M mamajanov odam anatomiyasi va fiziologiasi
Download 1.72 Mb. Pdf ko'rish
|
odam anatomiyasi va fiziologiyasi
|
bo’limining yen shoxlarida va qisman bel bo’limida bo’lsa, parasimpatik
qismining markazlari o’rta miya, uzunchoq miyada va orqa miyaning dumg’aza bo’limida joylashgan. b) simpatik va parasimpatik qismilardagi preganglionar va postganglionar neyronlarning aksonlari uzunligi jixatdan bir biridan farqlanadi. Simpatik qismdagi preganglionar tolalar orqa miyaning yen shoxlarida joylashgan neyronlarning aksonlari bo’lib, dastlab harakatlantiruvchi ildizchalar tarkibida chiqadi, so’ng bir qismi ajralib, umurtqa pog’onasi bo’ylab joylashgan simpatik stvoliga kiradi, qolgan qismi esa simpatik stvol tugunidagi hujayralariga o’tadi. Simpatik tugunlar tarkibidagi neyronlar tanalaridan chiqqan aksonlari 163 postganlionar tolalar deyilib, qo’shuvchi shoxlar tarkibida orqa miya nervlariga qo’shiladi va barcha a’zo va to’qimalarda tarmoqlanib, innervatsiyasida ishtirok etadi.Orqa miyaning yen shoxlaridagi birinchi neyronlarning aksonlari esa simpatik tugunlaridan o’zulmasdan tranzit holda o’tib, simpatik stvollarning tarmoqlari tarkibida qorin bo’shligida va tosda joylashgan simpatik chigallarga kiradi. Parasimpatik qismining preganglionar tolalari periferik nervlar tarkibida to’g’ridan to’g’ri ichki a’zolarga (yurakka, oshqozonga, ichaklarga, siydik qopiga) boradi va a’zo devori ichida joylashgan intramo’ral tugunlarda tugallanadi. Postganglionar tolalar intramo’ral tugundan boshlanib, shu a’zoning ichidagi to’qimalarga boradi. Demak parasimpatik qismining postganlionar tolalarining yo’li juda kalta bo’ladi - a’zoning devori ichidagi tugundan shu a’zoni to’qimalarigacha. 2. Funktsional farqli belgilarga simpatik va parasimpatik qismlarni organizmga qarama-qarshi bo’lgan ta’sirini ko’rsatish mumkin. Masalan, simpatik qismidan chiqqan nerv tolalari ko’z korachig’ini kengaytiruvchi muskullni, parasimpatik nervi esa korachigni toraytiruvchi muskullni innervatsiya qiladi. 3. Farmakologik farqlarga simpatik va parasimpatik nervlar qo’zgalish jarayonida har xil kimyoviy tarkibga ega bo’lgan mediator moddalarni ishlab chiqaradi. Simpatik nervlarda noradrenalin, parasimpatik nervlar esa atsetilxolin ishlab chiqariladi. SIMPATIK QISMI Simpatik qismi markaziy va periferik qismlarga bo’linadi. Markaziy qismi orqa miyaning III bo’yin segmentidan boshlanib, barcha ko’krak, III bel segmentigacha bo’lgan masofada orqa miya kulrang moddasining yon shoxlarida joylashadi. Periferik qismi umurtqa pog’onasining ikki yonida joylashgan chap va o’ng simpatik stvolidan iborat. Har bir simpatik stvol umurtqalararo shoxlari bilan tutashgan umurtqalar oldi tugunlar zanjiridan tashkil topgan. Simpatik stvollar umurtqa pog’onasining kalla suyagi asosidan to dumgacha bo’lgan masofada joylashib, har bir stvolda 3 bo’yin, 10-12 ko’krak, 4 bel va 4 dumg’aza nerv tugunlari farqlanadi. Simpatik stvolining tugunlari markaziy nerv tizimi bilan preganglionar nerv tolalardan tashkil topgan ok qo’shuvchi tolalari yordamida bog’lanadi, periferik somatik tizimi bilan esa postganglionar nerv tolalardan tuzilgan kulrang qo’shuvchi tolalari bilan tutashgan. Nihoyat, har bir tugundan chiquvchi simpatik nervlartarkibida somatik sezuvchi nerv tolalari bo’ladi. Simpatik stvolida joylashgan unlardan tashqari oraliq tugunlar ham farqlanadi. Bu tugunlar simpatik stvol bilan a’zo orasidagi yo’lda joylashgan. Bunday tugunlarga kuyosh chigalining tugunlari , to’tkichning tugunlari kiradi. Simpatik tizimining bo’yin qismida faqat 3 tugun, undan eng yirigi ustki tuguni bo’lib, umurtqa pog’onasining II -III bo’yin umurtqalarining ko’ndalang o’simtalarining old tomonida joylashgan. Ustki tugun adashgan nerv va bo’yin chigalining tolalari bilan tutashadi. Bu tugundan chiqqan shoxlari yuqoriga - 164 (ichki uyqu nerv), va pastga yo’naladi, bo’yin ichidagi a’zolarga va yurakga. Ichki uyqu nervi ichki uyqu arteriyasi tomon yo’llanib, va arteriyani atrofidan o’rab olgan ichki uyqu chigalini hosil bo’lishida ishtirok etadi. Eslatib o’tish lozim, simpatik qismining nervlari arteriyalar bilan yenma - yen yo’naladi.SHunday qilib, usti tugunidan chiqqan nerv tolalari bosh miya, so’lak bezlari, ko’z soqqasi ichida joylashgan a’zolarni oziqlantiruvi arteriyalarni kuzatib boradi. Download 1.72 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|