М. Т. Миракмалов халқ табиий географик терминлари тошкент-2009

Ҳарсанг термини қоя, ғўла тошлар, палахса тошлар маъносини 
беради. Тожикча кар (ҳар) – катта ва санг – тош. Тожикистондаги Карсанг 
топонимии шундан ясалгандир.
4
Чаман термини ўтзор, майсазор маъносида қўлланилади. Жой номлари 
таркибида ҳам учрайди: Чаманбулоқ, Чамангул (Тожикистон), Олачаман, 
Чаманзамен, Чаманобод (Эрон).
1
қаранг: Ғуломов П.Н. Жўғрофия атамалари ва тушунчалари изоҳли луғати. -Т.: ÀЎқитувчиÁ, 1994. Б.-90. 
Қораев С., Ғуломов П., Раҳимбеков Р. Географиядан изоҳли луғат. -Т.: ÀЎқитувчиÁ, 1979. Б.-110.
2
Қаранг: Мурзаев Э.М. Словарь народных географических терминов. -М.: ÀМысльÁ, 1984. Б.-479.
3
Яна қаранг: Мурзаев Э.М. Словарь народных геогарфических терминов. -М.: ÀМысльÁ, 1984. Б.-485.
4
Ўша китоб, 591-бет.

---

102
Шох тожикларда дарё ирмоғи маъносдиа ишлатилади, шахобча –
кичик ирмоқ; шохруд- бош дарё, канал, яъни ўз сувини кўп тармоқларга 
бўладиган канал. Топонимлар таркибида кўп учрайди: Шохдара, Душох 
дарёлари (Бадахшон), Ўзбекистондаги Сўх топонимининг этимологияси шох
билан боғланади.
1
Жанубий Ўзбекистонда паражма термини одам ўтиб бўлмайдиган 
даражада бузилиб кетган (сурилмалар, сиғалонлар) ерларга нисбатан 
ишлатилади.
Келиб чиқишига кўра форсча-тожикча, лекин туркий ва бошқа 
тилларда қадимдан кўп ишлатилиб, барча туркий тиллар учун умумий бўлиб 
қолган терминлар ҳам учрайди. Масалан, мағора - ғор, XX аср бошидан то 
1930 - йилларнинг иккинчи ярмигача мағора ишлатилган, ҳозир жой номлари 
таркибида учрайди: Мағора – Озарбайжонда, Мағортепа, Қизилмағора 
тоғлари ва Мағоражук Арманистонда, Мағоро ва Мағораскали – Грузияда, 
Мағора ва Мағоражик – Туркияда.
Бундан ташқари макон, манба, маҳалла, намак, сардоба, саҳро, ҳисор, 
чорбоғ, чашма, чим, шаршара, шах каби кўпгина терминлар шундай 
(умумий) терминлардир.
Хуллас, форсча-тожикча терминлар умумтуркий терминлардан сўнг 
энг кўпчиликни ташкил этиб, бошқа тилларга ҳам ўтиб, ўзлашиб кетган. 
Республикамизда Сурхон-Шеробод водийсининг юқори қисми, Зарафшон ва 
Фарғона водийларида бундай терминлар кенг тарқалган.