Махсус таълим вазирлиги самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти

9.13. Корхоналардадебиторлик ва кредиторлик қарзларини таҳлил қилиш йўллари
Корхоналардадебиторлик ва кредиторлик қарзларини таҳлил қилишда алоҳида дебиторлик ва алоҳида кредиторлик қарзларининг мутлақ ва нисбий фарқини аниқлаш лозим бўлади.Бунинг учун уларнинг таркибига аниқлик киритиш лозим бўлади.
Дебиторлик қарзлар таркибига қуйидагиларни киритиш мумкин:

• 
  харидорларвабуюрт-мачиларбиланҳисоб-китоблар;
  
• 
  бюджет биланҳисоб-китоблар;
  
• 
  ходимларбиланҳисоб-китоблар;
  
• 
  бошқа дебиторлар;
  
• 
  улар таркибида муддати ўтган дебиторлар.
  

Мос равишда кредиторлик қарзларга қуйидагилар киради:

• 
  маҳсулот етказиб берувчилар;
  
• 
  бюджетга қарз ;
  
• 
  меҳнат, ижтимоий суғурта ва ижтимоий таъминот бўйича қарзлар;
  
• 
  бошқа кредиторлар:
  
• 
  шу жумладан: муддати ўтган кредиторлар;
  
• 
  бир йилдаги соф сотилган маҳсулот;
  
• 
  тайёр маҳсулотнинг чиқиб кетиши.
  

Корхоналардадебиторлик ва кредиторлик қарзларни таҳлил қилиш ва уларнинг ҳолатига тўлиқ баҳо бериш учун улардан ташқари яна қуйидаги кўрсаткичлар ҳам зарур бўлади. Булар жумласига қуйидагиларни киритиш мумкин:

• 
  баланснинг умумий суммаси;
  
• 
  баланс актив қисми 1-бўлим суммаси, яъни асосий воситалар, номоддий активлар ва бошқа узоқ муддатли активлар;
  
• 
  баланс актив қисми 2-бўлим суммаси, яъни айланма маблағлар ёки жорий активлар суммаси;
  
• 
  баланс пассив қисми 1-бўлим суммаси, яъни ўз маблағлари суммаси;
  
• 
  баланс пассив қисми 2-бўлим суммаси, яъни мажбуриятлар суммаси;
  
• 
  ишлаб чиқарилган маҳсулот, кўрсатилган хизматларнинг умумий сотилган қиймати.
  

Корхоналардадебиторлик ва кредиторлик қарзларни таҳлил қилиш учун қуйидаги жадвални тузиш тавсия қилинади (1-жадвал).