Махсус қисм б и р и н ч и б ў л и м шахсга қарши жиноятлар I боб. ҲАётга қарши жиноятлар 97 м о д д а. Қасддан одам ўлдириш

266 - м о д д а. Транспорт воситалари ҳаракати ёки
улардан фойдаланиш хавфсизлиги
қоидаларини бузиш
Транспорт воситасини бошқарувчи шахс томонидан транс­порт воситалари ҳаракати ёки улардан фойдаланиш хавфсизлиги қоидаларини бузиш баданга ўртача оғир ёки оғир шикаст етка­зилишига сабаб бўлса, -
энг кам ойлик иш ҳақининг эллик бараваригача миқдорда жа­рима ёки уч йилгача ахлоқ тузатиш ишлари билан жазоланади.
Ўша қилмиш одам ўлишига сабаб бўлса, -
муайян ҳуқуқдан маҳрум қилиб, етти йилгача озодликдан маҳрум қилиш билан жазоланади.
Ўша қилмиш:
а) одамлар ўлимига;
б) ҳалокатга;
в) бошқа оғир оқибатларга сабаб бўлса, -
муайян ҳуқуқдан маҳрум қилиб, ўн йилгача озодликдан маҳрум қилиш билан жазоланади.
1. Жиноят объекти жамоатчилик хавфсизлиги, одамлар ҳаёти ва соғлиғи, ўзгалар мулки ҳисобланади.
Ҳаракат хавфсизлиги деганда, фақат йўл ҳаракати хавфсиз­лиги, яъни йўл ҳаракати иштирокчиларининг йўл-транспорт ҳо­дисалари ва уларнинг оқибатларидан ҳимояланганлик даража­сини акс эттирувчи йўл ҳаракати ҳолати^[381] тушунилади.
Фойдаланиш хавфсизлиги – бу, тегишли равишда, транс­порт воситаларидан йўл ҳаракати иштирокчиларининг йўл-транс­порт ҳодисалари ва уларнинг оқибатларидан муҳофазаланганли­гини таъминлайдиган тарзда фойдаланиш.
2. Жиноят предмети ҳар қандай транспорт воситалари – ҳар қандай автомобиллар (юк, йўловчи ташийдиган, енгил автомо­биллар, спорт автомобиллари ва ҳоказолар), трамвайлар, трол­лейбуслар, тракторлар ва бошқа механик транспорт воситалари бўлиши мумкин.
3. Механик транспорт воситаси – двигатель ёрдамида ҳара­катга келтириладиган транспорт воситасидир. Ушбу атама трак­торлар ҳамда ўзиюрар машиналарга ҳам тааллуқлидир.
ЖК 260-269-моддаларида кўзда тутилган “транспорт воси­талари деганда, енгил ва юк автомашиналарнинг барча тури, ав­тобуслар, махсус машиналар, тракторлар, троллейбуслар, трам­вайлар, двигателининг иш ҳажми 50 см³дан кам бўлмаган мото­цикл ва мотороллерлар, йўл қурилиши, қишлоқ хўжалиги учун мўлжалланган ўзиюрар машиналар (экскаватор, бульдозер, авто­кран ва бошқалар) тушунилади”^[382].
4. Механик транспорт воситалари ўзи юрар бўлиши, яъни мустақил двигателига эга бўлиши шарт. Агар машина двигатели ишдан чиққан ҳолда ва у қўл ёрдамида силжитилса, у ҳолда шарҳланаётган жиноят предмети мавжуд эмас, амалда содир этилган қилмиш муайян шарт-шароитда транспортнинг хавфсиз ишлаши қоидаларининг бузилиши деб баҳоланиши мумкин (ЖК 268-моддаси). Бироқ, ана шундай машина бошқа транспорт воси­таси томонидан тортиб кетилаётган бўлса, тортиб кетилаётган транспорт воситаси ҳайдовчисининг белгиланган қоидаларни бу­зиши ЖК 266-моддасида кўзда тутилган жиноят таркиби белги­ларига мос тушади.
Айбдор ҳаракатларини квалификация қилиш учун транспорт воситаси фойдаланишдаги ёки ўқув машинаси эканлиги аҳами­ятга эга эмас, чунки ҳар қандай ҳолатда ҳам у юқори хавф манбаи бўлиб қолаверади.
5. Жанговар, махсус ва транспорт машинаси ана шу жиноят предмети бўлиб кела олмайди, чунки бундай машиналар ҳаракати ва улардан фойдаланиш хавфсизлигини бузганлик учун жавоб­гарлик ЖК 298-моддасида кўзда тутилган. Бироқ, агар йўл-транс­порт ҳодисаси фуқаро шахс томонидан ҳарбий машинани бошқа­риш чоғида юзага келса, у ҳолда ушбу қилмишни ЖК 266-мод­даси бўйича квалификация қилиш керак бўлади^[383].
6. Транспорт воситасини бошқараётган шахс 266-модда бўйича, транспорт ҳодисаси ҳаракат ёки транспортдан фойдала­ниш хавфсизлиги қоидаси бузилиши билан боғлиқ бўлган ҳолда жавобгарликка тортилиши мумкин. Агар мазкур шахс муайян ишларни амалга ошириш қоидалари, хавфсизлик техникаси қои­далари ёки меҳнатни муҳофаза қилишнинг бошқа қоидаларини бузган бўлса, бу қоидабузарликларга машина ҳаракатланиши вақ­тида йўл қўйилган бўлишига қарамай, айбдор ҳаракатлари ЖК 257-моддаси бўйича, тегишли ҳолларда эса фуқароларнинг ҳаёти ва соғлиғига қарши, ўзганинг мулкни нобуд қилиш ва унга зарар етказишни назарда тутувчи жиноятлар бўйича квалификация қи­линиши керак^[384].
7. Шарҳланаётган жиноят объектив томондан қуйидаги учта зарурий белги билан тавсифланади:
t транспорт воситалари ҳаракати ва улардан фойдаланиш хав­фсизлиги қоидаларининг бузилиши;
t қонунда кўзда тутилган зарарли оқибатларнинг келиб чиққан­лиги;
t кўрсатилган қоидабузарлик билан унинг оқибатида келиб чиққан зарарли оқибатлар ўртасидаги сабабий боғланишнинг мавжудлиги.
8. ЖК 266-моддаси диспозицияси бланкетли бўлиб, жиноят белгиларини аниқлаш учун Йўл ҳаракати қоидалари – ҳаракат иштирокчиларининг ҳуқуқ ва мажбуриятларини белгилаб беради­ган асосий меъёрий ҳужжатга ишора қилади. Транспорт восита­сини бошқарган шахсни ЖК 266-моддаси бўйича жиноий жавоб­гарликка тортиш учун, биринчи навбатда, у томонидан ижтимоий хавфли оқибатлар келтириб чиқарган қоиданинг у ёки бу банди бузилганлигини аниқлаш шарт. Тергов идоралари шахсни ишда айбланувчи сифатида жалб этиш тўғрисидаги қарорда, айблов хулосасида, судлар эса ўз ҳукмида “Йўл ҳаракати қоидалари” банди бузилганлигини кўрсатиш билан чекланмай, бу каби қои­дабузарликлар нимадан иборатлигини аниқ кўрсатиб ўтишлари зарур (масалан, транспорт воситасини маст ҳолда бошқариш, тез­ликни ошириш ва ҳоказолар).
9. Фойдаланиш – транспортдан унинг мақсади ва техник им­кониятларига мувофиқ хавфсиз фойдаланишга қаратилган ташки­лий ва техник чора-тадбирлар мажмуидир.