M mamajanov odam anatomiyasi va fiziologiasi
Download 1.72 Mb. Pdf ko'rish
|
odam anatomiyasi va fiziologiyasi
|
Tashqi qovurg’alararo muskullarning tolalari yuqoridan pastroqka va
oldinga yo’nalgan bo’lib. Bu muskullar umurtqa pog’onasidan qovurg’a 67 tog’ayigacha joylashgan. Ular qisqarganda qovurg’alar ko’tarilib, nafas olish vujudga keladi. Ichki qovurg’alararo muskullarning tolalari pastdan yuqoriga va oldinga ko’ndalang bo’ladi. Bu muskullar to’sh suyagi dan qovurg’alararo pastga tortib, nafas chiqarish harakati vujudga keladi. Bosh va bo’yin muskullari Bosh muskullari joylashishiga qarab ikkiga bo’linadi: miya qo’tisining muskullariga va yo’z muskullariga. Miya qo’tisining muskullariga: peshona, ensa, quloq muskullari kiradi. Yo’z muskullari funkciyasiga qarab ikkiga, chaynash muskullari va mimika muskullariga bo’linadi. CHaynash muskullari. CHakka muskullari CHakka muskuli – bu muskul chakka chuqurligidan boshlanib va pastki jag’’ning o’tkir o’simtasiga birikadi. Bu muskullning asosiy funkciyasi pastki jag’’ni tepaga ko’tarish. Xususiy chaynash muskuli – yonoq yoyidan boshlanadi va pastki jag’’ suyagining burchagiga tashqi tomondan birikadi. Bu muskul pastki jag’’ suyagini tepaga ko’taradi. Tashqi qanotsimon muskul – asosiy suyakning katta qanotidan boshlanib, pastki jag’’ning bo’g’im o’simtasiga birikadi. Bu muskul pastki jag’’ning oldiga va yonga harakatlantiradi. Ichki qanotsimon muskul – asosiy suyakning qanotsimon o’simtasidan boshlanib, pastki jag’’ suyagining burchagiga ichki tomondan birikadi. Bu muskul pastki jag’’ni tepaga va yonga harakatlantiradi. Mimika muskullari Mimika muskullari suyakdan boshlanib teriga birikadi. Mimika muskullar yo’zda joylashgan teshiklarni atrofini o’rab turadi va mimkasini bildirib turadi. Asosiy mimika muskullarga kiradi: 1. Ko’zning doiraviy muskuli 2. Qoshlarni bir-biriga yaqinlashtiruvchi muskul 3. Burun muskuli 4. Og’izning doiraviy muskuli 5. Yonoq muskuli 6. Yuqori labning kvadrat muskuli 7. Pastki labning kvadrat muskuli 8. Pastki labning uchburchak muskuli 9. Kulgi muskuli 10. Lunj muskuli 11. Iyak muskuli Bo’yin muskullari – yuza, o’rta va chuqur guruhlarga bo’linadi. Bo’yin yuza muskullariga: bo’yin teri osti muskuli va to’sh-o’mrov so’rg’ichsimon muskuli kiradi. O’rta guruhni til osti suyagiga birikuvchi 68 muskullar tashkil etadi. CHuqur muskullarga umurtqa pog’onasi va qovurg’alarga biriktiruvchi muskullar kiradi. Bo’yin teri osti muskuli – yupqa bo’lib, bo’yinning oldingi yuzasini qoplab turadi. Bu muskullning pastki qismi ko’krakga yo’naladi, yuqori qismi esa quloq oldi fasciyasiga kiradi. Bu muskul bo’yinning terisini tortib turadi. Bu muskul qisqarganida og’iz burchagini pastga tortadi va bo’yin terisini ko’taradi. To’sh-o’mrov-so’rg’ichsimon muskuli ikki boshli muskuldir. Bitta boshchasi to’sh suyagidan, ikkinchi boshchasi esa o’mrov suyagidan boshlanib, chakka suyagining so’rg’ichsimon o’simtasiga borib birikadi. Bu muskul yelka kamar suyaklarini va ko’krak qafasini ko’tarishda ishtirok etadi. Bu muskul qisqarganda bosh qarama-qarshi tomonga buriladi. Muskul ikki tomonlama qisqarganda bosh orqaga qarab harakatlanadi. Til ostki suyagiga biriktiruvchi muskullarni ikkita guruhga bo’lish mumkin. Bu muskullar til osti suyagining o’rtasida va tagida joylashadi. Til osti suyagining ustidan muskullarga ikki qorinli muskul, jag’’-til ostki muskuli, bigizsimon – til ostki muskuli va engak-til osti muskuli kiradi. Til ostki suyagining tagidagi muskullarga: to’sh-til osti muskuli, ko’krak-til osti muskuli, to’sh-qalqonsimon muskuli va qalqonsimon-til ostki muskullari kiradi. Muskullarni nomlari ularning uchlari tutashgan joylari bilan ataladi. Bu muskullar qisqarganda, hiqildoq harakatlanadi, yo’tish, so’rish va no’tq so’zlash funkciyalari joylashgan. Bo’yinning chuqur muskullariga lateral tomonda joylashgan oldingi, o’rta va orqa narvonsimon muskullar kiradi. Bu muskullar bo’yin umurtqalarining yon o’smitalaridan ketma-ket boshlanib, birinchi va ikkinchi qovurg’a birikadi. Narvonsimon muskullar asosan umurtqa pog’onasining bo’yin qismini oldinga va orqaga burishda ishtirok etadi. Medial tomonda, bo’yinning va kallaning uzun muskullari, boshning oldingi va lateral to’g’ri muskullari joylashadi. Bo’yinning chuqur muskullari bo’yin umurtqalari tanasiga yopishgan bo’lib, umurtqa pog’onasining harakatida ishtirok etadi. Bo’yin va boshni bukishda quyidagi muskullar ishtirok etadi: 1. Boshning uzun muskuli 2. Bo’yinning uzun muskuli 3. Boshning to’g’ri muskuli 4. Narvonsimon muskul 5. To’sh-o’mrov so’rg’ichsimon muskul Bo’yinni va boshni yozishda: 1. Trapeciyasimon muskul 2. Tasmasimon muskul 3. Ko’ndalang-o’tkir o’simtaaro muskul 4. Umurtqa pog’onasini taranglab turuvchi muskul 5. Boshni kalta muskullari 6. Boshni va bo’yinni ikki yonga bukilishi yonga bukilishi bukuvchi va yozuvchi muskullarning bir xil ishni bajarishga bog’liq. Boshni va bo’yinni o’ngga burilishida: 1. Tasmasimon muskul o’ng tomondan 69 2. To’sh-o’mrov-so’rg’ichsimon muskul chap tomondan 3. Boshni kiya muskuli o’ng tomondan 4. Boshning lateral to’g’ri muskuli chap tomondan 5. Boshning orqa to’g’ri muskuli 6. Ko’krak til osti muskullari ishtirok etadi. Boshning va bo’yinning aylanma harakatlari bukuvchi va yozuvchi muskullarning ketma-ket qisqarishi orqali bajariladi. Qo’lni fastsiyalari va muskullari. Qo’lni harakatga keltiruvchi muskullar Kul muskullari xuddi kul skeleti kabi ikki bo’limga yelka kamarining muskullari va kul erkin suyaklarining muskullariga ajraladi. Ma’lumki, yelka kamari ikkita kurak , ikkita o’mrov suyaklaridan va bular orasida hosil bo’lgan akromial - o’mrov va to’sh-o’mrov bo’g’imlaridan iborat. SHuning uchun yelka kamarining muskullari shu suyaklarning atrofida yoki bevosita yuzalari bilan bog’liq. Yelka kamarida topografik jixatdan quyidagi muskullar joylashgan: 1. DELTASIMON MUSKUL - yelka bo’g’imini uch tomondan qoplab turadi. Bu muskul yelpigichsimon shaklda bo’lib, eng haraakchang bo’lgan yelka bo’g’imi haraakatlarini bajarilishini ta’minlaydi. Bu muskul ko’krakning akromial o’simtasi, o’sig’idan, o’mrov suyagining akromial uchidan boshlanadi. Agar bu muskullning oldingi va orqa qismlari ketma-ket qisqarsa , bunda yelka yoziladi va bukiladi. 2. O’SIQ USTI MUSKULI - kurakning o’siq ustidagi chuqurchada joylashadi va yelka suyagining katta bo’rtig’iga birikadi. Deltasimon muskul kabi, o’siq usti muskuli yelkani tanadan uzoqlashtiradi. 3. O’SIQ OSTI MUSKULI- kurakning o’siq ostidagi chuqurchada joylashadi va yelka suyakning katta bo’rtig’iga birikadi. Bu muskul yelkani yozishda , olib kelishda va tashqi tomonga aylantirishda ishtirok etadi. 4. KICHIK YUMALOQ MUSKUL - kurakning tashqi chetidan boshlanib, yelka suyagining katta bo’rtig’iga birikadi. Bu muskul o’siq osti muskul kabi yelkani yozishda, olib kelishda va tashqi tomon aylantirishda - supinatsiyada ishtirok etadi. 5. KATTA YUMALOQ MUSKUL - kurakning pastki burchagidan boshlanib, yelka suyagining kichik bo’rtig’iga birikadi. Bu muskul yelkani olib kelishda, pronatsiya va yozishda ishtirok etadi. 6. KURAK OSTI MUSKULI - kurak osti chuqurchasida joylashib yelka suyagining kichik bo’rtig’iga birikadi. Elka kamarida harakatlar faqat to’sh-o’mrov bo’g’imi atrofida ro’y berganligi sababli, bu harakatlarda ishtirok etadigan muskullarni guruxlarga ajratish uchun ularni aylanish uklariga nisbatdan joylashishini va muskul tutamlarining yo’nalishini hisobga olish kerak. Masalan, to’sh-o’mrov bo’g’imining tik ukidan kesib o’tadigan muskullar ko’krakni katta va kichik muskullari, oldingi tishsimon muskullar yelka kamarini old tomonga haraktlantiradi. Tik ukning orqa tomonida joylashgan 70 (trapetsiyasimon muskuli, rombsimon muskullar va orqaning keng muskuli) yelka kamarini orqa tomonga harakatlantiradi. SHu bilan birga orqani keng muskuli ko’krakning katta muskuli yelka suyagi orqali yelka kamari xrakatlariga ta’sir etadi. Yelka kamarini pastga tomon haraaktlantiradigan muskullarga ko’krakning kichik muskuli, oldingi tishsimon muskul, trapetsiyasimon muskullning pastki tutamlari va o’mrov - osti muskullari kiradi. Qo’l erkin suyaklarining muskullari. Qo’lda yelka, bilak va panja muskullari farqlanadi. 1. Yelkada oldingi muskullarning oldingi guruxini bukuvchi muskullar, orqa guruxini esa yozuvchi muskullar tashkil etadi. Bukuvchi muskullarga : tumshuqsimon o’simta bilan yelka suyagi orasidagi muskul, yelka muskuli, yelkani ikki boshli muskuli kiradi. Download 1.72 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|