Ma`deniyat taniw uzb

Madaniyatlilik tushunchasiga qo`shib ishlatiluvchi sifat keng bo`lib, uni qo`llash 
jamiyatning umumiy madaniy darajasiga va shaxsning sotsial maqomiga bog`liqdir. Hozirgi davrda 
«ishlab chiqarish madaniyati», «hizmat ko`rsatish madaniyati», «dam olish madaniyati» 
«boshqarish madaniyati», «nutq madaniyati», «ekologik madaniyat», «huquqiy madaniyat», «tibbiy 
madaniyati», «turmush madaniyati» va boshqalar to`g`risida ko`p gapirilmoqda. Bu iboralar orqali 
ijtimoiy institutlarning samarali faoliyat ko`rsatishi tushuniladi. Ba`zan madaniyat to`g`risidagi 
tasavvurlar shahar turmush tarziga, kinoteatrlar, teatrlar va kutubxonalarga tez-tez borib turish 
«madaniyatli» kishilar bilan do`stlashish va boshqa chiroyli narsalarni bezak sifatida ishlatishga 
bog`liq degan fikr bildiriladi.
Yuqoridagilardan kelib chiqqan holda, “madaniyat” termini ikki ma`noda – tor va keng 
ma`noda qo`llanishini anglash mumkin. Keng ma`noda – hayotiy talab va ehtiyojlar tufayli 
jamiyatda mustaqam o`rnashgan urf–odatlar, ijtimoiy institutlar, shuningdek, davlat va iqtisod ham 
madaniyatga taaalluqli deb hisoblanadi. Tor ma`noda madaniyatning chegaralari ma`naviy ijod, 
san`at, axloq, shaxsiy aqliy faoliyat chegaralari bilan tutashadi.
12
“Madaniyat”ni tor ma`noda qo`llash tarafdorlari ijtimoiy hodisalarning hammasini yoyishni 
noto`g`ri deb hisoblaydilar. Jamiyatda ko`plab noma`qul, jirkanch odatlar borki, ularni madaniyat 
deb atab bo`lmaydi. Giyohvandlik, jinoyatchilik, urushlar, ichkilikbozlik va bunga o`xshash 
hodisalar insoniyat tomonidan sun`iy ravishda yaratilgan, bularning hammasi ijtimoiy hodisalarga 
mansub. Biz madaniyatni faqat mezon va urf–odatlardangina (ular istalgan ko`rinishda bo`lishi 
mumkin) iborat emas, balki qadriyatlardan ham iborat deb bilar ekanmiz, giyohvandlik yoki 
jinoyatchilikni aslo madaniyatga mansub deb bo`lmaydi, chunki bu illatlar jamiyat uchun ijobiy 
12
Qarang: Sokolov E.V. Kul`turologiya. Ocherki teorii kul`turы: posobie dlya starsheklassnikov, M.: 1994, str.22. 

---

17 
qadriyat emas. Bunday illatlar insoniyat yaratgan ijobiy qadriyatlarni yo`qotishga qaratilgan. 
Bularni baholashda mezon – inson, uning rivojlanish o`lchovi. Ana shunda madaniyat – 
taraqqiyotga yordam beradigan ijobiy fazilat va moddiy narsalardir, deb baholay olamiz.
Madaniy voqelikka inson befarq munosabatda bo`la olmaydi. Uning qadriyatlarga 
munosabati va xissiy emotsional tasavvurlari bolalik davrida to`plagan tajribasidan boshlanadi, 
qolaversa, kishining jamiyatda tutgan o`rniga, yoshiga, mavqeiga ham bog`liqdir. Shu nuqtai 
nazardan u o`ziga begona bo`lgan urf-odatlarga, madaniy hodisalarga ehtiyotkorlik bilan 
munosabatda bo`ladi.