Maktab kutubxonalari ishini samarali tashkil etish vositalari. Umumta’lim muassasasi kutubxonasini rivojlantirish konsepsiyasi asosida o‘quvchilar

Kitoblarni joylashtirish. Bolalar kutubxonasi klassifikasiyasi. 
Maktab kutubxonalarida maktab jamg‘armalari to‘g‘ri joylashtirishning 
asmosiy talablari. 
Hozir 
mamlakatimiz 
barcha 
kutubxonalarida, 
jumladan 
bizning 
respublikamizda 
ham kitob jamg‘armalaridan ochiq foydalanish usuli 
qo‘llanilmoqda.Kitobxon-o‘quvchilar uchun tashkil etiladigan ochiq jamg‘arma 
adabiyotlarning yaxshi targ‘ib qilinishini ta’minlaydi, bolalarlardagi qiziqishni 
rivojlantirishga, ularning tashabbuskorligi va mustaqilligini o‘stirishga imkon 
tug‘diradi. Ochiq jamg‘arma jovonlariga qo‘yilgan adabiyotlar turli yoshdagi bolalarga 
mo‘njallangan eng yaxshi asarlarni o‘z ichiga olgan bo‘lishi lozim. Shuning uchun 
jovonlarda eskirgan adabiyotlar bo‘lishiga aslo qo‘yish mumkin emas. 
Kutubxonada rezerv jamg‘arma ajratilgan bo‘ladi. Ularga dublet nusxalar, 
ancha ilgari chop etilgan nashrlar, shuningdek ma’lumotnomalari bajarish uchun 
zarur bo‘lgan, biroq bolalarga keng tavsiya etishga mo‘ljallangan kitoblar kiradi. 
Kutubxonachi, o‘quvchilar va tarbiyachilarga mo‘ljallangan barcha adabiyotlar ham 
rezerv jamg‘armada bo‘ladi. 
Kichik yoshdagi o‘quvchilarga mo‘njallangan adabiyotlarning joylashtirish. 
Kitoblarni ochiq jag‘arma sharoitda joylashtirish ham bolalarning yosh 
xususiyatlari bilan belgilanadi. Kichik maktab yoshidagi bolalarga mo‘njallangan 
kitoblar illyusratsiyali mavzu kataloglarga muvofiq holda mavzular bo‘yicha 
joylashtiriladi: 
«Biz nimani o‘qishimiz kerak», «Bolalarga do‘stlik haqida», «Mehnat 
qahramonlari», «Biz qanday yashashimiz to‘g‘risida, «Bolallarga xayvonlar xaqida», 
«She’rlar», «Hikoyalar», «Ertaklar», «Biz yashayotgan mamlakat», va boshqalar. 4-5, 
6-8, 9-10- sinf o‘quvchilarigamo‘njallangan kitoblar turlari qabul etilgan sinf
sistemasiga muvofiq joylashtiriladi. 
Kitoblarning jamg‘armadan o‘zlariga kerakli kitoblarga tez va oson tipishlari 
uchun ba’zi bo‘limlarni ular indekslarining raqamli belgilari tartibda emas, balki 
mazmun jihatidan turdosh bo‘limlari bir-biriga yaqinlashtirishusuli bilan joylashtirish 
tavsiya etiladi. 
Bo‘limlarning ichida barcha kitoblar alifbo tartibida joylashtirish kerak. 
Javonlarda badiiy adabiyot quyidagi bo‘limlar bo‘yicha guruhlanadi : «O‘zbek 
adabiyoti», «Chet el adabiyoti», «Boshqa xalqlar adabiyoti», «Sarguzasht va fantastika 
» kabi bo‘limlar ajratib ko‘rsatiladi. Har bir kitob ochiq jamg‘armada 2-3 nusxada 
bo‘lishi kerak. Maktab dasturlarining ayrim bo‘limlarini o‘rganish vaqti bilan ochiq 
xolda nusxalar miqdori ma’lum davrga oshirilishi mumkin. 
Eng yaxshi yozuvchilarning kitoblari maxsus javon bo‘lgichlari bilan ajratib 
qo‘yiladi. 

---

22 
Ularda mazkur yozuvchining surati, hayot sanalari, asosiy asarlarning 
ko‘rsatkichlari yoki u xolda yozilgan kitoblar joy olgan bo‘ladi. 
Kitoblarning jamg‘armadan bemalol foydalanishlari uchun jovonlar qulay 
joylashtirilmog‘i lozim. Jovonlar balandligi ma’lum yoshdagi o‘quvchilar bo‘yidan 
oshmasliga kerak. Ochiq jamg‘arma sharoitida sistemali katalogining axamiyati 
katadir. U yoki bu masalaga doir adabiyotlar haqida faqat katalog to‘liq tasavvur 
berishi mumkin, chunki ko‘pgina kitoblar kitobxonlarning qo‘lida bo‘ladi. Shuning 
uchun bolalarning katalogidan foydalanishlariga qulaylik tarzida kataloglarni kengroq 
targ‘ib qilish zarur. 
Jurnallar kitoblardan alohida bo‘ladi va nomlarning alfaviti bo‘yicha har 
nomning ichida esa nashr yillari, keyin esa tartib raqamlari bo‘yicha joylashtiriladi.