M kariyev, R. Alimov

Nerv va paylarning qo‘shma jarohatlari 
Barmoqlarni bukuvchi paylari va nervlari bilakni pastki 1/3 qis- 
mida. Ular shu darajada yaqin joylashganki, ularda alohida jarohat 
178 

---

juda kam uchraydi. Shuning uchun pay va nerv uchlarini bir-biriga 
tikib qo'ymaslik uchun nerv va payning ko'ndalang kesmasidan qon 
laxtalarini 
olib 
tashlash 
kerak. 
Bunda 
ularning 
rangidagi 
va 
to'qimasidan farq: payning rangi sarg‘imtir yaltiroq bo'lsa, nervlar- 
ning rangi kulrang yaltiraydi. 
Awal payga chok qo'yiladi, so‘ng nerv oxirlariga epinevral chok 
qo'yiladi. Jarohatlangan nervni tikish tolaning holatiga, shikastlangan 
nerv oxirlarning rezeksiyasi sifatiga va oxirlarning bir-biriga aniq, mos 
keltirilib tikishga bog'liq bo'ladi. Nerv oxirlarining tikiiishi natijasi 
bir necha yillardan so'ng yuzaga keladi. 
Qo‘I va oyoq nerv tolalarining o‘qotar qurol jarohatida (yopiq) 
ko'rsatiladigan tibbiy yordam. 
1. Jang maydonidagi birinchi tibbiy yordam. Bunda faqat qo‘l- 
oyoq jarohati xarakteriga mos ravishda 1-yordam ko'rsatiladi, o'qotar 
qurol 
jarohati 
(singanda) 
olinganda 
aseptik 
bog'lov 
qo'yiladi, 
ko'rsatmalarga qarab qon to‘xtatiladi, jarohatlangan oyoq-qo‘l im- 
mobilizatsiya 
qilinadi, 
og'riqsizlantiriladi. 
Tabletkali 
antibiotiklar 
beriladi, BrTPga ko‘chiriladi. 
2. Vrachgacha bo'lgan yordam (BrTP). Bu yordamning hajmi oyoq 
yoki qo‘l jarohatlaridagi umumqabul qilingan tadbirlardir. Oldin 
qo'yilgan bog'lamni qayta bog'lanadi yoki to'gTilanadi. Tabel vositalar 
bilan transport immobilizatsiyasi, jgut qo'yilishi tekshiriladi, qayta 
og‘riqsizlantirish va antibiotik terapiya bajariladi, BrTP ga ko'chiriladi. 
3. Birinchi vrachlik yordami (BrTP). Shu jarohatlaiga xos ravishda 
tibbiy saralash o'tkaziladi. Jarohatlanganlar 3 guruhga bo'linadi. 
BrTP shifokori periferik nerv jarohatini har doim ham aniqlay 
olmasligiga sabab, oyoq yoki qo‘l harakatining cheklanishi jarohat 
holatiga ham bog'liq bo'ladi. Jarohatning kanalini, kompleks baholash 
dastlabki diagnoz qo'yishga nerv jarohatini aniqlashga yordam beradi. 
Periferik nervlar jarohatidagi BrTP da o'tkaziladigan maxsus tad- 
birlar quyidagilar: futlyar va o'tkazuvchi anesteziya qilish, oyoq yoki 
qo'lni 
tabel 
vositalar 
bilan 
transport 
immobilizatsiya 
o'tkazish. 
OgTiqsizlantiruvchi preparatlar yuborish. Qolgan tadbirlar shu xarak- 
terli jarohatlardagidek bo'ladi. 
4. Malakali tibbiy yordam (ATO). Yirik qon tomirlar suyaklar 
bo‘g‘imlarining yaralanishlari, yumshoq to'qimalarni katta buzilish- 
lari nervlar shikastini aniqlashni ancha qiyinlashtiradi. Qo‘l-oyoqlarning 
yaralanishida jarrohlik taktikasi qon oqishiga, shokka qarshi va yarn 
infeksiyasining oldini olishga, ya'ni yaraga birlamchi jarrohlik ishlovi 
berishga qaratilgan. Bunda o'lik to'qimani kesib olib tashlash, suyak 
va metall parchalarini olib tashlash va to'liq gemostaz o'tkazishga 
ahamiyat beriladi. ATO da o'tkaziladigan tibbiy saralashni oyoq va 
qo‘l jarohatlari orasida alohida periferik nervlar jarohatlari ajratil- 
179 

---

maydi. Periferik nervlar jarohat tahlil qilinganda yakuniy diagnozi 
birlamchi xirurgik ishlov vaqtida qo‘yish mumkin Birlamchi xirurgik 
ishlov 
berish 
vaqtida 
aniq 
diagnoz 
qo'yish 
uchun 
agar 
nerv 
ko'rinmayotgan bo‘lsa ataylab mushaklar orasidagi nerviami ajratib 
ko'rish tavsiya etilmaydi. Cliunki nerv jarohatini klinik belgilari nervd- 
agi xirurgik amaliyotga asos bo'la olmaydi. 
Shunday qilib, ATO sharoitida periferik nervlar jarohatiga erta 
operativ aralashuv 
0
‘tkazilmaydi. Agarda birlamchi jarrohlik ishlov 
jarayonida nervni anatomik butunligi buzilmagan hollardan mustasno 
ravishda, bunday hollarda nervda birlamchi chok qo‘yilib, jarohatga 
ishlov berilgach, oyoq yoki qo‘lga patologik holatda immobilizatsiya 
oldini olishni o‘zi yetarli. 
Oyoq-qo‘l!arga funksional jihatdan qulay bo'lgan holatni berish 
uchun oddiy narvonsimon shinalardan yoki gipsli langetalardan foy- 
dalanish mumkin. Operatsiya vaqtida nerv o‘zaklarini barcha topilgan 
shikastlanishlari kasallik tarixnomasiga hujjatlantirilishi kerak. 
Bu yaradorlarni maxsus davolash bosqichida paydo bo'lgan sa- 
vollarni hal qilish uchun yordam beradi. 
5. Ixtisoslishtirilgan tibbiy yordam HDJG ning neyroxirurgiya 
bolimida ko‘rsatiladi. 
Neyroxirurgiya boMimida nerv shikastlanishlarining xarakteri aniq- 
lanadi. Jarohatda infeksion jarayonning yo‘qotishiga erishiladi. Bun- 
dan keyin operatsiyaga ko‘rsatmalar hosil qilinguncha faol medika- 
mentoz davolash boshlanadi. Agar konservativ davo samarasiz bo'lsa, 
unda yara bitgandan 8 haftadan keyin operatsiya qilish kerak. Nerv 
choki periferik nervlarni tiklovchi jarrohlikning asosiy usuli hisobla- 
nadi. Operatsiya turlari: 
1. Nervning birlamchi choki nerv chokini yaraning birlamchi jar- 
rohlik ishlovi bilan bir vaqtda amalga oshiriladi, kamdan kam 
qollaniladi. 
2. Nervning kechiktirilgan choki: 
a) erta — shikastlanishdan keyin birinchi haftasida; 
b) kechki — shikastlanishdan 3 oy o‘tgandan keyin. 
Nerv 
jarohatlanishida 
shoshilinch 
operatsiya 
talab 
etilmaydi. 
Shoshilinch operatsiya faqatgina nerv yoki nerviami o'sib boruvchi 
gematoma bilan suyak paralichlari bilan bosilishi, nervlaming arteriya, 
vena qo‘shma yaralanishlarida shikastlanishlarida ko'rsatilishi mumkin. 
Operatsiyaning maqsadi — nervni ishemik bosilishidan shikastla- 
nishining oldini olish. 
Nervlar va suyak sinishining qo'shma shikastlanishlarida birinchi 
navbatda jarohatlangan suyak osteosintezi o‘tkaziladi. Qulay sharoit- 
da nerv osteosintezdan keyin tikiladi. 
Operatsiyadan keyin periferik nervlarda medikamentoz (prozerin, 
180 

---

vitaminlar) va fizioterapevtik davo ko'rsatiladi, bunda nerv o‘zagini elek- 
trostimulyatsiyasi, massaj, davolovchi jismoniy tarbiya va b. 
Nervlarni o'q otuvchi qurollardan jarohatlanishida operativ davo- 
lash kerak. Nerv chokidan keyin regeneratsiyaning birinchi alomat- 
lari 3-4 oydan keyin paydo bo'ladi. Awal og'riq va harorat sezgisi, 
keyin esa harakat tikianadi. 
Taktil sezgining tikianishi 2—3 yildan keyin sodir bo‘ladi.