Maktab kutubxonalari ishini samarali tashkil etish vositalari. Umumta’lim muassasasi kutubxonasini rivojlantirish konsepsiyasi asosida o‘quvchilar

fаоliyati kutubхоnа ishi mаqsаdlаrigа mоs kеluvchi nаtijаlаr dаrаjаsi” dеb.
So‘ngrа esа “kutubхоnаning o‘z mаqsаdlаrigа erishish dаrаjаsi” dеb qаrаlаdi. 
Yuqоridа kеltirilgаn tа’riflаr sаmаrаdоrlikning ijtimоiy ko‘rinishi- ijtimоiy 
mаqsаdlаrgа erishish nаtijаsini аks ettirаdi. 
Sаmаrаdоrlikning iqtisоdiy tоmоni hаm mаvjud bo‘lib, bu kitоbхоnlаrgа 
ko‘rsаtilgаn ijtimоiy nаtijаlаr, хizmаtlаr vа sаrflаr (mеhnаt sаrfi, mоddiy vа mоliyaviy 
sаrflаr) mutаnоsibligi hаqidа mа’lumоt bеrаdi. Sаmаrаdоrlikning hаr ikki ko‘rinishini
hisоbgа оlib, uni “ахbоrоt-kutubхоnа хizmаti ko‘rsаtishning nаtijаlаri, mаqsаdini-
оlingаn nаtijаlаr sаrfigа o‘zаrо mutоnоsibligi dаrаjаsi” dеb qаrаsh mumkin. 
“Kitоbхоnlаrning kutubхоnа-bibliоgrаfik bilimlаrni egаllаsh dаrаjаsi” so‘rоv 
usuli bilаn аniqlаnаdi vа bu bilimlаrni bilgаn kitоbхоnlаr sоnini umumiy kitоbхоnlаr 
sоnigа nisbаtаn hisоblаnаdi. 
 
MAKTAB KUTUBXONALARINI RIVOJLANTIRISh KONSEPSIYASI
(Yangi loyihasi) 
1. Umumiy qoidalar 

---

3 
Bugungi kunda maktab kutubxonalarida bo‘ladigan ijobiy o‘zgarishlariga ehtiyoj 
jamiyatning o‘zgarishi, hayotning barcha sohalarida axborot texnologiyalarining tobora 
ortib borayotgan o‘rni, kasb-hunar kollejlari va jamoat tashkilotlarining zamonaviy 
ta’lim tizimiga ta’siri ortib borishi bilan bog‘liq. 
Dunyoning yetakchi davlatlari ta’lim amaliyoti shuni ko‘rsatadiki, bugungi kunda 
maktab kutubxonasi nafaqat ta’lim, balki (shu jumladan fuqarolik-vatanparvarlik, 
ma’naviy-axloqiy tarbiya), axborot-metodik, madaniy va ma’rifiy, kasbiy yo‘nalish , 
o‘yin-kulgi va dam olish kabi funksiyalarni o‘zida mujassam etgan maskan bo‘lmog‘i 
lozim . 
Ta’lim tizimini modernizasiya qilish sharoitida maktab kutubxonasi to‘liq 
jihozlangan o‘quv muhitiga, ta’lim va tarbiya jarayonida va asosiy ta’lim dasturini 
o‘zlashtirishda shaxsiy natijalarga erishishga, o‘qituvchilar uchun rivojlanish makoniga 
aylanishi, ta’lim munosabatlarining barcha ishtirokchilarining o‘zaro hamkorligi uchun 
makonga aylanishi kerak. 
Zamonaviy maktab kutubxonasi har qanday axborot vositasida, jumladan, 
bosma, multimediya va raqamli to‘plamlar bo‘yicha sifatli axborot manbalariga teng va 
ochiq foydalanish imkoniyatini beruvchi axborot makoni bo‘lib xizmat qiladi. 
IFLA (Xalqaro kutubxonalar assosiasiyalari va institutlari federasiyasi) ta’rifiga 
binoan, maktab kutubxonasi maktab o‘quvchisi uchun "axborotdan bilimga" 
yo‘nalishini amalga oshiradigan, shaxsiy, ijtimoiy va madaniy jihatdan o‘qish, 
ma’lumot qidirish, tadqiqot qilish, meditasiya, tasavvur, ijodkorlik kabilarni o‘zida 
jamlagan maskandir. 
Maktab kutubxonasining asosiy vazifasi savodxonlik va o‘qish qobiliyatini oshirish, 
axborot savodxonligini oshirish, tadqiqot va muammolarni o‘rganish, adabiyot va 
madaniyatning qadriyatlarini tushunish va etnik-madaniy ta’limni rivojlantirishdir. 
Biroq, bugungi kunda maktab kutubxonalarining holatini tahlil qilinsa 
rivojlangan, yetakchi mamlakatlar amaliyotlaridan jiddiy kechikish ekanligini 
ko‘rsatadi.
Ushbu konsepsiyani ishlab chiqilishi maktab kutubxonalarini rivojlantirish uchun 
qisqa vaqtda qo‘yilgan talablarga javob beradigan, tubdan yangi axborot-kutubxona 
muhitini yaratishga imkon beradi. 
Ushbu konsepsiya O‘zbekiston respublikasi Konstitusiyasining prinsiplari, 
qoidalari va normalari, "Ta’lim to‘g‘risida" gi Qonuni va maktab kutubxonalari uchun 
IFLA ko‘rsatmalariga asoslanadi. 
Konsepsiyada quyidagi maktab kutubxonalarini rivojlantirishning asosiy tamoyillari, 
maqsadlari, vazifalari va yo‘nalishlari keltirilgan. 
- o‘quv faoliyatining moddiy-texnika ta’minoti, maktab kutubxonasida internet, o‘quv 
va adabiy adabiyotlarning axborot resurslariga, elektron ommaviy axborot vositalarida 
ommaviy axborot resurslari to‘plamlariga kirish, o‘quv va metodik matnli-grafik va 

---

4 
audio-video materiallarni takomillashtirish uchun uskunalarni ko‘paytirishga, ijodiy, 
ilmiy - talabalarning ilmiy va loyihaviy faoliyati; 
- asosiy ta’lim dasturini amalga oshirish uchun o‘quv, metodik va axborot ta’minoti, 
xususan, axborotni qo‘llab-quvvatlash ; 
- asosiy ta’lim dasturini amalga oshirish uchun o‘quv, metodik va axborot ta’minoti, 
xususan, kutubxona xizmatlari sohasidagi zamonaviy axborot texnologiyalaridan 
foydalangan holda (elektron kataloglar va to‘liq matnli ma’lumotlar bazalarini yaratish 
va ulardan foydalanish, har qanday mezon bo‘yicha hujjatlarni izlash, elektron ta’lim 
materiallari va internetning ta’lim resurslariga tatbiq etilish); 
- qo‘shimcha adabiyotlar fondi o‘z ichiga milliy va jahon adabiyoti, mumtoz va 
zamonaviy, ilmiy-texnik, san’at, musiqa, jismoniy tarbiya va sport, ekologiya, yo‘llarda 
xavfsiz harakatlanish qoidalari, bibliografik va davriy nashrlar, lug‘atlarni to‘plash, 
ijtimoiy va kasbga yo‘naltiruvchi adabiyotlarni olmog‘i lozim. 
Bugungi kunda ta’lim sohasiga e’tibor kuchaytirilib, mamlakatda umumiy 
ta’limni rivojlantirish, shu jumladan, ta’lim va tarbiya uchun zamonaviy shart-
sharoitlar yaratuvchi ta’lim muassasalarining yangi infratuzilmasini yaratish, o‘quv 
jihozlarini yangilash, maktab kutubxonalarini yangilash va boshqa vazifalarni belgilab 
olinmoqda hamda ta’lim muassasalariga samarali pedagogik texnologiyalar va 
pedagogik usullarni joriy qilish uchun zarur mablag‘lar ajratilishiga erishilmoqda.