М. X o d jit d in o V a, Л. Kizayev suv kimyosi va míkrobíologiya
Download 17.21 Kb. Pdf ko'rish
|
M. Xodjitdinova Suv kimyo va mikrobiologiya
|
Qattiq va kolloid holatdagi aralashmalar
Tabiiy suvning loyqaligida erimagan va k olloid noorganik m oddalar (loy, qum , tem ir gidroksidi) va organik m oddalar (mikroorganizmlar, plankton, neft mahsulotlari) ishtirok etishi sababdir. Loyqalik turli usullar bilan oMchanadi, ular tekshirilayotgan standart eritmali namunaga qiyosiy baho berishga asoslangan boMib, uning loyqaligi standart suspcnziyali distillangan suvga kremniy dioksidi SiO j ni q o ‘ shish bilan vujudga keltiriladi. Loyqalikni aniqlash natijalari m g/l bila n ifodalanadi. Y e r osti suvlariga qaraganda daryo suvlarida loyqalik yuqoriroqdir. YogMngarchilik davrida daryo suvlarining loyqaligi 11 ga bir n ech a o ‘ n ming milligrammni tashkil etishi mumkin. Ichimlik suvdagi loyqalik mamlakatimizda amal qilayotgan sanitariya norm alariga k o ‘ ra, 2 mg/1 dan yuqori boMmasligi lozim (favqulodda hollarda 3 mg/1 gacha yoM q o ‘ yiladi). Suvda erimagan va k olloid aralashmalarning mavjudiigini namunaning tiniqligi darajasi bilan ham baholash mumkin. Tiniqlik balandligi 30—50 sm boMgan va tubi tekis rangsiz shisha silindriarda aniqlanadi. Agar silindrdagi suv ustuni orqali (u maxsus shriflda bosilgan kontrol matndan 2 sm masofada joylashgan boMadi) m atnni o ‘ qish va undagi raqam larni farqlash y o k i 1 mm qalinlikdagi qora chiziq bilan chizilgan krestni aniq k o ‘ rish mumkin boMsa, suv tiniq hisoblanadi. Ustunning santimetrdagí balandligi suvning „shrift b o ‘ y ich a “ yoki „k rcst b o ‘ y ic h a “ tiniqligidir. 2 mg/1 loyqalikka ega boMgan suvning tiniqligi 30 sm dan k o‘ proqni tashkil etadi. Shahardagi oqar suvlar tozalashdan oldin 1— 5 sm, biologik tozalashdan keyin esa 15 sm dan k o‘ proq tiniqlikka ega boMadi. Tabiiy va oqova suvlarga baho berish uchun boshqa ko‘ rsatkich — erim agan m odd alarn in g m a v ju d ligi k o ‘ rsa tk ich id a n ham foydalaniladi. Erimagan m oddalar deganda nam unani fikriash vaqtida q og ‘ oz filtriash vaqtida q o g ‘ o z filtrda oM irib qolgan ifloslaníshlar m iqdori tushuniladi (atmosfera bosím ida yoki past b o sim d a ). Iflos suvlarni fíltrlash uchun oq tasma tipidagi eng g ‘ ovak fiitr ishlatiladi. [floslanishi 25 mg/1 b o ‘ lgan suvlarni tekshirishda yupqa membrana fíltrlaridan foydalaniladi. Erimagan m oddalarga ega boMgan filtr 1 0 5 X da dolm iy ogMrlikka ega boM guncha quritiladi, filtrning fjitrlashdan oldingi va keyingi O g M r i i g i farqiga qarab su vda erim agan m odd a la r m iq d ori aniqlanadi. Maishiy oq ov a suviardagi erimagan m oddalarning konsentratsiyasi 100 dan 500 mg/1 gacha tebranib turadi, ishlab chiqarish suviarida va daryo suviarida y o g ‘ ingarchilik vaqtida ifloslanishi 1 1 da bir necha gram m ga yetishi mumkin. Erimagan moddalar m iqdori bilan tiniqlik o ‘ rtasida bir xil bogManish y o ‘ q. Tiniqlik faqat erimagan zarralarning emas, shu bilan birga kolloid aralashmalarning mavjudligi bilan aniqlanadi, bu aralashmalar q o g 'o z íiltr bilan ushlab qolinm aydi, shuning uch u n erimagan m oddalar koMsatkichi tarkibiga kiritilmaydi. Bundan tashqari, tiniqlik zarrachalarning shakli va kattaligiga ham bogMiq, bu esa erimagan m oddalar ko‘ rsatkichi uchun ahamiyatga ega emas. Ana shu farqlarga qaramasdan, taxminiy ta’ riflar uchun (foydalanish nazoratini soddalashtirish maqsadida) uzoq kuza- tishlar, natijalar b o ‘ yicha tiniqlikning erimagan moddalar m iq- dorigabogMiqligi grafígi tuziladi, uning yordamida tiniqlikni tez va oson aniqiash asosida suvda erimagan zarralar miqdorini yetarii darajada aniqlik bilan belgilab olish mumkin boMadi. Bunday bogMiqlik misoli sobiq ittifoqning Yevropa qismidagi o ‘ ita mintaqa daryolaridan biri uchun 15- rasmda taqdim etilgan. Cho^kadigau m oddalar d e b , erimagan m oddalarning bir q ism ig a aytiladi, ular tin d irish silindrining tagiga 2 scat m ob a y n id a c h o ‘ kadi. Tinishning 2 soatga tcng boMgan uzunligi e k sp e rim e n ta l kuzatishlar asosida aniqlangan, ular shuni k o ‘ rsatadiki, jarayonning davom iyligini yanada k o ‘ paytirish am alda ana shu vaqt ichida erishilgan natijani o ‘ zgartirmadi. K o ‘ rsatk ich oq a r suvlarga b a h o berish uch u n qoM lanadi. S h a h a rd a g i oq a r suvlarda ch o 'k a d ig a n m odd alar ogMriigi b o ‘ yich a erimagan m oddalarning 65—75% ni tashkil etadi. |
