М. X o d jit d in o V a, Л. Kizayev suv kimyosi va míkrobíologiya
Download 17.21 Kb. Pdf ko'rish
|
M. Xodjitdinova Suv kimyo va mikrobiologiya
+ O
2 + 2Hj O 4Fe(O H )3 i + 8C O 2 t Y er ustidagi suvlarda tem ir m iqdorin in g y u q ori ekanligi suvning ishlab chiqarishdan chiqqan oqova suvlar bilan iflos- lanishidan darak bcradi. O qova suvda temir m iqdorin in g k o‘ pligi sababli quvurlarda c h o ‘kmaIar paydo boMadi va suvning ta’ mi buziladi. Ichimlik suvda tem ir miqdori 0,3 mg/1 dan ortmasligi kerak. Marganes miqdori tem ir miqdoriga qaraganda, odatda, birmuncha kam boMadi. D aryo suviarida tem ir m iqdori 0,1 m g/l boMganida, marganes m iqdori 0—0,05 m g/l boMndi. Shahardagi oqova suvlarda temir miqdori 5— 8 m g/l ga, marganes miqdori esa taxminan 1 m g /l ga teng b o ‘ ladl. Sulfatlar, xloridlar va silikatlar Y e r ustidagi va yer ostidagi suvlarda sulfatlarning tabiiy m iqdori m ineral jinslarning yemirilishi va suvli yer qavatlarida s o d ir b oM a d ig a n b io k im y o v iy ja ra y o n la r tu fayli m a ’ lum konsentratsiyaga ega b o ‘ ladi. O qova suvda sulfatlar konsentratsiyasi yuqori boMishining sababi bu suvga, asosan, ishlab chiqarishdan chiqqan o q o v a suviarning qo'shilishidir. G O S T b o ‘ yicha markaziy suv ta’ minlash manbalarida sulfat- lonlarning m iqdori 500 m g/l dan ortmasligi kerak, vodoprovod suviarida esa sulfatlarning konsentratsiyasi, odatda, 100— 150 m g/l ni tashkil ctadi. Kundalik ehtiyojlardan kelib chiqadigan oqova suvlarda sulfatlar miqdori xuddi ichimlik suviardagi kabi boMadi. Ishlab chiqarishdan kelib ch iqadigan oqova suvlarda esa sulfatlarning m iqdori juda katta, hatto I l da bir necha grammgacha boMlshi mumkin. Sulfatlarning miqdori aerob sharoitlarda o'zgarm aydi, lekin anaerob sharoitlarda (masalan, yuqorida aytib o ‘tilgan metantenka- larda sulfatlarni qaytaruvchi maxsus bakteriyalar ta’sirida sulfatlar va sulfidlarga qadar qaytarilib tcm ir sulfid shaklida ch o ‘ kmaga tushishi mumkin. Bu jarayon b a ’zan kam foydalaniladigan hamda uzoq vaqt q olib ketadigan v odoprovod tarmoqlarida uchraydi. X loridlar k o ‘ pchi!ik tabiiy suviarning tarkibiy qismini tashkil etadi. T abiiy kelib chiqishga ega boMgan xloridlarning miqdori chegarada o ‘ zgarib turadi. Lekin daryo suviarida xloridlar konsen tratsiyasi katta emas, u, asosan, 10 m g/l ga yaqin. Shu sababdan suvda xloridlar miqdorining ortiqchaligi suv manbayining oqova suvlar bilan ifloslanganidan darak bcradi. Markazlashgan suv bilan ta’ minlash manbalarining suviarida xloridlarning konscntratsiyalari 350 m g /l dan ortmasligi kerak. Ich im lik suvda xlorid va sulfatlarning eng yuqori chegara m iqdori davlat sanitariya nazorati organlari tom onidan mahalliy sharoitga qarab belgilanishl kerak. Oqova suvlardagi xloridlarning miqdori suv tozalashning fizik- kimyoviy va biokim yoviy jarayonlarida muhim ahamiyatga moUk emas. Suvda bakteriyalar mavjud b o ‘ la oladigan xloridlarning eng yuqori konsentratsiyasi haqida gapirish m um kin. Turli tadqiqot- chilarning keltirgan natijalariga qaraganda, m ikroorganizm lar mavjud b o ‘ la oladigan xloridlarning eng yuqori konsentratsiyasi 5000— 20000 mg/1 ni tashkil qiladi. Shahar o q o v a suvlarida xloridlarning bu qadar yuqori konsentratsiyalari uchram aydi; bunday konsentratsiya, b a 'zi (xususan n eft-k im yo) ishlab chiqa rish korxonalari oqova suvlaridagina uchraydi. Shahar oqova suvlanning tarkibida xloridlar konsentratsiyasi 150— 300 mg/1 atrofida boMadi. Svvning K K T sini, y a ’ ni kislorodga k im y o v iy talabini aniqlashda, albatta, suvdagi xloridlar konsentratsiyasini bilish kerak. Xloridlar konsentratsiyasi 200 mg/1 dan ortiq boMsa, yoxud suvdagi ba’ zi moddalarning m iqdoriga oid tuzatm a kiritish, yoki xlorid ionlarni oldinroq A gC l holida c h o ‘ kmaga tushirish kerak. O q ov a suv tozalash in sh ootla rid a n o ‘ tg a n id a x lorid la r konsentratsiyasining o ‘ zgarmay qolishi sababli bu k o ‘ rsatkichning inshootlarda suvni qancha vaqt turishining nazorati sifatida, ya’ni inshootga kiruvchi va inshootdan chiqib ketuvchi namunalarning nomutanosibligi haqida xabar berishi mumkin. Silikatlar eritmasi faqat tabiiy suvlardagina aniqlanadi, chunki suvda silikatlar m iqdori g e o lo g ik sharoitlar va suvda b a ’ zi organizmiarning b o r -y o ‘qligi haqida ma’ lum ot bera oladi. Tabiiy suvda S ilik a t kislota metasilikat kislota f l 2S i0 3 (SiO^- H^O), ortosilikat kislota H^Si 0 ^(Si0 2 - 2 H jO ) va p olisilik at kislota H 2SÍ20 ^(2Si0 j- H jO) holatlarida boMishi m umkin. Bu kislotalar tabiiy sharoitda oz erib, suvda kolloid eritmalar hosil qiladi. Ishlab chiqarish qozonlarini ta’ m inlovchi suv tarkibida silikatlarning mavjudligi — noxush hodisa hisoblanadi, chunki ular qozonning ichki sirtlari (devoriar)da quyqalar hosil qiladi. Tabiiy suvlarda erimaydigan silikat quyqasi(qum)ning boMishiga sabab yuvindi, axlat va oqova suvlarning toza suvga tushirilishidir. O qova suvlarda k o‘ p m iqdorda qum uchraydi. U n in g m iqdori 20— 150 m g /l m iqdorga yetadi; uni bevosita aniqiash qiyin, chunki b ir xildagi namuna olish mumkin emas. Namuna oluvchi asbob y o ‘ liga qum t o ‘ platiib, oqova suvdan namuna olishga imkon berm aydi. Q um ning m iqdori — tozalagich inshootlari ishini texn ologik nazorat qilish orqali aniqlanadi. Azotli va fosforli birikmalar A z o t suvda oqsil va boshqa azot tutgan organik birikmalar va am m on iyli, nitritli va nitratli noorganik birikmalar holida boMishi m um kin. A z o tn in g tabiiy suvda organik m oddalar va am m oniyli m oddalar shaklida k o ‘ p m iqdorda uchrashi tabiiy suvning oqova suvlar bilan ifloslanganini ko‘ rsatadi. Bunday oqova suvlar kundalik u y -r o ‘ zg ‘ o r ehtiyojMari va ishlab chiqarish chiqindilaridan kelib chiqadi. Shu sababli ichim lik suvlarda organik va am m oniyli birikmalarning boMishiga yoM qo'yilm aydi. Suvda oksidlangan shakldagi azot birikmasi, ayniqsa, nitratlarning borligiga asoslanib uchta xulosa chiqari.sh m um kin: birinchisi — suvga tushgan iflos moddalarning, ya’ ni am m oniy birikmalarining reaksiyaga kirishib boM ganligini, ikkinchisi m avjud azot birikmalarining, aslida, noorganik birikmalardan kelib chiqqanligini va nihoyat, uchinchisi s u v g a , u m u m a n , h e c h q a n d a y n o o r g a n ik iflo s m o d d a tushmaganligini ko'rsatadi. D aryo suviarida am m oniyli tuzlar tarkibidagi azot miqdori suviarning oqova suvlar bilan ifloslanganlik darajasiga qarab 0 dan 1 m g /l gacha boMishi mumkin. O qava suvlarda azotli va fosforii birikmalarni aniqlashga nihoyatda katta e ’ tibor beriladi, chunki azot va fosfor bakteriyalar uchun eng muhim oziqlanish elementlari hisoblanadi. M a ’ lumki, oqova suvlarni tozalashda asosiy usullardan biri mikroorganizmlar (bakteriyalarda sodda va suv o'sim liklari) tom onidan amalga oshiriladigan biologik tozalanish hisoblanadi, buning uchun, albatta, m ikroorganizm larning yashashiga va ko‘ payishiga zarur sharoit (oziqa miqdori, harorat, kislorod) yaratilishi zarur. Biologik qurilmalarda bakteriyalar uchun bcriladigan yetarli oziqa element- larining miqdori analiz natijasida topiladigan : N : P nisbati shaklida aniqlanadi (K B T би ол оги ческая п отр еби ост кислорода, ya’ ni kislorodga biokim yoviy talab). Bunda: N — a m m o n iy h olatdagi a z o tn in g , P — erigan fosfatlar shaklidagi fosfor m iqdorini ifodalaydi. KBTj^^.,¡^ :N : P nisbat har qaysi aniq holat uchun o ‘ ziga xos qiym atga ega. Uni quyidagicha yozish mumkin: K B T l o ' l i q N : P = 1 0 0 : 5 : 1. Agar azot va fosfor miqdorlari yuqorida keltirilgan qiyniatdan kam bo4sa, aralashmaga azot am m oniy xlorid holalida hamda fo sfo r fosfatlar holatida q o ‘ shiladi. Suvni tuz q o ‘ shish bilan biologik tozalash ishlab chiqarishdagi oqova suviarni qayta ishlash vaqtida amalga oshiriladi. Lekin baktcriyalari yetarli m iqdorda mavjud b o ‘ lgan ichimlik suvlarda azol va fosfor birikmalari yetarli darajada uchraydi. A zotn in g am m oniyli birikm alari karbamid (mochevina) gidrolizlanganida ham yetarli m iqdorda hosil b o ‘ ladi. Bundan tashqari, oqsillar tarkibidagi azot birikm alari ham ammoniylashuv oqibatida ammoniyli birikmalarga aylanadi. Oqova suvlardagi iflos m odd alarn in g b iook sidla n ish jarayon larid a azotning o ‘ zgarishi sxemasi 6 - jadvalda keltirilgan. Download 17.21 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling