M mamajanov odam anatomiyasi va fiziologiasi
Download 1.72 Mb. Pdf ko'rish
|
odam anatomiyasi va fiziologiyasi
|
Shilliq parda - notekis bo’lib, uning yuzasida har xil yo’nalishda ketgan
burmalar farqlanadi.Uzunasiga ketgan burmalar 4-5 buli, kardial teshikdan boshlanib pilorik qismidagi teshikgacha yo’naladi.Me’daning tubi va tana qismida joylashgan burmalar kundlang, kiya va uzunasiga qarab yo’nalgan. Me’dani o’n ikki barmoqli ichakka o’tish joyida pilorik o’zuksimon burma hosil bo’lib, uning asosini muskulli sfinkter hosil qiladi. Sfinkter qisqarishi natijasida me’da bo’shigi o’n ikki barmoqli ichak bo’shlig’idan to’liq ajratiladi. Shilliq parda yuzasida ko’p miqdorda me’da maydonchalari va chuqurchalari joylashgan. Me’da maydonchalari mayda egatlar bilan chegaralangan bo’rtiqlardir. Bo’rtiqlar xajmi uncha katta emas va eniga 1-6 mm keladi. Me’da maydonchalarida me’da chuqurchalari joylashgan. Chuqurchalarni soni me’dada 3 millionga teng. Har bitta chuqurchaga xususiy plastinka qavatida joylashgan 2-3 bezlarining chiqaruv naylari ochiladi. Me’daning shilliq pardasi uch qavatdan tuzilgan: a) bir qavatli tsilindrsimon epiteliy - me’da shilliq pardasi yuzasini va chuqurchalarni qoplaydi. Me’da epiteliysi shilliq moddalar doimo ishlab turadi va me’da devorini ichki tomonidan shilimshshik modda qalin qavat xolida qoplab turadi. Pepsin, xlorid kislota va boshqa ximieviy yemiruvchi moddalar ta’siridan himoyalaydi. b) xususiy plastinka - biriktiruvchi to’qimadan tuzilgan bo’lib, bunda me’daning pilorik, kardial va fundal bezlari joylashgan. Biriktiruvi to’qimasi tolalari orasida limfotsitlar, plazmatik hujayralari va fibroblastlar, limfoid follikulalar ko’p miqdorda uchraydi v) muskul plastinka - silliq muskul hujayralarining yupqa qatlamidan iborat. 2. Shilliq osti qavati - siyrak tolali shakllanmagan biriktiruvchi to’qima, qon va limfa tomirlarining turlari va Meysner nerv chigali uni tarkibini tashkil qiladi. 3. Muskul parda - silliq muskul to’qimadan tuzilgan bo’lib, muskul hujayralari uzunasiga, halqasimon va qiyshiq yo’nalishda o’rnashgan. Muskul pardaning qavatlari orasida - Auerbax nerv chigali va limfa tomirlari yetadi. 85 4.Seroz parda - qorin pardaning vistseral varag’idir. Seroz pardaning yuzasi bir qavatli yassi epiteliy - mezoteliy bilan qoplangan. Seroz parda me’dani hamma tomonidan qoplaydi va shu sababli intraperitonial a’zolar guruxiga kiradi. Ishlab chiqadigan maxsuloti yoki sekretiga ko’ra, joylashuviga nisbatan 3 gurux me’da bezlarMe’daning pilorik bezlari i farqlanadi. Odamda me’da bezlari 35 millionga yaqin bo’lib, xususiy yoki fundal, pilorik va kardial bezlar ajratiladi. Me’da bezlari shilliq pardaning xususiy plastinkasida joylashib, tuzilishi jixatdan oddiy, naysimon va shoxlanmagan bo’ladi. Har bitta bezda tubi va me’da chuqurchasiga ochiladigan bo’yinchasi farqlanadi. Xususiy yoki fundal bezlarda 4 xil hujayralar, chunonchi bosh hujayralar, qo’shimcha hujayralar, qoplama hujayralar va bo’yin hujayralar bo’ladi. Bosh hujayralar bezning tubida ko’proq joylashib, pepsinogen va rennin ishlab chiqaradi. Qoplama hujayralar xajmi bosh hujayralar xajmidan kattaroq bo’lib, yakka- yakka yetadi va bezning tana va bo’yichasida ko’proq uchraydi. Qoplama hujayralar xlorid kislotasi va antianemik faktor ishlab chiqadi. Qo’shimcha va bo’yin xujayralari ishlab chiqadigan maxsulotiga ko’ra bo’linadi: a) mukotsitlarga - shilliq yoki mo’tsin moddasini ishlab chiqaradigan hujayralar. b) me’da endokrinotsitlarga - serotonin, endorfin, gistamin va boshqa biologik aktiv moddalar ishlab chiqaradigan hujayralar. Me’daning pilorik bezlari uning o’n ikki barmoq ichakka ochiladigan sohasida joylashgan. Pilorik bezlar tuzilishi jixatdan oddiy alveolyar naysimon bezlar guruxiga kiradi. Pilorik bezlar tarkibida shilliq moddalar ishlab chiqaradigan qo’shimcha hujayralar, mukotsitlar, enteroendokrin hujayralarni ajratish mumkin. Bu hujayralar serotonin, endorfin, somatostatin, gastrin va boshqa biologik moddalarni ishlab chiqaradi. Bo’yin bugmachasi sohasida joylashgan hujayralarining bo’linishi hisobidan bez hujayralarini tiklanishi ta’minlanadi. Me’daning kardial bezlari oddiy naysimon yoki alveolyar- naysimon tipda tuzilgan. Kardial bezlarning hujayralari asosan shilliq moddalar ishlab chiqaradi, ba’zan tarkibida bosh va qoplama hujayralarni oz miqdorda uchratish mumkin. Postnatal ontogenez davomida oshqozon tez takominlashadi. Chaqaloqlarda me’da shakli duksimon bo’lib, juda tez o’sadi. Chaqaloqlik davridan voyaga yetguncha ichki a’zolarni massasi 12 marotaba oshsa, me’da vazni 24 marotaba oshadi. Yangi tug’ilgan chaqaloqni me’da xajmi 30-35 sm, ikki xaftadan so’ng - 90 sm, 3 yoshda 576-680 sm tashkil etsa, katta odamda 1200-1600 sm ga teng. Me’da osti bezi qorin bo’shlig’ining orqa tomonida I-II bel umurtqalari qarshisida, me’daning orqasida joylashgan. U qorin pardasi bilan faqat - oldingi va pastki tomondan o’ralgan bo’ladi. Me’da osti bezi ovqat hazm tizimida ikkinchi yirik bez bo’lib,uning massasi 60-100 g, uzunligi 15-22sm. Bez kizigish-kulrangda, ustidan yupqa biriktiruvchi to’qimali kapsula bilan o’ralgan, o’n ikki barmoqli ichak bilan talok orasida joylashgan. 86 Me’da osti bezi bosh, tana va dum qismlaridan iborat. Bosh qismi keng bo’lib, o’n ikki barmoqli ichakning taka shaklidagi egikligida joylashadi. Tana qismi uzun va ko’ndalang yo’nalgan. Dumi esa toraygan bo’lib, talok darvozasigacha yetadi. Bezning orqa tomonida qorin aortasi va pastki kavak vena yondoshib turadi. Me’da osti bezida ekzokrin va endokrin qismlari ajraladi. Ekzokrin qismi tashqi sekretsiya bezlariga o’xshash bo’lib, tuzilishi jixatdan murakkab alveolyar-naysimon bez hisoblanadi. Alveolyar qismi atsinuslar deyladi. Atsinuslar tarkibiga kiruvchi hujayralar Download 1.72 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|