga kiritish mumkin.