Maktab kutubxonalari ishini samarali tashkil etish vositalari. Umumta’lim muassasasi kutubxonasini rivojlantirish konsepsiyasi asosida o‘quvchilar

Klassifikasiyaning asosiy bo‘limlari 
Kutubxonalarda qo‘llanilayotgan universal klassifikasiyalarga o‘xshab 
maktab kutubxonalari uchun mo‘ljallangan kutubxona-bibliografik klassifkasiya ilm 
fan rivojlanishini muayyan darajasini aks ettiribgina qolmay, uni istiqbollarini, bir-biri 
biloan chambarchas bog‘liqligini ko‘rsatadi. Mazkur klassifikasiya O‘zbekistonni 
o‘ziga xos milliy an’analarini hisobga olib, milliy mafkura, iqtisod, siyosiy va madaniy 
hayotga erishilgan yutuqlarni ko‘rsatibgina qolmasdan, jahondagi mamlakatlarning 
rivojlanish tajribalarini, yutuqlariko‘rsatibgina qolmasdan, jaxondagi mamlakatlarning 
rivojlanish tajribalarini, yutuqlarini ham namoyon etadi.Fanlarning obekti, tadqiqot 
usullari, obektning xossalari, jarayonlari, munosabatlari, tarixiy davri jadvallarni bo‘lim 
va bo‘limchalarga bo‘linishi uchun asos qilib olindi. Unda namunaviy bo‘linishlar, 
havola , alfavit –predmet ko‘rsatkichi va boshqa yordamchi manbalar berilganki, ular 
jadvallardan foydalanishni osonlashtiradi. 
KBK jadvalining tuzilishi 
Bolalar va maktab kutubxonalari uchun atalgan.KBK jadvallari asosiy jadvallar 
va namunaviy bo‘linish jadvallari tizimidan iborat. Ular birgalikda kengaytirilgan 
jadvallarni tashkil etadi. 
Bolalar va maktab kutubxonalari uchun tuzilgan jadvallar KBK ning boshqa 
variantlari tuzilishiga o‘xshaydi. Lekin ushbu jadvallar bolalar va maktab 
kutubxonalariga mo‘njallanganligi uchun asosiy va yordamchi jadvallarga yetarlicha 
o‘zgartirishlar, qisqartirishlar, uslubiy qo‘shimchalar, tavsiyalar kiritilgan. 
Birinchi qatorda «Umumiy va sohalararo bilimlar» berilgan bo‘lib, jadvalning 
keyingi bo‘limlari ilmiy bilimning uch asosiy yo‘nalishini: tabiiy fanlar, amaliy fanlar 
(texnika (3)), qishloq xo‘jaligi (4), medisina (5), ijtimoiy va gumanitar fanlarni o‘z 
ichiga oladi. Ularni mantiqan ketma-ket joylashuvi rivojlanish qonuniyatiga aoslangan. 
Jadvalning oxirida universal mazmunga ega bo‘lgan adabiyotlar joylashtiriladi. 
Klassifikasiyaning xususiyatlaridan biri shundaki, unda barcha bilimlar 
majmuasi fan sohalarining bo‘linishiga asoslanib, alohidabo‘limlarni hosil qiladi. 
Bo‘lim ichida yanada mayda bo‘linma va bo‘limchalar borki, bularning har birida 
muayyan sohaga oid hujjatlar jamlanadi. 

---

24 
Masalan, tabiiy fanlar bo‘limida fizika, matematika, biologiya va boshqalar 
joylashsa, uning bo‘limchalari, masalan,matematika ichida oliy matematika, arifmetika, 
algebra bo‘limlari tashkil etiladi. Bo‘linishi shu tartibda davom ettirsa bo‘ladi. 
Bolalar va maktab kutubxonalari uchun atalgan KBK jadvallarida matbuot 
asarlarini kutubxona fondida joylashtirish osonlashtirish maqsadida bo‘limlarni 
yiriklashtiribberishga harakat qilinib, bunda asosan bo‘linishni birinchi va ikkinchi 
me’yorlari ishlatilishiga e’tibor berildi.
KBK jadvallarining asosiy qatori arab raqamlari bilan belgilangan va 
quyidagicha joylashgan: 
1. 
Umummilliy va sohalararo bilimlar 
2. 
Tabiiy fanlar 
20.Umumiy tabiiy fanlar 
22.Fizika-matematika fanlari 
24. Ximya fanlari 
26. Yer xaqidagi fanlar
28. Biologiya fanlari 
3. 
Texnika. Texnika fanlari 
4. 
Qishloq xo‘jaligi va o‘rmon xo‘jaligi 
5. 
Sog‘liqni saqlash. Meditsina fanlari 
6-8. Ijtimoiy va gumanitar fanlar 
60. Umuman ijtimoiy fanlar 
63. Tarix 
65. Iqtisod 
67. Davlat va xuquq 
68. Harbiy fan. Harbiy ish 
70-79. Madaniyat.Fan . Maorif 
80-84. Filologiya fanlari. Badiiy adabiyot 
85. San’at 
86. Dinshunoslik. Din 
87. Falsafa fanlari 
88. Psixologiya 
9. Universal mazmunli adabiyotlar. 
KBK da bilim sohalari turkumlari bo‘yicha aniq auxta guruxlashtirilgan 
bo‘lib, tabiatni o‘rganadigan fanlardan jamiyatni o‘rganadigan fanlarga o‘tib
ketma-ket joylashtirilgan tabiat haqidagi fanlar iblan jamiyat haqidagi fanlar 
o‘rtasida kishilik jamiyatining tabiatga ta’sir qilish vositalari va qonunlarini 
o‘rgandigan texnika, qishloq xo‘jaligi. Medisina singari amaliy biimlar joylashadi. 
Ular tabiat haqidagi fan turkumlarining jamiyat haqidagi fan turkumlari bilan o‘zaro 
bog‘lanadi. 
KBK ning va maktab kutubxonlari uchun jadvallariga quyidagilar ilova 
qilinadi: 1) 8-9 yoshdagi o‘quvchilar uchun SK adabiyotlar strukturasi; 2) 10-11 
yoshdagi o‘quvchilar uchun SK adabiyoti strukturasi ; 3) bolalar kitobxonligi 
rahbarlari uchun SK adabiyoti strukturasi; 4) maktab kutubxonalarida o‘qituvchi 

---

25 
uchun ilmiy metodik va pedagogik adabiyotlar uchun SK strukturasi; 5) nota 
nashrlari Sk strukturasi ; 6) yozib olingan asarlar SK strukturasi. 
Jadvallar ommaviy kutubxonlar uchun KBK varianti bilan yagona negizga 
ega bo‘lib, ularga yaqinlashtirilgan. Ammo rubrika tanlash va ularni ifodalashda 
bolalar kutubxonlariga mo‘ljallangan jadvallarning o‘ziga xosligi maktab 
dasturining ta’siri, bolalar adabiyotining mazmuni, o‘smir kitobxonlar 
psixologiyasining xususiyatlari, ularning bilim olish imkoniyatlari va qiziqishlari 
bilan izoxlanadi. 
Bolalar vam maktab kutubxonalari uchun KBK variantining o‘ziga xos 
xususiyati mazmun va tur alomati qayta-qayta takrorlanadigan, matbuot 
asarlarining ko‘p jihatlarini aks ettirishga mo‘njallangan tipavoy bo‘limlarining 
tanlab olishida ham seziladi. Masalan bunda ommaviy kutubxonalariga 
mo‘njallangan jadvallardan quyidagi umumiy tipavoy bo‘limmalar kiritiladi. 
V. Ilmiy-fan metadologiyasi. 
J. Ilmiy va madaniy aloqalar. 
U. Ixtirochilik, rasionalizatorlik. 
Ammo ommaviy kutubxonalar variantida bo‘lmagan va mazkur 
aldabiyotlarga kitobxonlarning nihoyatda qiziqishiga mos tushadigan 92. 
Bolalar va o‘smirlarning mustaqilligi tipavoy bo‘lim ham kiritiladi. 
KBK maktab o‘quvchilari bo‘lgan kitobxonlar ko‘z o‘ngida hozirgi 
zamondagi insoniyat bilimlarini ilmiy mantiqiy aloqada va birlikda butun boyligi va 
turli-tumanligi bilan namoyon etadi, KBK jadvallaridan bolalar kutubxonasi uchun 
kutubxona klassifikasiyasi jadvallarini ishlab chiqish nazariyasi va ulardan 
foydalanish tajribasida qo‘lga kiritilgan barcha ijobiy narsalar o‘rin olgan. Shu 
munosabat bilan yangi klassifikasiya sistemasi maktabdagi ta’lim doirasidan chiqib 
ketadigan mavzularni ham qamrab oladi