М. X o d jit d in o V a, Л. Kizayev suv kimyosi va míkrobíologiya
Download 17.21 Kb. Pdf ko'rish
|
M. Xodjitdinova Suv kimyo va mikrobiologiya
¡0- rasm.
Q o ‘z iq o rin la r: / — m u c o r m u c c d o ; 2 — suvli fu k o m is it; 3 — a c h itq i (drojji). O qova su v lard a zam b u ru g ‘la rn in g tu rm u s h d a va s a n o a td a ishlatiladigan boshqa turlari h am to p ilad i. B ular achitqi, aspargillus va penitsillium va boshqa zam b u ru g ' tu rlarid ir. A c h itq ila r (xam irtu ru sh ) m itse liy h o sil qilm ayd i, u la rn in g hujayralari k attaligi 10—15 m k m , d u m a lo q yoki tu x u m sim o n shaklga ega (10- i/rasm ). A chitqilar s a n o a td a q andni etil spirtiga va k arb o n at kislotaga aylantirishda ish la tila d i. A c h itq ilar n o n p is h i- rishda, pivo pishirishda, vinochilikda v a sp irt sa n o a tid a ishlatiladi. Sliunga m uvofiq m azkur ishlab c h iq a rish n in g oqova suvlari ac h itq i hujayralariga ega b o ‘ladi. V. 2. Eng oddiy p ro tis tla r pro kario tik h u ja y ra larn in g tuzilishi Eng o d d iy pro tistlar h u jay ralarin in g tu zilish i oliy p ro tistla rg a qaraganda a n c h a oddiy. Shu bilan birga, y ad ro apparatining turiicha tuzilishi e k u a rio tik hujayrani p ro k a rio tik h u jay ra d an fa rq lan tirib turadigan b ird a n -b ir belgi hisob lan m ay d i. ^ 3 ’ í h . ^ 4 A h !! ‘a '— 8 rr Oq a i r b) 11-rasm. P ro k a río tík h u jay ra la m in g tuzilish sxcniasi: a) b a k te r iy a la r h u ja y ra s i; b) s ia n o b a k tc riy a la r h u jay rasi. / — sh illíq k a p s u la ; 2 — tilak o id lar; 3 — h u ja y ra d cv o rch asi; 4 — s ito p la z m a m e m b ra n a s i; 5 — m c z o so m a; 6 — sito p la z m a ; 7 — rib a s o m a la r; 8 — polisax arid li d o n a d o rla r; 9— n u k lc o tid ; 7/7— o ltin g u g u rt q o 's h ilm a s i; / / — yog'li to m c h ila r; / 2 — p o lifo sfatlar do n as!; / J — x iv c h in la r; 1 4 — g a z v a k u o lla ri; / 5 — v a k u o l; 76 — p o l i - ß - oksi y o g ‘ k islo ta si d o n a la ri; 17 — sio n o flsin d o n lari. P ro k a r io tla r h u ja y ra la rin in g asosiy ta rk ib iy k o m p o n e n t- larid an biri h u ja y ra q o b ig 'id ir. B akteriyalar h u jay ra qobig‘ining tarkibiga m u ra k k a b m o le k u la r ko m p lek slar kirad i, u la r oqsil, polisaxarid va yog‘sim o n m oddalardan tashkil topadi. Q attiq qobiq hu jayraning sk eletl b o ‘lib x izm at qiladi, u n g a m uayyan shakl bag‘ishlaydi. S ianobakteriyalarning hujayralari { \ \ - b rasm) elastik pektin qobiq bilan qoplangan. Prokariotlarning hujayra qobig'i atrof- m uhitdagi erigan m o d d a la rn in g hujayra ichiga o ‘tish yo ‘lida o ‘ziga xos to ‘siq hosil qiladi. B ak teriy alarn in g ay rim turlarida hujayra sirtida shilliq qatlam hosil boMadi, u g o ‘yo g ‘ilo f — kapsula hosil qiladi. B akteriyalar ch iq arad ig an sh illiq m o d d a qism an a tro f-m u h itg a singib ketishi m um kin. B akteriyalarning ayrim turlarida shilliq m oddaning ajralib chiqishi sh unday kuchli bo‘ladiki, ayrim hu jay rak im in g kapsulalari q o ‘shilib ketib, zoogleyalar hosil q ilad i, u la r shilliq m assanin g u n g a k irib o ig a n h u ja y ra la ri b ila n t o ‘p la n is h id ir . S ia n o b a k - leriy alarn in g k o ‘p tu rlari u c h u n h a m s h illiq q a lla m n ia g hosil boMishi xosdir. K o‘pgina b ak teriy alar hujayralari s iitq i tu zilish ig a x ip ch in lar kiradi, u lar u z u n ju d a ingichka ip lard an ib o rat h arak at organlari boM ib, s h a k li s p ir a l s i m o n , to M q in s im o n y o k i e g ilg a n d ir . X ip ch in larn in g uzunligi bakteriyalar ta n a s in in g uzunligidan b ir n ec h a b arav ar o rtiq boMishi m um kin. X ip c h in la rn in g m iqdori va joylanishi o ‘ziga xos belgi turi hisoblanadi. B akteriyalarning ayrim tu rlari b itta x ip ch in g a ega boMadi, b o sh q a la rid a x ip c h in la r hujay raning b itta yoki h a r ikkala ch e tid a bogMam h o lid a jo y lash ad i, u ch in ch ilarid a h u jayraning butun siilin i q o p la b oladi. Q obiqqasitoplazm atik m em brana zieh yopishib turadi. U hujayra ichiga m uayyan m odd alarni o ‘tkazadi va u n d a n ajratib chiqarad i. S h u n d ay qobiliyati tufayli m em b ra n a o rg a n e lla rolini o ‘ynaydi. O rganella h ujayra ich id a ozuqa m o d d alarn i ja m la b , hayot u c h u n yaroqll m ah su lo tlarni tashqariga ajratib ch iq arish g a yordam bcradi. H ujayra ic h id a h am ish a a tro f-m u h itd a g ig a n is b a ta n o sm o tik b o sim n in g y u q o ri boMishi kuzatiladi. S ito p la z m a m em branas! bo sim ning doim iyligini ta ’m inlaydi. B u n d a n ta s h q a ri, m em b ran a b ir q ato r fe rm en t sistem alar, xususan, e n e rg iy a hosil qilish bilan bogMiq boMgan oksidlovchi, tiklovchi fe rm e n tla rn in g to ‘pIanish jo y i hisoblanadi (eu k ario tlard a u lar m ito x o n d riy a la rd a boMadi). Eukariotlarning hujayralaridan farqli oMaroq p ro k a rio tik hujayrada u boM m alarga boM inmaydi. P ro k a rio tla rn in g h u jay ralari G olji m ajniuyiga h a m , m itoxondriyalarga liam ega boM maydi, ulard a sito p lazm an in g yoMialtirgan harakati h a m k u zatilm ay d i. P rok a- riotlarga pinositoz va fagositoz hodisalari xos em as. O rgancllalardan taqat riboso m alar eu k ario tlarn in g rib o so m alarig a o 'x shash . Ko‘pgina bakteriya hujayralarida alohida m em b m n a tuzilmaUui — m ezo so m alar to p ilg an boMib, u lar sito p la z m a m em b ra n asin in g hujayra ichiga singishi natijasida hosil boMadi. S ilo p lazm atik m em b ra n a m o d d alarn in g bakteriya hujayrasi ichiga kirishi (o ‘tishi) va u n d a n ch iq ish id a osm atik t o ‘siq vazifasini b a ja ra d i. K o‘p in ch a m em brananing p lazm a ichiga botib kirishidan (invaginatsiya) alohida ta n a c h a ia r — Download 17.21 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling