Махсус қисм б и р и н ч и б ў л и м шахсга қарши жиноятлар I боб. ҲАётга қарши жиноятлар 97 м о д д а. Қасддан одам ўлдириш

III жадвалда III ва IV рўйхатлар мавжуд.
III рўйхат амобарбитал, бупренорфин (морфин), буталбитал, катин, циклобарбитал, глутетимид, пентазоцин, пентобарбитал­дан иборат.
IV рўйхат 24 атамадан иборат бўлиб, барбитал, бенамфета­мин, бромазепам, фенкамфамин, галазепам, нимитазепам, пемо­лин, фенобарбитал кабиларни ўз ичига олади. Бу жадвалларга тиббий мақсадларда фойдаланиладиган ва муайян хавф туғдира­диган ўсимлик ва моддалар номи киритилган. Булар транквилиза­торлар, антидепрессантлар, тез таъсир қилувчи барбитуратлар ҳамда кенг қўлланиладиган, мутелик келтириб чиқаришда ўрта даражадаги хавфли бошқа дори-дармон моддалардир.(Р.М.Х.)
6. Ақл-идрокга таъсир қилувчи бошқа моддаларга, онгни заҳарлайдиган, маиший ҳаётда, ишлаб чиқаришда, аҳолига тиб­бий ёрдам кўрсатишда кенг қўлланиладиган мутеликни келтириб чиқарувчи препаратлар кириб, улар билан муомалада бўлишнинг алоҳида тартиби белгиланган эмас. Бу моддалар ва воситалар ги­ёҳвандлик воситалари ва психотроп моддалар тўғрисидаги халқаро конвенциялар ва ички давлат нормаларида ифодаланма­ган бўлса, улар ақл-идрокка таъсир қилувчи бошқа моддалар си­фатида кўрилиши керак.
7. Шарҳланаётган модданинг объектив томони бошқа шахс­нинг ақл-идрокига таъсир этувчи гиёҳвандлик воситалари, пси­хотроп ёки бошқа моддаларни ҳар қандай шаклда истеъмол қи­лишга йўналтирилган фаол хулқ-атвори (хатти-ҳаракати) би­лан тавсифланади.
8. “Гиёҳвандлик воситалари ёки психотроп моддаларни истеъмол қилишга жалб этиш деганда, шахсда уларни истеъмол қилиш майлини уйғотишга қаратилган ҳар қандай қасддан қилин­ган ҳаракатлар (унатиш, таклиф қилиш, маслаҳат бериш ва шу кабилар), шунингдек, таъсир ўтказилаётган шахсни гиёҳвандлик воситалари ёки психотроп моддаларни истеъмол қилдириш мақ­садида алдаш, руҳий ёки жисмоний зўрлик ишлатиш, озодлигини чеклаш ва ҳоказолар тушунилиши лозим”¹. (буни ўзгартириш керак)
9. Ақл-идрокка таъсир қилувчи гиёҳвандлик воситалари ва психотроп моддаларни истеъмол қилишга жалб қилиш ишонти­риш ва мажбурлаш йўли билан амалга оширилиши мумкин.
10. Ишонтириш йўли билан жалб қилиш руҳий таъсирдан иборат бўлиб, бошқа шахсда гиёҳвандлик воситалари ва бошқа моддаларни таклиф, илтимос қилиш, маслаҳат, ваъдалар бериш, руҳлантириш, мазаҳ қилиш, хушомад, мукофот ваъда қилиш (со­тиб олиш) ва бошқа йўллар билан хоҳиш уйғотишдир.
11. Мажбурлаш йўли билан жалб қилиш руҳий ёки жисмо­ний зўрлик ишлатиш бўлиб, у жабрланувчининг иродасини син­диришга йўналтирилгандир. Бундан мақсад – дўқ-пўписа, қўрқитув, алдов, эркини чеклаш, дўппослаш, калтаклаш, қий­ноққа солиш, ҳар хил даражадаги тан жароҳатлари етказиш ва бошқа зўрлик усуллари воситасида жабрланувчини қонунда кўзда тутилган моддаларни истеъмол қилишга мажбур этишдир.
12. Жисмоний зўрлик йўли билан жалб қилишда жабрланувчи баданига енгил ёки ўртача оғирликда шикаст етказилса, айбдор қилмиши ЖК 274-моддаси 1-қисми бўйича квалификация қили­нади. Бироқ жабрланувчига оғир шикаст етказилган тақдирда, айб­дор қилмиши жиноятлар мажмуи тариқасида ЖК 104-моддаси ва ЖК 274-моддаси 1-қисми бўйича квалификация қилиниши лозим.
13. Жабрланувчини келтирилган моддаларни истеъмол қи­лишга жалб қилган шахс, уларни ўтказган, қонунга хилоф ра­вишда эгаллаган, тайёрлаган, сақлаган, жўнатган, олиб ўтган бўлса, унинг қилмиши ЖК 274, 271, 273-моддалари билан жино­ятлар мажмуи тариқасида квалификация қилинади.
14. Жиноят айбдор томонидан шахсни гиёҳвандлик воситалари, психотроп ёки инсоннинг ақл-идрокига таъсир қилувчи модда­ларни истеъмол қилишга жалб этишга қаратилган ҳаракат содир этилган вақтдан бошлаб тугалланган ҳисобланади. Бунда шахс­нинг бу моддаларни истеъмол қилган-қилмаганлиги аҳамиятсиз.
15. Жиноятнинг субъектив томони айбнинг тўғри қасд шак­лида ифодаланади. Айбдор шахсни гиёҳвандлик воситалари, пси­хотроп ёки инсоннинг ақл-идрокига таъсир қилувчи моддаларни истеъмол қилишга жалб этаётганлигини англайди ва шуни хоҳ­лайди.
16. Ўн олти ёшга тўлган ақли расо шахс жиноят субъекти бўлади.
17. Вояга етган шахс вояга етмаган шахсни гиёҳвандлик воси­таларини, психотроп ва ақл-идрокка таъсир этувчи бошқа модда­ларни истеъмол қилишга жалб қилган ҳолатларда қилмиш ЖК 127-моддаси бўйича квалификация қилинади.
18. Вояга етмаган шахснинг вояга етма­ган шахсни гиёҳванд­лик восита­лари, психотроп моддалар ёки ақл-идрокка таъсир этувчи бошқа моддалар­ни истеъмол қилишга жалб қилишини ЖК 274-моддаси бўйича квалификация қилиш лозим.
19. Агар субъект илгари Жиноят кодекси Махсус қисмининг XIX бобида ёки ЖК 127-моддасида назарда тутилган гиёҳвандлик восита­лари ёки психотроп моддаларни қонунга хилоф равишда ўтказишдан иборат жиноятларнинг бирортасини содир этган бўлса, унинг ҳара­катлари, қилмиш учун судланган-судланмаганлигидан қатъи назар, ЖК 274-моддаси 2-қисми “а” банди бўйича квалификация қилинади.
20. Агар гиёҳвандлик воситалари, психотроп ёки шахснинг ақл-идрокига таъсир этадиган бошқа моддаларни истеъмол қи­лишга жалб этиш озодликдан маҳрум қилиш туридаги жазони ўташ жойларида амалга оширилса, қилмиш ЖК 274-моддаси 2-қисмининг “б” банди бўйича квалификация қилинади.
21. “Айбдорнинг икки ёки ундан ортиқ шахсларда гиёҳванд­лик воситалари ёки психотроп моддаларни истеъмол қилиш май­лини уйғотишга қаратилган ҳаракатлари, бу ҳаракатлар бир неча шахсларга нисбатан бир вақтнинг ўзида ёки уларнинг ҳар бирига нисбатан турли вақтда содир этилганлигидан қатьи назар, ЖК 274-моддасининг 2-қисми “в” банди билан квалификация қили­ниши керак”^[405].
275 - м о д д а. Гиёҳвандлик воситалари ёки
психотроп моддалар ишлаб
чиқариш ёки улардан фойдаланиш
қоидаларини бузиш
Гиёҳвандлик воситалари ёки психотроп мод­даларни ишлаб чиқариш, сақлаш, ҳисобга олиш, бериш, ташиш ёки жўнатишнинг белгиланган қоидаларини бузиш -
энг кам ойлик иш ҳақининг йигирма беш бараваридан эллик бараваригача миқдорда жа­рима ёки беш йилгача муайян ҳуқуқдан маҳрум қилиш ёки уч йилгача ахлоқ тузатиш ишлари ёхуд беш йилгача озодликдан маҳрум қилиш билан жазоланади.
1.  Мазкур жиноятнинг объекти гиёҳвандлик воситалари ёки психотроп моддалар билан муомалада бўлишнинг белгиланган қоидалари, аҳолининг соғлиғи, хавфсизлиги ҳисобланади.
2. Жиноятнинг предмети гиёҳвандлик воситалари ёки психо­троп моддалардир.
3. Шарҳланаётган модданинг объектив томони гиёҳванд­лик воситалари ёки психотроп моддаларни ишлаб чиқариш, сақ­лаш, ҳисобга олиш, бериш, ташиш ёки жўнатишнинг белгиланган қоидаларини бузиш билан тавсифланади.
4. Жиноий жавобгарлик тўғрисидаги масалани ҳал этишда норматив ҳужжатлардаги ишлаб чиқариш, сақлаш, ҳисобга олиш, бериш, ташиш, ёки жўнатишнинг қайси муайян қоидалари бузил­ганлиги содир этилганлиги, айбдор қайси аниқ ҳаракати ёки ҳара­катсизлиги билан мазкур қоидабузарликка йўл қўйганлигини бел­гилаш зарурлиги билан боғлиқ.
5. “Гиёҳвандлик воситалари ва психотроп моддалар тўғрис­ида”ги Қонуннинг 18-моддасига кўра, янги гиёҳвандлик восита­лари ва психотроп моддаларни ишлаб чиқиш фақат давлат эҳти­ёжлари учун буюртмага мувофиқ амалга оширилади ва бу иш давлат илмий-тадқиқот муассасаларига мазкур фаолият тури учун лицензияси бўлган тақдирда топширилади. Тиббий мақсадларда фойдаланиладиган янги гиёҳвандлик воситалари ва психотроп моддаларни давлат рўйхатидан ўтказиш қонун ҳужжатларига му­вофиқ амалга оширилади. Мазкур Қонуннинг 19-моддасига кўра, II рўйхатга киритилган гиёҳвандлик воситаларини қонунда бел­гиланган мақсадларда ишлаб чиқариш ва тайёрлаш Ўзбекистон Республикасининг эҳтиёжлари доирасида давлат корхоналари ва муассасалари томонидан, муайян гиёҳвандлик воситаларини иш­лаб чиқариш ва тайёрлаш учун лицензиялари бўлган тақдирда, амалга оширилади.
III рўйхатга киритилган психотроп моддаларни қонунда бел­гиланган мақсадларда ишлаб чиқариш ва тайёрлаш махсус вако­латли орган қарорига мувофиқ юридик шахслар томонидан, му­айян психотроп моддаларни ишлаб чиқариш ва тайёрлаш учун лицензиялари бўлган тақдирда, амалга оширилади.
Гиёҳвандлик воситалари, психотроп моддалар ва прекурсор­ларни ишлаб чиқариш ва тайёрлашни амалга оширувчи юридик шахслар қонун ҳужжатларига мувофиқ давлат рўйхатидан ўтказилади.
6. Юқоридаги Қонуннинг 13-моддасига кўра, гиёҳвандлик во­ситалари, психотроп моддалар ва прекурсорларни сақлаш махсус ажратилган ва жиҳозланган жойларда, махсус ваколатли орган белгилаган тартибда, юридик шахслар томонидан, муайян фао­лият тури учун лицензияси бўлган тақдирда, амалга оширилади.
7. “Гиёҳвандлик воситалари ва психотроп моддалар тўғрис­ида”ги Қонуннинг 14-моддасига кўра, гиёҳвандлик воситалари, психотроп моддалар ва прекурсорларни бериш, реализация қи­лиш ва тақсимлаш махсус ваколатли орган белгилаган тартибда, юридик шахслар томонидан, муайян фаолият турлари учун ли­цензиялари бўлган тақдирда, амалга оширилади.
8. Қонуннинг 12-моддасига кўра, гиёҳвандлик воситалари, психотроп моддалар ва прекурсорларни олиб киришга (олиб чиқишга) лицензия, шунингдек, олиб кириш (олиб чиқиш) ҳуқуқи тўғрисида махсус ваколатли орган томонидан бериладиган сер­тификат бўлган тақдирда йўл қўйилади.
Гиёҳвандлик воситалари, психотроп моддалар ва прекурсор­ларни махсус ваколатли орган рухсатисиз Ўзбекистон Республи­каси ҳудуди орқали транзит тарзида ўтказиш тақиқланади.
9. Қонуннинг 16, 17-моддаларига асосан, Ўзбекистон Респуб­ликаси ҳудудида гиёҳвандлик воситалари, психотроп модда­лар ва прекурсорларни ташиш махсус ваколатли орган белги­лаган тартибда, юридик шахслар томонидан, муайян фаолият тури учун лицензияси бўлган тақдирда, амалга оширилади. Гиёҳ­вандлик воситалари, психотроп моддалар ва прекурсорларни почта жўнатмаларида, шу жумладан халқаро почта жўнатмаларида жўнатиш тақиқланади, қонун ҳужжатларида на­зарда тутилган ҳоллар бундан мустасно.
10. Белгиланган қоидаларнинг бузилиши юқорида келтирил­ган норма ва қоидаларнинг амал қилмаслигида, шунингдек, гиёҳ­вандлик воситалари ёки психотроп моддалардан фойдаланиш ва уларни реализация қилиш устидан назорат амалга оширилмаган­лигида ифодаланади.
11. Жиноятнинг субъектив томони айбнинг қасд ёки эҳтиёт­сизлик шакли билан тавсифланади. Мотив ва мақсад жиноятни квалификация қилишда аҳамиятга эга эмас.
12. Жиноят субъекти ўн олти ёшга тўлган, уларга топширил­ган иш юзасидан гиёҳвандлик воситалари ва психотроп модда­ларнинг ишлаб чиқарилиши, сақланиши, чиқарилиши, ҳисоби, олиб ўтилиши, ташилиши, жўнатилиши қоидаларига амал қи­лиши шарт бўлган шахслар ҳисобланади.
276 - м о д д а. Гиёҳвандлик воситалари ёки
психотроп моддаларни ўтказиш
мақсадини кўзламай, қонунга хилоф
равишда тайёрлаш, эгаллаш,
сақлаш ва бошқа ҳаракатлар
Гиёҳвандлик воситалари ёки психотроп мод­даларни ўтказиш мақсадини кўзламай, қонун­га хилоф равишда тайёрлаш, сақлаш, эгаллаш, ташиш ёки жўнатиш -
энг кам ойлик иш ҳақининг эллик бараваригача миқдорда жа­рима ёки уч йилгача ахлоқ тузатиш ишлари ёхуд олти ойгача қа­моқ ёки уч йилгача озодликдан маҳрум қилиш билан жазоланади.
Ўша қилмишлар:
а) кўп миқдорда;
б) илгари гиёҳвандлик воситалари ёки психотроп моддалар би­лан қонунга хилоф равишда муомала қилишдан иборат жино­ятни содир этган шахс томонидан содир этилган бўлса, -
уч йилдан беш йилгача озодликдан маҳрум қилиш билан жазо­ланади.
Ушбу модданинг биринчи қисмида назарда тутилган қилмиш­ларни содир этган шахс ўз ихтиёри билан айбини бўйнига олиш тўғрисида ҳокимият органларига арз қилса ва гиёҳвандлик воси­талари ёки психотроп моддаларни топширса, жазодан озод қи­линади.
1. Шарҳланаётган жиноятнинг объекти гиёҳванд­лик восита­лари ёки психотроп моддалар олиб сотилиши соҳасидаги ижти­моий муносабатлар ҳамда аҳоли соғлиғи ва хавфсизлиги ҳисоб­ланади.
2. Жиноят предмети – гиёҳвандлик воситалари ёки психотроп моддалардир.
3. Жиноят объектив томондан қуйидаги қилмишлардан би­рини содир этишда ифодаланади, яъни гиёҳвандлик воситалари ёки психотроп моддаларни:
¨ ишлаб чиқариш;
¨ сақлаш;
¨ эгаллаш;
¨ ташиш;
¨ жўнатиш.
(Бу тушунчалар тўғрисида ЖК 273-моддасининг шарҳига қа­ранг.)
4. Шарҳланаётган жиноятнинг субъектив томони айбнинг қасд шакли билан тавсифланади. Шахс қонунга хилоф равишда гиёҳвандлик воситалари ёки психотроп моддаларни тайёрлаёт­ганлигини, сотиб олаётганлигини, сақлаётганлигини ва бошқа ҳаракатлар содир этаётганлигини англайди ва мазкур қилмиш­ларни хоҳлайди.
5. Ўн олти ёшга тўлган ақли расо шахс жиноят субъекти бўлади.
6. ЖК 276-моддасининг 2-қисмида гиёҳвандлик воситалари ёки психотроп моддаларни ўтказиш мақсадисиз тайёрлаш, сақ­лаш, сотиб олиш, ташиш, жўнатиш:
а) кўп миқдорда;
б) илгари гиёҳвандлик воситалари ёки психотроп моддалар билан қонунга хилоф равишда муомала қилишдан иборат жино­ятни содир этган шахс томонидан содир этилганлиги учун жи­ноий жавобгарлик белгиланади.
7. (Гиёвандлик воситалари ва психотроп моддаларнинг миқдорини кўп бўлмаган, озгинадан кўпроқ ва кўп миқдорларга мансублиги Руйхати Наркотикларни назорат қилиш бўйича Ўзбекистон Республикаси Давлат комиссиясининг 1998 йил 22 май кунидаги 3 —сонли Қарори билан тасдиқланган иловада келтирилган.
Мазкур иловага мувофиқ, кўп миқдорга: 5,0 гр. қуритилган марихуана; 50,0 гр. қуритилмаган марихуана;0,5 гр. гашиш мойи; 0,5 гр. тетрагидроканнабиноллар (барча изомерлари), 1,0 гр. опий,0,01 гр.дан 100 таблетка; 1,0 гр. опий экстракцияси; 0,5 гр. ацетилланган опий;10,0 гр. қуритилган кўкнор сомони, 50,0 гр. қуритилмаган кўкнор сомони; 0,1 гр. морфин (асоси ва тузи) 0,005 гр. героин ; 1,0 гр. кодеин (асоси ва тузи) ёки 0,015 гр. дан 66 та таблетка ва ҳоказолар киради (ИИВ))
Гиёҳвандлик воситалари миқдорини кўп бўлмаган ва кўп миқдорга киритиш рўйхати 1995 йил 1 апрелдаги 13-4-1-сонли Гиёҳвандлик моддаларини назорат қилиш бўйича Ўзбекистон Республикаси давлат комиссияси қарори билан маъқулланган 3-иловада келтирилган.
Мазкур иловага мувофиқ, кўп миқдорга: 500 гр (ҳар қандай усулда қуритилган) марихуана (каннабис), 2,5 кг қуритилмаган марихуана; 100 гр гашиш мойи; 5 гр тетрагидроканнабиоллар, унинг барча изомерлари; 50 гр опий (жумладан, ҳар бири 0,02 гр тиббий таблеткаларнинг 5000 донаси), 50 гр опий экстракцияси; 20 гр ацетилланган опий (қуритилган модда ҳисобида); 1 кг қури­тилган кўкнор сомони (ҳар қандай усулда); 5 кг қуритилмагани; 2,5 гр морфий (асоси ва тузи), яъни 1 фоизли суюқ аралашмали 250 ампула; 1 гр героин; 10 гр кодеин (асоси ва тузи) ёки 0,015 гр 670 дона таблетка ва ҳоказолар киради.(Р.М.Х.)
8. (ЖК 276-моддаси 2-қисми “б” бандидаги илгари гиёҳванд­лик воситалари ёки психотроп моддалар билан қонунга хилоф равишда муомала қилишдан иборат жиноятни содир этган шахс тушунчаси тўғрисида ЖК 270-моддаси шарҳига қаранг).
Шарҳланаётган модданинг биринчи қисмида назарда тутилган қилмишни со­дир этган шахс ўз ихтиёри билан айбини бўйнига олиш тўғрисида ҳокимият органларига арз қилса ва гиёҳвандлик воситалари ёки пси­хотроп моддаларни топширса, жазодан озод этилади.
XX боб. ЖАМОАТ ТАРТИБИГА ҚАРШИ
ЖИНОЯТЛАР
277 - м о д д а. Безорилик
Безорилик, яъни жамиятда юриш-туриш қоидаларини менси­маслик, уриш-дўппослаш, баданга енгил шикаст етказиш ёки ўзганинг мулкига шикаст етказиш ёхуд нобуд қилиш анча миқ­дорда зарар етка­зиш билан боғлиқ ҳолда содир этилса, -
энг кам ойлик иш ҳақининг эллик бараваридан юз баравари­гача миқдорда жарима ёки уч йилгача ахлоқ тузатиш ишлари ёхуд олти ойгача қамоқ билан жазоланади.
Безорилик:
а) баданга ўртача оғир шикаст етказиб;
б) бир гуруҳ шахслар томонидан;
в) совуқ қурол ёки кишининг соғлиғи учун амалда шикаст ет­казиши мумкин бўлган нарсаларни (қурол сифатида) намойиш қилиб, уларни қўллаш билан қўрқитиб ёхуд қўллаб;
г) ўз мазмунига кўра умумэътироф этган ахлоқ қоидаларини намойишкорона менсимасликда ифодаланувчи ўтакетган беҳаё­лик билан;
д) ёш бола, қария, ногирон ёки ожиз аҳволдаги шахсларни хўрлаб;
е) кўп миқдорда зарар етказиб, бировнинг мулкини нобуд қи­либ ёки унга шикаст етказиб содир этилган бўлса,
уч йилгача озодликдан маҳрум қилиш билан жазоланади.
Безорилик:
а) такроран ёки хавфли рецидивист томонидан;
б) ўқотар қуролни намойиш қилиб, уни қўллаш билан ёки қўллаб;
в) оммавий тадбирлар ўтказилаётган вақтда;
г) жамоат тартибини сақлаш вазифасини бажариб турган ҳокимият вакили ёки жамоатчилик вакилига ёхуд безорилик ҳа­ракатларининг олдини олиш чорасини кўрган бошқа фуқароларга қаршилик кўрсатиб содир этилган бўлса, -
уч йилдан беш йилгача озодликдан маҳрум қилиш билан жазо­ланади.
1. Жиноят объекти – жамоат тартиби, тана дахлсизлиги, сало­матлик, ўзганинг мулки.
2. “Безорилик – жамоат тартибига қарши қаратилган жиноят бўлиб, жамиятда юриш-туриш қоидаларини қасддан менсимас­ликда ифодаланган ҳаракатлар шахсни уриш-дўппослаш, унга енгил тан жароҳати етказиш ёки ўзганинг мулкига анча миқдорда шикаст етказиш ёхуд уни анча миқдорда нобуд қилиш билан боғ­лиқ ҳолда содир этилади”^[406].
3. Жамоат тарти­би деганда, одамлар ўртасидаги муносабат­ларни, хавфсизлик ва фуқаролар тинчлигини таъминловчи, ўзгалар мулкини сақлаш, мулкчилик шаклидан қатъи назар, жа­моат ва давлат ташкилотлари, корхоналар муассасалар, ташки­лотларнинг бир меъёрда ишлашини таъминлашга қаратилган ах­лоқ ва ҳуқуқ нормаларига асосланувчи тартибни тушуниш лозим.
4. Шарҳланаётган модда 1-қисми объектив томондан жами­ятда юриш-туриш қоидаларини қасддан менсимаслик, уриш-дўппослаш, баданга енгил шикаст етказиш ёки ўзганинг мулкига шикаст етказиш ёхуд нобуд қилиш анча миқдорда зарар етка­зишда ифодаланади.
5. “Жамиятда юриш-туриш қоидаларини менсимаслик де­ганда, қонунларга, ахлоқ-одоб нормаларига, жамиятда мавжуд бўлган урф-одат ва анъаналарга ҳурматсизлик тушунилади”^[407]. Шахс жамиятдаги ахлоқ қоида­ларини менсимаган ҳолда жамоат тартибини ташкил этувчи ва қонун билан ҳимоя қилинувчи иж­тимоий муносабатларга зарар етказадиган ёки зарар етказишнинг реал хавфини вужудга келтирадиган муайян ҳаракатлар қилади.