Макроиљтисодий мувозанат назарияси(Дж. Кейнс)


Download 488 Kb.
bet35/63
Sana13.01.2023
Hajmi488 Kb.
#1092127
1   ...   31   32   33   34   35   36   37   38   ...   63
Bog'liq
ИЉТИСОДИЙ ТАЪЛИМОТЛАР ТАРИХИ

7.2. Германиядаги янги тарихий мактаб ва унинг асосий
ижтимоий - иљтисодий ђоялари.
XIX асрнинг иккинчи ярмида Германияда иљтисодиёт фани тарихий усули асосида ривожланмољда эди. Немис иљтисодчилари бундан аввалги даврда иљтисодий адабиётда вужудга келган анъаналарни давом эттириб Германия ижтимоий-иљтисодий тараљљиётининг ўзига хослигини, феодализм сарљитларининг узољ ваљтдан бери саљланиб љолаётганини танљид љилиб янги тарихий мактабни шакллантирди ва бу мактаб жаќонда етакчи ўринлардан бирини эгаллар эди. Ушбу мактабнинг етакчи олимлари Густав Шмоллер (1838-1917), Луи Брентана (1844-1930, Вернер Зомбарт (1863-1941), Макс Вебер (1864-1921) эдилар.
Берлин университети профессори Густав Шмоллер ўзининг "Ќалљ хўжалиги тўђрисидаги умумий маълумот асослари" (1900-1904) номли иљтисодий асарида тарихий мактабнинг асосий вакиллари В.Рошер ва Б.Гильдебранднинг асосий љоидалари ва усулларини янада ривожлантирди. Бу илмий натижаларга асосан иљтисодий амалиётда уч хил фаолият тури - хусусий хўжалик, давлат хўжалиги, диний хўжалик, бундан хусусий манфаат, иккинчиси жамият ижтимоий манфаат ва учинчиси хайр-эќсон асос љилиб олинди. Г.Шмоллер марксизмга љарши курашиб, ижтимоий ва синфий муаммоларни сиёсий иљтисоддан чиљариб ташлаб уни ќалљ хўжалиги тарихи фанига айлантиришга уринди. Улар абстракт мехнат усулига љарама-љарши љўйилган эмпиризм (назорат машђулотларидан кўра амалий фаолиятга кўпрољ мойиллик) уларга хос эди. Улар Германияда кучли миллий давлат ташкил этиш тарафдори эдилар. Янги тарихий мактабнинг номаёндалари "синфий инољлик" ђояларини ишлаб чиљиб тарђиб љилдилар.
Г.Шмоллер томонидан тузилган "ижтимоий сиёсат уюшмаси" шу маљсадга ќизмат љилар эди. Унинг етакчи назариётчилари университет профессорлари бўлиб, уларнинг дастури "кафедрадаги социализм" деб аталар эди. Бу дастурда бошланђич таълимни мажбурий киритиш, болалар, ўсмирлар ва аёллар меќнатини давлат томонидан тартибга солиш, ишчиларни касалллик ва бахтсизликдан суђурта љилиш, мехнат иштиёљини йўљотганларга нафаља тўлаш каби ислоќатчилик ђоялари социал - демократлар орасида кенг тарљалди.
Г.Шмоллернинг шогирди Вернер Зомбарт ўзини К.Марксга яљинлигини кўрсатиш маљсадида "Ќозирги замон капитализми" китобида "Мени Шмоллердан Карл Маркс ажратиб туради" деб ёзган эди. У Маркснинг олимлигини унинг революционерлигидан ажратишга уринди. Уларнинг бир-бирига зидлиги тўђрисида фикрларини кўтарди. У Карл Марксни љийматни мехнат назарияси ишининг ђояси деб эълон љилди.
В.Зомбарт ишлаб чиљаришнинг уч омили хусусидаги назариянинг тарафдори бўлиб (капитал, мехнат, ер) антагонистик зиддиятлар ва иљтисодий инљирозларнинг муљаррар эканлигини инкор этди. К.Маркс назариясига Зомбарт социал плюрализм (лот. хур фикрлилик) деб аталган концепцияни љарама-љарши љўйди. У жамиятнинг тараљљиёти социализм сари бораётгани йўљ, балки хўжаликнинг кўпгина эски ва янги шаклларини ўз ичига оладиган мураккаб иљтисодий тизим сари бораяпти деб кўрсатди.
Зомбартнинг иљтисодий љарашлари бора-бора реакцион тус олиб кетди. I жахон уруши йилларда у Германиянинг мафкурачисига айланди. Айниљса, "Немис социализми" (1934 й) китобида у гитлеризмни очиљдан-очиљ маљтаб ёзди.
Макс Вебер ўзининг дастлабки асарларида фаљат баёнчилик етарли эмаслигини таъкидлаб, юксак бенуљсон типлар концепциясини илгари сурди. Юксак ва бенуљсон тип - ўз имкониятига кўра олим шакллантирган конкрет фактлар ва у ёки бу ќалљларнинг тарихий ривожланиши жараёнларини тушинтириб бериш учун майдон ќамдир.


7.3. Маржинализм тушинчаси ва унинг вужудга келишининг
ђоявий манбалари.
Маржинализм французча marginal сўзидан олинган бўлиб "энг юљори", "чегаравий" деган маънони англатади. Ўша даврларда "Сиёсий иљтисод"да љабул љилинган "Товар" ва "Љиймат" категориялари мазмундан маќрум бўлган неъмат ва љадрият тушинчалари билан алмаштирилди. К.Менгер, Е.Бем-Баверк ва бошљалар љиймат ижтимоий зарурий мехнатнинг ифодаси, мехнат эса унинг бирдан-бир манбаи эканлигини тўђрисидаги љоидани нотўђри деб эълон љилдилар. Улар љиймат категориясини субъектив мазмун билан тўлдирдилар. Унинг устун омили сифатида истеъмол љиймат ёки моддий неъматларнинг фойдалилиги љабул љилинди. Улар истеъмол љийматига мурожаат этиб унинг фойдалилигини асос љилиб олдилар. Австрия мактаби љийматни янгича таърифини ишлаб чиљиш йўлидан бордилар. Љийматни истеъмол љиймат билан белгиланиши мумкин эмаслиги тўђрисидаги фикрини сиёсий иљтисод фанида муаммо тариљасида ўртага ташладилар.
Фойдалилик деганда Бем-Беварк моддий љийматларнинг умумий хусусиятларини тушинар эди. Бу хусусият моддий неъматларнинг шахслар фаровонлигига, эќтиёжларнинг љондирилишига муносабат билан белгиланади деб ќисоблар эди. Љиймат љиммат ва љадрият тушинчаси билан алмаштирилди. Љадриятнинг вужудга келиши мехнатдан ва ишлаб чиљаришдан ажратиб талљин этилар эди. Неъматни фойдалилиги унинг асоси ќисобланади. Бём-Баверк фойдалиликниннг икки турини, оддий (мавхум) ва малакали (аниљ) турини бир-биридан фарљ љиларди. Мавќум фойдалилик мўл-кўл бўлган моддий неъматларга хос бўлган умумий фойдалилик деб таърифлар эди. Бу ќолатда неъмат бирлигининг фойдалилиги 0 дан иборат деб ќисобланар эди. Захиралари чекланган неъмат малакали фойдалилик деб таърифланган, бу неъматнинг хатто бирлик хажмида камайиши ќам шахснинг фаровонлигига таъсир љилади. Хатто неъматлар эмас, балки миљдори чекланган неъматларгина љадриятга эга бўлади.
Љадриятнинг ќосил бўлишида икки босљич алоќида ўрин эгаллайди. Биринчи босљич бу субъектив љадриятларнинг ќосил бўлишида љандай роль ўйнашига љараб, шу субъект неъматга берадиган шахсий бахо назарда тутилади. Агар фойдалилик мавхум бўлса, у ќолда неъмат баќо олмайди ва унинг субъектив хусусияти 0 га тенг бўлади. Масалан, серсув булољ ёнида бўлган киши учун бир пиёла сув мисол љилиб кўрсатилади. Аммо саќрога бориб љолган киши учун бир пиёла сувнинг ўзи аниљ фойдалилик касб этади. Бу ќолатда бир пиёла сув субъектив љадриятга эга бўлади. Моддий неъматлар туфайли иккинчи келтирадиган фойданинг миљдори ќам шу неъматлар љадр-љимматнинг ўлчовидир. Љийматни истеъмол љиймати билан айнан бир нарса деб талљин этиш, фойдалилик љийматини аниљлаш аввал ќам маълум эди. Австрия мактабининг назариётчилари бу тамойилни математикадан олган меъёр тушинчаси билан тўлдирадилар.



Download 488 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   31   32   33   34   35   36   37   38   ...   63




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling