M mamajanov odam anatomiyasi va fiziologiasi

V)  Rangdor  parda  tomirli  pardaning  old  qismi  hisoblanib,  gavharning 
oldida joylashgan. Rangdor pardaning markazida yumaloq disk shaklida teshigi 
bor.  Bu  teshik  ko’z  korachig’ini  hosil  qiladi.  Korachigni  xajmi  doim  o’zgarib 
turishi,  rangdor  pardani  diafragma  kabi  vazifani  bajarishi  -  korachigdan 
o’tayotgan nur okimining miqdorini idora etishi bilan bog’liq. Rangdor pardada 

---

 
179 
mioneyral  to’qimadan  korachigni  toraytiruvchi  va  kengaytiruvchi  muskullar 
joylashgan.  rangdor  pardada  oldingi  epiteliy,  va  pigmentli  hujayralardan 
tuzilgan  tashqi  chegarali  qavat  farqlanadi.  Ana  shu  qavatning  pigmentini 
miqdoriga  qarab  kora,  zangori  yoki  pigmenti  butunlay  bo’lmasa  qizil  rangdor 
parda nomoen bo’ladi.  
3.  
Nur  sezuvchi  yoki  to’r  pardaembrional  taraqqiyot  davrida  miya 
po’stlogining  maxsus  qismidan  rivojlanib,  3  oyni  oxirida  neyroblastlardan 
(dastlabki,  hali  yetilmagan  yosh  nerv  xujayralari)  yirik  ganglioz  hujayralar 
vujudga  keladi.  Ularning  o’simtalari  ko’z  poyachasiga  o’sib  kirib,  ko’rish 
nervini  hosil  qiladilar.  Ko’zning  to’r  pardasida  eng  oxirida  bolani  tug’ilishidan 
oldin  kolbachali  va  tayoqchali  ko’rish  hujayralari  paydo  bo’ladi.  To’r  pardada 
neyroblastlardan  tashqari  spongioblastlar  ham  rivojlanadi.  Ularning  keyingi 
mo’taxasislashishi  natijasida  gliya  hujayralari  vujudga  keladi.  To’r  pardaning 
butun  qalinligi  bo’yicha  yuqori  darajada  mo’taxasislashgan  Myo’ller  tolalari 
kezadi. 
Ko’zning  to’r  pardasida  ko’rish  va  kur  qismlar  farqlanadi.Ko’rish  qismi 
bilan  kur  qismi  orasildagichegara  notekis  bo’lib,  tishli  qirrani  hosil  qiladi. 
SHakklllangan  to’r  parda  qavatli  tuzilishga  ega  bo’lib,  10  qavatdan  tuzilgan. 
To’r  pardada  qavatlarni  joylashuvi  quyidagicha:  1.  Pigmentli  qavat.  2. 
Tayoqchalar  va  kolbachalar  qavati.  3.  Tashqi  chegara  membranali  qavat.  4. 
Tashqi donadar qavat. 5. Tashqi tursimon qavat. 6. ichki donador qavat. 7. Ichki 
tursimon  qavat.  8.  Ganglioz  nerv  hujayralari  qavati  9.  Nerv  tolalari  qavati.  10. 
Ichki  chegara  membranali  qavat.  Ko’rsatilgan  qavatlardan  eng  muhimlari 
pigmentli  qavat  bilan  tayoqchalar  va  kolbachkalar  qavatlari.  Pigmentli 
epiteliotstlar shakli oltiqirrali prizmaga o’xshash. Ularning asos qismlari tomirli 
pardaning shishasimon membranasi ustida yetadi, hujayralarning uchlaridan esa 
o’zida pigment saklovchi «sokoldak» o’simtalar tutami chiqadi. Kundo’zi, yerug 
yerda  o’simtalar  ichida  pigmentning  miqdori  oshadi.  Korongiroqda  esa 
o’simtalar  ichidagi  pigment  kiritmalari  Pigment  saklovchi  hujayralarning 
o’simtalari  tayoqcha  va  kolbochkali  hujayralarni  o’rab  oladi,  va  biri  biridan 
ajratadi va shu orqali yeriglikni tarqalishiga olib keladi. 
Ko’rish yoki fotoretseptor hujayralarida markaziy va periferik o’simtalari 
farqlanadi.  Neyronlarning  tanalari  to’r  pardaning  tashqi  donador  qavatida 
joylashgan.  Periferik  o’simtani  shakli  tayoqchaga  yoki  kolbochkaga  o’xshash 
bo’ladi.  SHu  sababli,  ba’zan  hujayralarni  qisqacha  tayoqchalar  yoki 
kolbochkalar  deb  nomlanadi.  Tayoqchali  hujayralar  yadro  saklovchi  qismidan 
va fotoretseptor - tayoqcha qismidan iborat. Tayoqcha tarkibida tashqi va mchki 
segmentlari  bo’ladi.  Ichki  diskda  ko’p  miqdorda  mitoxondriyalar,  ribosomalar, 
endoplazmatik  retikulum  va  Goldji  turi  anklanadi.  Tashqi  segmentda  esa  kush 
membranalar tup-tup joylashgan diskalarni hosil qiladi. Disklar tez almashinish 
va  yangilanish  xususiyatiga  ega.  Har  40  min.  Yangi  disk  paydo  bo’lib, 
tayoqchani  erkin  uchiga  siljiydi.  Tashqi  segmentning  membranalari  ko’rish 
pigmenti rodopsindan tashkil topgan. Tayoqchali hujayraning uzunligi 60 mkm 
gacha  yetib,  to’r  pardada  tayoqchalarni  umumiy  miqdori  130  mln  teng. 

---

 
180 
Tayoqchalar  kora-ok  ranglarni  qabul  qiluvchi  retseptorlar  hisoblanadi  va 
korongida jismlarni shaklini ajratadilar.