M kariyev, R. Alimov

XII bob. 0‘QOTAR QUROLLAR BILAN 
JAROHATLANISH VA QO‘L-OYOQ YIRIK NERV 
0‘ZAKLARINING YOPIQ SHIKASTLANISHI 
Uchrash 
darajasi: 
XX 
asrdan 
boshlab 
o'qotar 
quroliar 
bilan jarohatlanish va qo'l-oyoq yirik nerv o'zaklarining shikastlanishi 
kam uchramoqda, urush vaqtidagiga ko‘ra Birinchi jahon urushida 
nerv 
0
‘zaklarining 
jarohatlanishi 
statistikasi 
1,5—4%, 
Amerika 
ko'rsatkichiga ko'ra 2%, fransuzlar - 1,2% barcha jarohatlar ichida 
tashkil qilgan. 
Urush davrida Xasan ko'li atrofida bo'lgan urush nerv o'zagi ja- 
rohatlanishi, butun jarohatlar ichidan 3% ni tashkil qilgan. Qo‘l va 
oyoqlarning quroliar bilan shikastlanishini nerv tolalari jarohati 15— 
20% tashkil etgan. 
Urush sharoitida nerv tolalarini yopiq shikastlanishi nisbatan kam 
uchragan. Shikastlanganda nerv tolalarini to'liq va qisman jarohat- 
lanishi kuzatiladi. 
Tasnifi: periferik nerv tolalarining shikastlanishi ochiq va yopiq 
bo'ladi. Ochiq jarohatlanish quyidagicha bo‘ladi: kesilgan, yirtilgan, 
chopilgan, o‘t ochuvchi quroliar bilan. 
Shikastlanganliklari kabi lat yeyishda ham nerv tolalarini to'liq 
yoki qisman butunligi buzilishi kuzatiladi. 
Morfologik o'zgarishlarga ko‘ra: 
1. To'liq anatomik uzilish. 
2. Qisman uzilish. 
3. Lat yeyish. 
To'liq anatomik davomiylikda nerv o'zagining oxirlari ancha uzoq- 
lashib, yon tomonlarga qarab qoladi. 
Nervning proksimal uchida nevroma hosil bo'ladi. Nerv tolalari 
chigallari periferik kesishda qayta hosil bo'ladi. Nerv oxiri esa chan- 
diqqa aylanadi. Ma’lum bir anatomik qismning o'zgarishi natijasida 
nerv o'zagining yorilishi kuzatiladi. O'sha joyda nevroma va chandiq 
hosil bo'ladi. Nerv o'zagining jarohatlanishi natijasida biriktiruvchi 
to'qimaning ko'p qismida qavati saqlanadi. qon quyilishi, uyulishi 
kuzatiladi va o'zak ichi nevromasi hosil bo'ladi. Nerv o'zagining 
jarohatlangan joyi qisman shishgan, notekis va zich, shunday qilib, 
travma natijasida nervning asosiy strukturasi buziladi. Bu ko'proq 
to'qima qavati chandiqlarida va nevromaning har hil kattaligida va 
joylashishida kuzatiladi. Nerv o'zagining anatomiyasi to'liq buzilgan- 
da nerv o'tkazuvchanligi ham to'liq buziladi, agarda qisman buzil- 
ganda esa mushaklarining harakati va ma’lum yerlardagi sezuvchan- 
lik qisman saqlanishi mumkin. 
177 

---

Bilak nervining shikastlanishi uning yelka suyagiga ko‘proq ya- 
qinlikda joylashganligi sababli, yelka suyagining pastki 1/3 qismi sinish- 
larida kuzatiladi. Bunday holatda kaft va barmoqlami aktiv yozish 
qobiliyati buziladi. Kaft osilib qoladi. Katta barmoqni yozishni iloji 
bo'lmaydi. Bilak panja bo‘g‘imidan to I, II va qisman 111 barmoq- 
largacha teri sezuvchanligi tashqi tomonda yo'qoladi.