Maksadga muvofikdir

EKOLOGIYA VA ATROF MUXIT MUXOFAZASI
Kuplab er ka’ri mineral resurslarni kazib olish ularni boyitish va foydali kismini ajratib olish va ularni ishlatish eki foydalanishda juda katta mikdorda mineral resurslarni va shu jumladan suv resurslarini befoyda sarflari mavjuddir. Jumladan, neft va gaz kazib olish jaraenida MDX xududida yiliga 9-10 m3 m.da xajmda uglevodorod (SN) yukotiladi.
Temir rudasi kazib olish jaraenida 36 mln/t, boyitish jaraenida 23 mln/t mikdor yukotishi kayd etilgan. Marganets resursi kazib olish va boyitish jaraenida bir necha mln/t yukolishi va ayniksa chuchuk va mineral – termal shifobaxsh uzi otilib chikuvchi burgu kuduklaridan suvni befoyda sarflari 80%dan ortigini bu xolatini 1972 va 80 yillar urganish jaraenida kayd etgan.
Ayniksa suvdan xalk xujaligining turli soxalari va tarmoklarida ishlatish eki foydalanish jaraenida uni befoyda va bexuda sarflari kommunal ruzgor xujaligida suv ta’minoti axoliga beriladigan suvni 40%gacha mikdorni sugorma dexkonchilikka berilgan. Suvning 75-80%i befoyda va bexuda sarflanaetganligi shu bilan birga sanoat korxonalarining deyarli 50-60%da xozirgi davrda xam manbadan doimo katta xajmda suv olish undan tugridan-tugri va ketma-ket foydalanish tizimlari mavjud ekanligidadir.
Dune mikesida va shu jumladan Urta Osieda xam er ka’ri mineral resurslarini xar bir odam boshiga yillik kazib olish mikdori 33 tonnadan ortik ekanligi va ularni fakat 1,2-20%gacha kismi ajratib olib foydalanaetganligi, rudani kolgan kismi puch tog jinsi sifatida (chikingdi sifatida) er yuzasiga chikarib tashlanaetganligi, suv resurslarini ishlatish eki ulardan foydalanish juda past darajadadir. Ayniksa KRX suv ta’minotida shakllanadigan okava suvlarni utilizatsiya kilish masalasi juda xam past darajadadir, ya’ni Uzbekiston shaxarlarini va shaxar chetidagi kishloklarni kanalizatsiya shaxobchalari va okava suvlarni tazalash majmuasi bilan ta’minlanganlik darajasi 50%dan ortik bulsa, kishlok axolii joylarida bu masalani xal kilinganligi 20%dan ortikrok xolos. Bu xolat suv resurslaridan nafakat ratsional foydalanishni tashkillashtirish, balki chegaralangan mikdordagi chuchuk suvlarni turli maksadlar uchun bexuda va befoyda sarflarsiz foydalanishni talab kiladi. Planeta axolisini va shu xususidan Uzbekiston Respublikasi axolisi sonini ortib boraetganligi, jumladan, planeta axolisi xar yili 100 mln. odamga kupayaetganligi suvga bulgan talabni keskin ortib borishiga sabab bulmokda. Bunday sharoitda tabiat resurslaridan ratsional foydalanish, ularni befoyda va bexuda sarflarini oldini olishni xozirgi zamon talablariga javob beradigan ilmiy asosini yaratish dolzarb masalalardandir.
Ayniksa tabiatni tugallanmaydigan resurslaridan (kuesh radiatsiyasi, shamol energiyasi, dune okeani suvining katta balandlikka kutarilishini yuzaga keltiruvchi energiyasi) kelajak enilgisi – vodoroddan foydalanish asosida chegaralangan mikdordagi tabiat resurslarini iktisod kilish xolati talab darajasida emasligi, ya’ni planetani fakat 30ta mamlakatda kuesh elektrostansiyasi kurib ishlaetganligiga, fakat Rossiya va Fransiyada PES kurilib dune okeani suvini satxini kutarilish energiyasidan foydalanaetganligi, xamda vodorod enilgisidan foydalanish fakatgina tajriba utkazish darajasida ekanligi va xokazolar.
SHuning uchun bugungi kunda suv resurslaridan foydalanishni okilona-lashtirish va yaxshilashda respublika ilmiy-tadkikot institut-lari va ishlab-chikarish tashkilotlari oldida kuyidagi dolzarb vazifalar turganini kayd etish mumkin.
- Tabiat resurslarini umuman va shu jumladan suv resurslarini vakt davomida mikdoriy va sifat uzgarishlarini xozirgi zamon talablariga javob beradigan aniklikda kayd etish ilmiy asosini va uslubini yaratishlari zarur;
- Tabiat resurslarini umuman va shu jumladan suv resurslarini mikdorini yukori aniklikda xisoblashni ilmiy asosini va uslublari-ni yaratishlari zarur;
- Tabiat resurslarini kidirish, urganish, ularni tarkalish xududini va zaxirasini xisoblashni xamda uladan xalk xujaligida ishlatishni tavsiyalarini ishlab chikishni xozirgi zamon texnologiyalarini va texnik vositalarini yaratish;
- Tabiatdagi tugamaydigan resurslardan maksimal darajada foydalanishni asoslash yuli bilan mavjud tugaydigan tabiat resurslarini tejash va iktisod kilish asosini yaratish;
- Mineral resurslarni kazib olish va ularni boyitish jarayonia % mikdori kam bulgan boshka foydali elementlari bilan "puch tog jinslarini" kayta ishlash xisobiga er osti boyliklarini tejashni amalga oshirish;
- Suv resurslarini rejimini uzgarishini kuzatishni xozirgi zamon texnik asosini ta’minlashni ilmiy asosini va asbob-uskunalarini yaratishlari;
- Muxitdagi suvni sifatini doimiy nazorat kilishni ilmiy asosini va asbob-uskunalarini yaratishlari maksadga muvofik buladi.
- Transchegaradosh va davlatlararo suv ob’ektlarini suv resurslarini turli kushni mamlakatlar urtasida optimal va okilona taksimlash prinsiplarini va usullarini ishlab chikish va tadbik kilish.


Xulosa

1. 
   Mening malakaviy bitiruv ishimda Zomin tumani Qo‘rg‘on M.F.Y xududida joylashgan “Korzinka” savdo majmuasining elektr ta’minoti masalasi ko‘yilgan.
   
2. 
   Bu bitiruv ishimda elektr ta’minotinini ishonchliligi, elektr qurilmalarning o‘rnatilgan quvvati va sexlarning toifalari hisobga olingan.
   
3. 
   Hisobiy yuklamalarni aniqlangan holda, yuklamalar kartogrammasiga asoslanib BPP ni o‘rnatish joyi, TP larni soni va transformatorlar tanlangan, kabel liniyalarini yo‘nalishlari aniqlanib, ularning kesim yuzalari tanlangan.
   
4. 
   Kompensatsiya qilish maqsadida kondensator batareyalari tanlanib, ularning nominal quvvatlari aniqlangan.
   
5. 
   Ishonchlilik va texnik xavfsizlik maqsadida qisqa tutashuv toklari hisoblanib, elektr qurilmalar tanlangan.
   
6. 
   Malakaviy bitiruv ishi uchun atrof-muhit muhofazasi va hayot faoliyati xavfsizligi masalalari echilgan.