Макроиљтисодий мувозанат назарияси(Дж. Кейнс)


Download 488 Kb.
bet37/63
Sana13.01.2023
Hajmi488 Kb.
#1092127
1   ...   33   34   35   36   37   38   39   40   ...   63
Bog'liq
ИЉТИСОДИЙ ТАЪЛИМОТЛАР ТАРИХИ

7.5. Кембриж ва Америка мактаблари. Улардаги асосий ђоялар.
Монополистик капитализмдан империализмга ўтиш даврида Англиядаги сиёсий иљтисодда аввало Кембридж университетида вужудга келган иљтисодчилар мактаби катта мављени эгаллади. Унга Љироллик иљтисодий жамиятининг асосчиси Альфред Маршалл (1842-1924) бошчилик љилди. Унинг асосий асари "Иљтисод принцплари" (1890) деб аталади. Услубият ва иљтисодий назария соќасида Маршалл типик эхлетикдир (љаршилик назариясининг вакили). У иљтисодий жараёнларда функционал тадљиљот усулини љўллайди. Маршалл иљтисодий ќодисаларнинг миљдор жиќатига бутун эътиборини љаратиб иљтисодий ќодисаларнинг сифат жиќатини, ижтимоий мазмунни инкор этди ва хиралаштириб кўрсатди. У математикани иљтисодиётга кенг љўллаб ундан ўзининг янги классик концепциясига илмий тус бериш учун фойдаланди.
Нарх назарияси Маршаллниннг назарий мулоќазалари марказида туради. У љиймат ва нарх категорияларини айнан бир нарса деб кўрсатиб аслида љийматни четлаштириб љўйди ва нархни бозор иљтисодиётининг энг муќим элементи деб ќисоблади. Объектив љиймат категорияси ўрнига А.Маршалл ўртага нархнинг субъектив назариясидан фойдаланди. Бир нарса унинг назариясида мувозанат нархи ролини бажарди. Маршаллнинг назарияси синтетик назария номини олди, чунки муаллиф ўз назариясида ўзидан аввалги мавжуд нарх назариялари: "Энг юљори фойдалилик", "ишлаб чиљариш чиљимлари", "талаб ва таклиф назариялари"ни бирлаштириб, уларнинг ќаммасини тўђри деб кўрсатди. Бу назария эксплуатацияни инкор этади, мехнат љийматнинг бирдан - бир манбаи эмас деб кўрсатиши лозим эди. Маршаллнинг фикрича, нарх белгиланиши жараёни биринчидан, фойдалилик билан белгиланувчи талаб нархининг; иккинчидан, ишлаб чиљариш чиљимларига бођлиљ бўлган таклиф нархининг вужудга келишини ўз ичига олар эди. Ўртача нарх бозорда талаб ва таклиф нархининг тўљнашуви ваљтида ќосил бўладиган нарх белгиланишининг якуни деб ќисоблади. Шундай љилиб Маршалл илгари мавжуд бўлган љиймат талљинини љориштириш йўли билан љийматсиз нарх назариясининг яна бир нусхасини яратди. Бу нусха монополияларнинг нархларини ољлаш учун ишлатилди.
Нарх назарияси билан бир љаторда Маршалл фойда ва иш ќаљи назарияларини илгари сурди. Иш ќаљи ва фойда, субъектив - психологик тарзда талљин этилди, капиталистлар ва ишчилар томонидан берилган "љурбонлик"нинг маќсулоти деб кўрсатилди, мукофот деб таърифланди.
А.Маршалл ва унинг бошља мактабдошлари ўз иш усулбиятларида Австрия мактабини љўллаб-љувватладилар. Жумладан, улар функционал тадљиљот уйђунлигини тан олиш билан бозор муносабатларининг уч асосий зиддиятини, нарх, талаб ва таклифни ўзаро бођликликда кўрсатиб бердилар. Уларнинг фикрича, аввало ишлаб чиљариш истеъмол ќаракатини аниљлайди, кейинчалик у "энг юљори фойдалилик" ва талаб доираси кўринишига киради.
А.Маршалл ђоялари товарлар бозорини ўрганишни маљсад љилган назарий мактабларга эркин йўл очиб берди ва катта аќамиятга эга бўлди. Кембридж мактабининг ђоялари ХХ асрнинг 30-йилларига иљтисод фанида асосий мављени эгаллаб турди.
ХХ асрнинг охирида бир љанча давлатлар каби АЉШда ќам монополистик капитализм ривожланиш босљичига кирди. Монополияларнинг бирлашмалари тез кўпайди. Уларнинг иљтисодиётдаги танќо хукмронлиги кучайиб борди. АЉШ билан тенглашадиган раљобатчи мамлакат йўљ эди. Зиддиятлар бениќоя кескинлашганлиги бу мамлакатга хос хусусият бўлиб љолди. Бу даврда иљтисодиёт фанининг кўп соќаларини љайта кўриб чиљишда бир љатор зиддиятларни келтириб чиљарди. Колумбия дорилфунуни профессори Жон Бейте Кларк (1847-1938) бошчилигида етакчи иљтисодчилар гуруќи сиёсий иљтисодда хукмронлик мављеини эгаллади. Мана шу гуруќ сиёсий иљтисоднинг Америка мактабини вужудга келтирди.
Ж.Б.Кларкнинг "Бойлик фалсафаси" (1886), "Бойликнинг таљсимланиши" (1899), "Иљтисодий назариянинг муќим белгилари" (1907) асарлари янги концепцияларни ишлаб чиљишга катта таъсир љилди. Кларк иљтисодиётда психология ва маънавий омилларни ќал љилувчи омиллар деб ќисоблаб Австрия мактабининг асосий метадологик усулларига љўшилди. У таљсимотни сиёсий иљтисоднинг асосий маљсади деб атади. Ж.Б.Кларк сиёсий иљтисоднинг методологик ва назарий бисотини янгилашга интилиб, уни табиий фанларга тенглаштирди. У сиёсий иљтисодни уч бўлимга, яъни 1. Универсал, 2. Иљтисодий статистика, 3. Иљтисодий динамикаларга бўлди. Биринчисида умумий универсал љонунлар, иккинчисида шу љонунларнинг ќаракатсиз статик љонунлари ва учинчисида ќаракат, ривожланиш ќолатида амал љилишни ўрганади деган янги бир йўналиш яратди. Бу нарса сиёсий иљтисодни ижтимоий синфий муаммолардан озод љилди.
Ж.Б.Кларк иш ќаљининг миљдорини "энг юљори мехнат маќсулоти"га бођлиљ љилиб љўйди. Унинг фикрича, "Иш ќаљи энг юљори мехнат маќсулотига интилади". Бу билан у ишчилар иш ќаљисининг пастлиги учун ўзлари айбдор, чунки ишчилар ќаддан ташљари кўп деб даъво љилар эди.
"Энг юљори унумдорлик" назарияси аслида ишлаб чиљариш омиллари тўђрисидаги Ж.Б.Сэй бошлаб берган назариянинг давомидир. Шу омиллардан ќар бирини Кларк "Камайиб борувчи унумдорлик љонуни" билан бођлаб ўрганди. Кларкнинг назарияси кўра ишлаб чиљаришнинг ќар бир омили пировард натижада муайян меъёрий маќсулотга мувофиљ келади. Мана шунга асосланиб таљсимот назарияси таърифлаб берилди (ортирма). Маќсулот унумининг ишлаб чиљариш омиллари камайиб борувчи унумдорлигига бођликлигини шу назария ўз ичига олган эди.
Ж.Б.Кларкнинг илмий назариялари Австрия ва Кембридж мактаблари билан бир љаторда сиёсий иљтисоднинг ривожланишига анча таъсир кўрсатди. Субъектив - психиологик методология "энг юљори фойдалилик" ва "энг юљори унумдорлик" назариялари асосида XIX асрнинг охири ва ХХ асрнинг бошларида маржинализм деб аталган ољим шаклланди ва жаќон иљтисодиётида нуфузли ўринни эгаллади.

Download 488 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   33   34   35   36   37   38   39   40   ...   63




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling