M j o r a y e V, J. E s h o n q u L o V

“inonch-e’tiqodlarning qoldiq holda saqlanib qolishi qonuni»ni 
ochib berdi.
Qadimgi irim-sirim va inonchlaming xalq turmush tarzida qoldiq 
holda saqlanib kelishiga “aksa urish” bilan bog‘liq xalq qarashlari va 
u bilan bog‘liq aytim hamda alomatlami misol qilib keltirish mum­
kin. E.Tayloming “Ibtidoiy madaniyat” asarida yozilishicha, Afri- 
kadagi zulus qabilasida biror kishi aksa ursa, “Menga “idxlozi” (ya’ni 
“ajdodlar ruhi”)dan duo-olqish keldi. Ota-bobolarimning arvohlari 
mening huzurimga keldilar, endi men ularni alqab, duo o‘qishim 
lozim. Chunki ular aksa urdirish orqali mendan duo talab qilmoqda- 
lar” deb, mol-holiga baraka, bolalari va ayoliga sog‘lik tilar ekan. 
Ulaming nazarida xasta odamning aksa urishi - uning homiy ruhlar 
madadida kasallikdan forig‘ boiayotganligidan dalolat beradi. Zulus 
kohinlari esa odamni aksa urishga majbur qiladigan kuchni “Itongo” 
deydilar. Xalq qarashlariga ko‘ra, biror odamning ichiga Itongo kirib 
olsa, uni aksa urdirar va shu bois, aksa urgan kishi darhol “Itongo!” 
deb uning nomini tilga olishi kerak emish. Gvineyada esa qabila 
oqsoqoli aksirsa, uning qavmdoshlari darhol cho‘kka tushgan kuyi 
yemi tavof qilganlar va kaftlarini bir-biriga urib chapak chalib, oq- 
soqolning sog‘-salomat bo‘lishini tilashgan. Polineziyaliklar orasida 
esa yosh go4dak aksirsa, 
“S o g ‘ b o ‘I!"
deyiladi. E.Taylor “aksirish” 
bilan b ogiiq bu kabi irim-sirimlar jahonning ko‘pgina xalqlarida 
mavjudligini qayd qiladi hamda uning tarixiy asoslarini ezgu va
68

---

yovuz ruhlar to‘g‘risidagi mifologik tasawurlarining qoldiq holda 
yetib kelgan ko‘rinishlaridan biri, deb hisoblaydi.
Chindan ham, “aksa urish” bilan bog'liq bu kabi e’tiqodlar o‘zbek 
xalqi orasida ham qadimdan saqlanib kelganligi bois, biror kishi ak- 
sirganda uning yonidagilar “Sog‘ bo‘ling!” deydilar. Buxoro viloya- 
tining Qorako‘l tumanidagi Tangachar qishlog‘ida esa yosh bola 
bexosdan aksa ursa,