Ma’lumki, ilmiy-texnika taraqqiyotida kimyoning ahamiyati katta
Download 35.68 Kb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- 4.1. Kimyoviy reaksiyalar tezllgi
- 4.2. Reaksiyaning tezligiga ta’sir etuvehi omillar va aktivlanish energiyasi
- Reaksiya tezligini kimyoviy reaksiyaga kirishuvehi moddalar tabiatiga bog‘liqligi.
- Reaksiyaga kirishuvehi moddalar konsentratsiyasining reak siya tezligiga ta’siri.
- Reaksiya tezligiga temperaturaning ta’siri.
- Aktivlanish energiyasi.
- C r + H- = H : C l CP + C l’ = C l2
- 4.3. Reaksiyaning molekularligi va tartibi
- Monomolekular reaksiya.
- Bimolekular reaksiyalar.
- Uchmolekular reaksiyalar.
Javobi: C. 3.2. Markaziy atomning orbitallarí sp2- gibridlanish holatida bo'Igan molekulalami aniqlang: 1) bor ftorid; 2) berilliy xlorid; 3) m etan; 4) m etanal; S) asetilen A) 3, 4; B) 1, 4; C) 1, 2, 3; D) 1, 3, 5. Yechish. Bor ftorid BF 3 da va metanal C H 20 da bo‘r va uglerod atomlarí sp2- gibridlangan boMadi. Molekulalar uchbur- chak shaklda boMib, valent burchagi 120* boMadi. Javobi: B. 3.3. Quyidagi birikmalaming qaysilari ionli bog'lanishga ega? 1) seziy ftorid; 2) ammiak; 3) kaliy xlorid; 4) vodorod oksid; 5) kalsiy oksid; 6 ) oltingugurt (VI) oksid. A) 1, 3, 5; B) 1 , 2, 4; C) 1, 3, 6 ; D) 2, 3, 5. Yechish. Seziy ftorid CsF, kaliy xlorid KCI, kalsiy oksid 93 CaO larda ion bog‘Ianish mavjud. Chunki ularda elektrmanf liklar farqi 1,7 (2,0) dan katta moddalarda ion bog‘lanish b< ladi. Seziy ftoridda Cs = 0,7; F = 4 ,l; 4,1—0,7 = 3,3. Kaliy xloridda K = 0,8; CI = 3; 3—0,8 = 2,2. Kalsiy oksidda C a = l ; 0 = 3,5; 3,5—1 = 2 ,5 . Demak, bu uchala birikma ion bogManishli bo'ladi. Javobi: 3.4. Brom atomining kovalent radiusi 0,085 nm ga teng. Ag vodorod atomining kovalent radiusi 0,05 nm ga teng boisa, bro m olekulasi va vodorod brom iddagi yadrolararo masofalar aniqlang. A) 0,125; B) 0,135; C) 0,115; D) 0,145. Yechish. Brom atomi radiusi 0,085 nm bo‘lsa, uning moli kulasi 2 atomdan tuzilganligi uchun 0,085-2 = 0,17 nm bo‘lac V odorod ato m i radiusi 0,05 nm b o ‘lsa, H B r da 0,085 + 0,05 = 0,135 nm bo‘ladi. Javobi: I 3.5. Keltirilgan birikmalaming qaysi birida qutbli kovalei bog‘ eng kuchli ifodalangan: A) vodorod xlorid; B) vodorod oksid; C) ammiak; D) azot (II) oksid. Yechish. Bu moddalarda elektrmanfiyliklar farqini aniqlas kerak. Birinchi moddada CI = 3,0; H = 2,1; 3-2,1 = 0,9, farqi = 0,! Ikkinchi moddada 0 = 3,5; H = 2 ,l; 3,5—2,1=1,4, farqi 1,4 Uchinchi moddada N =3,0; H = 2 ,l; 3—2,1=0,9, farqi = 0,S To'rtinchi moddada 0 = 3 ,5 ; N=3; 3,5—3=0,5, farqi = 0,i Demak, bu moddalar ichida vodorod oksidida (suv) kovalei bog‘ eng qutbli hisoblanadi. Javobi: I 3.6. Qaysi elementlar juftligi ionli birikma hosil qila oladi 1 ) ls 2 2s 2 2p 6 3s>; 2) ls 2 2s 2 2p3; 3) ls 2 2s 2 2p5; 4) ls 2 2s 2 2p2; 5) ls 2 2s 2 2p 6 3s 2 3p5. 94 A) 1 va 2, 1 va 5; B) 2 va 3, 4 va 5; C) 1 va 5, 2 va 5; D) 1 va 3, 1 va 5. Yechish. 1- va 3-, 1- va 5- elementlar ion birikma hosil qila oladi. Chunki oxiri s 1 bilan tugagan element bu natriydir. Uning elektrmanfiyligi pastdir, ya’ni 0,9 ga teng. Oxiri p 5 bilan tugagan element xlor elementidir. Uning elektrmanfiyligi yuqoridir, ya’ni 3 ga teng. p 5 elektron qavatga to'lishi uchun 1 ta elektron yetishmaydi. Javobi: D. IV BOB. KIMYOVIY REAKSIYALARNING TEZLIG1 VA KIMYOVIY MUVOZANAT 4.1. Kimyoviy reaksiyalar tezllgi Kimyoviy jarayonlar tezligi haqidagi ta’limot kimyoviy ki, tika deb ataladi. Kimyoviy reaksiya tezligi reaksiyaga kirishuv moddalar konsentratsiyalarining vaqt birligi ichida o'zgari bilan o'lchanadi. Agar moddaning konsentratsiyasi /, dan t2 qadar o ‘tgan m a’lum vaqt ichida c, dan c 2 qadar o'zgar reaksiyaning o'rtacha tezligi: ^ = ± T—j- bo'ladi. h -n Konsentratsiya hajm birligidagi modda miqdoridir. Masai; 1 0 0 litr gaz tarkibida 2 mol karbonat angidrid bo‘lsa, karbo angidridning konsentratsiyasi = 0,02 mol/1 bo'ladi. Shunc qilib, kimyoviy reaksiya tezligini oMchashda moddalar konsc tratsiyasi mol, vaqt birligi esa sekund, minut, soat, sutka hisobida olinadi. Reaksiya tezligi unda ishtirok etayotgan qa modda m iqdorini o'lchash qulay bo‘lsa, o ‘sha modda kc sentratsiyasining o ‘zgarishi bilan oMchanadi. Reaksiyaga ki shayotgan moddalaming konsentratsiyasi reaksiya davom etgan s kamayadi; mahsulotlamiki ortadi. Ko'pincha, dastlabki modda konsentratsiyasining kamayishidan foydalaniladi. Masalan, aj reaksiyaning tezligi minutiga 0,3 mol • T'-m in - 1 bo'lsa, 1 litrd dastlabki moddaning konsentratsiyasi har minutda 0,3 mo kamayadi. N atijada har bir vaqt birligida reaksiya tu rlk tezlikda boradi. Shuning uchun reaksiyaning haqiqiy tezligi (y ayni ondagi tezligi) va o'rtacha tezligi degan tushuncha kiritilgan. Agar modda konsentratsiyasining cheksiz qisqa v ichida o ‘zgargan cheksiz kichik miqdori dc bo'lsa, reaksiyan haqiqiy tezligi: V = i — f- bilan ifodalanadi. 96 Reaksiyaning tezligi doimo musbat qiymatga ega boMadi. Shunga ko'ra, agar reaksiyaning tezligi dastlabki moddalardan de birining konsentratsiyasi o‘zgarishi bilan oMchansa, ± oldida minus (—) ishora, reaksiya mahsulotlaridan birining konsentratsi yasi o ‘zgarishi oMchanganda esa plus (+) ishora qo‘yiladi. 4.2. Reaksiyaning tezligiga ta’sir etuvehi omillar va aktivlanish energiyasi Kimyoviy reaksiyaning tezligi ko'pincha quyidagilarga bog'liq boMadi: — reaksiyaga kiríshayotgan moddalaming tabiatiga; — reaksiyada ishtirok etuvehi moddalaming konsentratsiyasiga; — temperaturaga; — katalizator ishtirok etishiga; — gazlarda boiadigan reaksiyalarda — bosimga; — qattiq moddalaming reaksiyalarida — maydalanganlik dara- jasiga; — radioaktiv nur ta ’siriga. Reaksiya tezligini kimyoviy reaksiyaga kirishuvehi moddalar tabiatiga bog‘liqligi. Ta’sirlashayotgan moddalar qancha bir-biriga moyil bo ‘lsa, yangi kimyoviy m oddalar hosil boMishi bilan tugaydigan to'qnashishlar foizi qancha ko‘p boMsa, reaksiya tezligi shuncha katta boMadi. Masalan: H 2 + F 2 = 2HF H 2 + Br 2 = 2HBr Birinchi reaksiya 20°C da portlash bilan borsa, ikkinchisi esa qizdirilganda ham sekin boradi. Bunga sabab vodorodning ftorga nisbatan kimyoviy moyilligi bromga qaraganda kattaiigida (ftoming elektrmanfíyligi bromnikiga nisbatan yuqori). Reaksiyaga kirishuvehi moddalar konsentratsiyasining reak siya tezligiga ta’siri. Massalar ta ’siri qonuni. Kimyoviy reak siyaning tezligi reaksiyaga kirishuvehi m oddalam ing konsen tratsiyasiga bogMiq. Konsentratsiya qancha katta bo‘sa, hajm birligida shuncha ko‘p molekula boMadi. Shuning uchun ular tez-tez to ‘qnashadi va reaksiya mahsulotiga aylanadi, natijada reaksiya shuncha tez boradi. Vaqt o ‘tishi bilan kimyoviy reaksiya ning tezligi kamayadi. Bunga sabab shuki, reaksiyaga kirishuvehi 7 — S. Masharipov 97 moddalaming konsentratsiyasi vaqt o'tishi bilan kamayib b* va molekulalam ing bir-biri bilan to ‘qnashish ehtimolligi mayadi. Reaksiya tezligining reaksiyaga kirishuvchi moddalar kor tratsiyasiga bogMiqligini o'rganish massalar ta ’siri qonuni kashf etilishiga sabab boMdi. Bu qonunga ko'ra kimyoviy r siyaning tezligi о ‘zgarmas temperaturada reaksiyaga kirishi moddalar konsentratsiyalarining ko'paytmasiga to'g'ri pro sional. M asalan, A + В = AB reaksiya uchun massalar U qonuni K = * [ A ] [ B ) , tenglama bilan ifodalanadi. Bunda V reaksiya tezligi; katta qa A va В moddalaming konsentratsiyasini bildiradi; к proporsior koeffitsiyenti, u reaksiya tezligining konstantasi deyiladi. konstanta reaksiyaga kirishuvchi moddalar tabiatining kimy reaksiyalar tezligiga ta'sirini belgilaydi; uning qiymati ter raturaga bogMiq, lekin reaksiyada qatnashuvchi moddalar I sentratsiyasiga bogMiq emas. Agar A va В moddalaming konsentratsiyasi birga teng, ; [A] = |BJ = 1 boMsa, u holda V = k boMadi. Demak, kimy reaksiya tezligining konstantasi reaksiyaga kirishuvchi har < moddaning konsentratsiyasi 1 mol boMganda, reaksiya tezl son jihatdan teng. Massalar ta ’siri qonuniga binoan, mas; vodorod yodid hosil boMish reaksiyasining H 2+ I 2 = 2HI tezligi quyidagicha ifodalanadi: V = *[H 2 ] [ I 2], suv hosil boMish jarayonida 2H2+ 0 2= 2H j O vodorodning ikki molekulasi bir vaqtning o'zida bir mole kislorod bilan to‘qnashishi sababli bu reaksiyaning tezligi quyi tenglama bilan ifodalanadi: V = *[H2] [H2] | 0 2) = MH212 | 0 2 1. Umumiy holda mA + лВ = pc + qcd reaksiya uchun massalar ta ’siri qonunining matcmatik ifc quyidagicha boMadi: V = &[AJm • |B |" 9X Reaksiya tezligi tenglamasida reaksiyaga kiríshuvchi har qaysi modda konsentratsiyasi daraja ko'rsatkich bilan yoziladi; bu ko'rsatkich kimyoviy tenglamadagi moddaning formulasi oldidagi koeffitsiyentga son jihatdan teng bo'ladi. Reaksiyaga kiríshuvchi moddalaming konsentratsiyasi o'zgar- ganda, reaksiya tezligining qanchalik o'zgarishini massalar ta’siri qonunidan foydalanib hisoblab topish mumkin. Reaksiya tezligiga temperaturaning ta’siri. Temperaturaning ko'tarilishi, odatda, reaksiya tezligining keskin ortishiga sabab bo'ladi. Reaksiya tezligining temperaturaga miqdoriy bog'liqligini Vant-Goff quyidagicha ta’riflagan edi: temperatura har 10’C ga ko'tarilganda, reaksiya tezligi 2—4 marta ortadi. Bu qoidaning matematik ifodasi quyidagichadir. l2 ~ l \ ” /2 = °t\ Y 10 Bunda /, — boshlang'ich tem peratura, t2 — oxirgi tem pe ratura, u / 2 — temperatura t2 gacha ko'tarílgandan keyingi reaksiya tezligi. vtl — reaksiyaning /, temperaturadagi boshlang'ich tezligi, y — reaksiyaning temperatura koeffitsiyenti, ya'ni reaksiyaga kirí shuvchi moddalar temperaturasi 1 0 °C ga ko'tarilganda, reaksiya tezligining qancha ortishini ko'rsatuvchi son. Gazlaming kinetik nazaríyasi asosida olib borilgan hisoblar, reaksiyaga kirishayotgan zarrachalarning har qanday to 'q n a- shuvida ham ular orasida reaksiya sodir bo'lavermasligini, ya’ni yangi modda hosil bo'lmasligini ko'rsatadi. Kimyoviy reaksiyalarda esa reaksiyaga kiríshuvchi moddalar molekulasida b o g iar uzilib, yangi bog'lanishlar vujudga keladi. Natijada, yangi birikmalar hosil boiadi. Reaksiyaga kiríshuvchi modda zarrachalarí to'qnashganida bir-biríga tegib turish vaqti shunchalik kamki, bunda faqat aktiv molekulalarígina reaksiyaga kirishib „ulguradi“ . Ayni molekulalaming o'rtacha energiyasidan ko'p energiyaga ega bo ’lgan m olekulalar aktiv m olekulalar deyiladi. Temperaturaning ko'tarilishi bilan molekulalar harakati- ning tezligi ham ortadi, natijada m a’lum hajmda vaqt birligi ichida ulaming to'qnashish soni ham ortadi. Lekin temperatura ortishi bilan reaksiya tezligining keskin ko'tarilish sababi faqat shugina emas. Molekulalaming to'qnashish soni absolut tempe ratura T ning kvadrat ildiz ostidagi qiymatiga to'g'rí proporsio- naldir. Reaksiyaga kiríshuvchi moddalar 0’ dan 100’C gacha qiz- 99 dirilganda, molekulaJaming harakat tezligi 1,2 marta, ^/373:- tem peratura koeffitsiyenti uchga teng bo'lganda esa rea tezligi 59 ming marta ortadi. 373-273 l>373 = 0273-3 10 M a’lumki, reaksiya tezligi tem peratura ko‘tarilishi I keskin ortib ketishiga molekulalar harakatining tezligi oi emas, balki aktiv molekulalar sonining ko'payishi sabab bo Aktivlanish energiyasi. Kimyoviy reaksiya sodir bo'lishi u zarrachalar o ‘zaro to'qnashishi kerak. Molekular-kinetik r riyaga muvofiq, molekulalar orasida bo'ladigan to'qnashi soni absolut temperaturaning kvadrat ildiziga to'g'ri propo naldir; shuning uchun 10°C da boradigan reaksiya 20°( o'tkazilsa, tezlik taxminan 2 % ga ortishi kerak edi. Ammo rea tezligi temperaturaning ko'tarilishi bilan juda tez ortadi; tei ratura 10“C ko'tarilganda tezlik 100—200% ortadi. Bui tashqari, b a’zi m oddalar odatdagi tem peraturada uzoq aralash holda bo'lsa ham, ular orasida kimyoviy reaksiya : bo'lmaydi. Lekin aralashma qizdirilsa, reaksiya ancha tez bo Demak, turli reaksiyalaming tezligi turlicha bo'ladi. Agar molekulalar orasida bo'ladigan har qaysi to'qna: natijasida kimyoviy reaksiya borsa, reaksiyalar juda tez ¡ boiishi kerak edi. Bulaming hammasini e’tiborga olib, mai ta’siri qonuniga qo'shim cha sifatida, aktivlanish nazariyasi ataladigan nazariya kirítildi. Bu nazariyaga binoan, molekii orasida boMadigan barcha to'qnashuvlar natijasida kimy reaksiya vujudga kelavermaydi, faqat ortiqcha energiyaga bo'lgan aktiv m olekulalar orasidagi to'qnashuvlar reaksi vujudga keltiradi. Demak, har qaysi to'qnashuv natijasida reaksiya bore maydi, faqat aktiv m olekulalar orasidagi to'qnashuvlar i jasida reaksiya sodir bo'ladi. Chunki ikki zarracha o'zaro i nashganda kimyoviy reaksiya ro'y berishi uchun bu zarracl orasidagi m asofa, elektron b u lu tlar b ir-b irin i qoplayd darajada, kichik bo'lishi kerak. Shu vaqtdagina elektronlamin moddadan ikkinchi moddaga o'tishi yoki qayta gruppalanisl natijada yangi moddalar hosil bo'lishi mumkin. Lekin zarracl bir-biriga bu qadar yaqin masofaga kelishiga ikkala zarrach« elektron pog'onalaming o'zaro itarilish kuchlari xalaqit be Bu itarilish kuchlarini katta energiyaga ega bo'lgan aktiv z 100 chalargina yenga oladi. Passiv zarrachalami aktiv holatga o'tka- zish uchun energiya talab qilinadi. Passiv zarrachalam i aktiv holatga o'tkazish uchun ularga berilishi zarur bo'lgan qo'shim- cha energiya ayni reaksiyaning aktivlanish energiyasi deb ataladi. Aktivlanish energiyasi kJ-mol ' 1 yoki eV hisobida ifodalanadi. lining son qiymati aktiv molekulalar bilan dastlabki moddalar o'rtacha energiya qiymatlari orasidagi ayirmaga teng. Temperaturaning yuqorida ko‘rib o ‘tilgan ta’siri oddiy reak- siyalar tezligiga taalluqlidir. Ammo zanjir reaksiya deb ataladigan reaksiyalar ham mavjud bo‘lib, bunda bitta zarrachaning aktiv- lashishi bir qancha boshqa zarrachalaming reaksiyaga kirishishiga sabab boMadi. Masalan, vodorod xloridning hosil boMishini ko'rib chiqaylik: H2 + C12 =2HC1 Bu reaksiya temperaturaning ko‘tarilishi yoki kuchli yoritish ta’sirida deyarli bir onda sodir boMadi. Tekshirishlar xlor bilan vodorod orasida sodir boMadigan reaksiya juda ko‘p alohida zvenolardan iboratligini ko'rsatdi. Isitish yoki yorugMik ta’sir ettirish natijasida xloming erkin atomlari hosil boMadi: Cl2 = 2C1‘ Xlorning hosil boMgan har qaysi atomi reaksiyaga kirisha oladi va vodorod molekulasi bilan to'qnashganda HCI mole- kulasini hosil qiladi: Cl + H 2= HCI + H- Vodorod atomining energiyasi ham ancha katta boMib, u xlor molekulasi bilan to'qnashganda HCI molekulasini hosil qiladi: H + C12= H C 1 + C r Xlor atomi, o‘z navbatida, vodorod molekulasi bilan reaksi yaga kirishadi va hokazo. Xloming aktivlangan har bir molekulasi 1 0 0 0 0 0 gacha vodorod xlorid molekulasi hosil boMishiga sabab bo'ladi. Shunday qilib, vodorod va xlorning o ‘zaro ta ’sir reaksiyasi muayyan izchillikda sodir boMadigan elem entar protsesslar zanjiridan iborat ekan. Agar xlor atomi vodorod molekulasi bilan emas, balki vodorod yoki xlor atomi bilan to'qnashsagina, bu zanjir uzilishi mumkin. C r + H- = H : C l CP + C l’ = C l2 Lekin, bunday to‘qnashish juda kamdan kam boMadi, chun- ki gazlar aralashmasida erkin atomlar soni molekulalar soniga 101 nisbatan nihoyatda kam. Ba’z« zanjir reaksiyasida b itta akt zarracha ikki yoki undan ort aktiv zarrachalar hosil qilad ularning har qaysisidan alohk zanjirlar boshlanadi (4.1-rasm Bunday reaksiyalar tarmoqlai gan zanjirli reaksiyalar deyilad Bunga vodorodning m a’u sharoitda kislorod bilan oksi< lanishi misol bo'la oladi: H 2 + O* = OH* + H* rcaksiya zanjimi boshlab beradi. Keyin zanjir tarmoqlanadi: OH’ + H2= H20 + H*; H* + 0 2 = OH+O*; O* + H 2 = OH* + H* va hokazo. Akademik N .N . Semenov zanjir reaksiyalar sohasida jiu muhim tekshirishlar olib bordi. Tarmoqlanadigan zanjir real siyalar haqida u ishlab chiqqan nazariya, ayniqsa, yonish ' portlash jarayonlarini tushuntirishda katta ahamiyatga ega. Reaksiya gaz moddalar ishtirok etadigan hollarda jarayoi ning tezligiga bosimning o'zgarishi katta ta’sir ko'rsatadi. Bosi o'zgarishi bilan reaksiyaga kirishuvchi komponentlaming koi sentratsiyasi o‘zgaradi. 4.3. Reaksiyaning molekularligi va tartibi Kimyoviy o'zgarishlar ro‘y berishida reaksiyada ishtirc etuvchi moddalar molekulalarining o ‘zaro to'qnashuv jarayon da, ya’ni „elementar akt“da qatnashayotgan molekulalar sonij qarab reaksiya m onom olekular (bir), bimolekular (ikki), tr molekular (uch) va ko‘pmolekular turlariga bo'linadi. Monomolekular reaksiya. Bunday reaksiyalarda kimyov o'zgarishda bitta moddaning bitta molekulasi ishtirok etadi: A -» C + D M o n o m o lek u lar reaksiyalarga k o 'p c h ilik parchalanis reaksiyalari misol bo'ladi: n 2 o 5 - > n o 2+ n o + o 2 CäCO j —> CaO + C 0 2 4.1- rasm. Tarmoqlangan zanjirli reaksiya sxemasi. 102 Bimolekular reaksiyalar. Bu reaksiyalarda bir vaqtning o'zida 2 ta molekula o'zaro ta’sirlashadi, boshqacha aytganda, reaksiya sodir bo'lishi uchun reaksiyaga kirishuvchi modda 2 ta mole- kulasining o'zaro to'qnashuvi ro'y beradi: A • B -► AB (H 2 + I 2 -> 2H I) Yuqoridagilarga ko'ra, reaksiyaning molekularligini aniqlash uchun reaksiyaga kiruvchi moddalar oldidagi koeffitsiyentlarini bilish kifoyadek ko'rinadi. H aqiqatda esa, har bir kimyoviy o‘zgarish bir necha o'zaro „ketma-ket“ yoki „parallel“ boruvchi reaksiyalami o‘z ichiga oladi. Shu sababli har doim ham reak siyaning molekularligini aniqlashda bunday yo‘l tutib bo'lmaydi. Masalan: 2N 2 0 5 = 4 N 0 2 + 0 2 reaksiya bimolekular bo‘lsa-da, bunda ikki reaksiya: birinchi N 2 0 5 -> N 2 0 3+ 0 2 (monomolekular reaksiya) (A -+ B + C) ikkinchi N 2 0 3 + N 2 Os -> 4 N 0 2 (bimolekular reaksiya) (B + A -> 4 C ) o'zaro ketma-ket boradi. Bu reaksiyalaming qaysi biri sekinlik bilan borsa, reaksiyaning molekularligini shu reaksiya belgilaydi. Uchmolekular reaksiyalar. Kimyoviy reaksiyalaming borishida bir vaqtda 3 ta molekulalaming o'zaro to'qnashishi sodir bo'lsa (A + B + C -> D), bunday reaksiyalar uchmolekular reaksiyalar deyiladi. Tabiatda azot molekulasi ishtirokida ozon gazining hosil bo'lishi bunga misol bo'ladi: 0 2 + O + N 2 -» 0 3 + N 2 Bu reaksiyada azot molekulasi kislorod molekulasi va atomi ta’sirida ajralib chiqadigan ortiqcha energiyani „yutib“ oluvchi modda vazifasini o'taydi. Aks holda, bu energiya qaytadan 0 3 -> 0 2+ O ning hosil bo'lishiga olib keladi. Reaksiya tartibi. Reaksiya tezligi m oddalar konsentratsi- yasining q an d ay d arajasiga b o g 'liq lig in i k o 'rsa ta d i. Agar m k + rtB -> qC reaksiya tezlik ifodasini V=kC% C J ko'rinishda yozsak va m n laming yig'indisi (m + n) shu reak siyaning tartibi deyiladi. Reaksiya o ‘z tartibiga ko'ra, nolinchi, 103 birinchi, ikkinchi, uchinchi va ko‘p tartibli bo'lishi mumk Agar N H 4 C1 + H20 = N H 4OH + HC1 gidroliz reaksiyasini ko'rib chiqadigan bo'lsak, bu reaksiya suy tirilgan eritmada boradi, deb faraz qiiamiz. U holda V= k • C NH4C/- C H z 0 yozilgan va darajalar yig‘indisi 1 + 1 = 2 bo‘ladi, demak, b ikkinchi tartibli reaksiya deb hisoblash mumkin. Aslida, eritm; H20 molekulalari soni juda ko‘p va gidroliz davomida CH2 q = cc bo'lgani uchun bu reaksiyaning tezligi faqat tuzning konsent tsiyasiga (C NH 4C/) bog'liq boMadi. Shuning uchun bu bimoleki va birinchi tartibli reaksiyadir. Agar reaksiya davomida reaksiya tezligi o ‘zgarmasa, ya V = const bo‘lsa, bu „nolinchi tartibli reaksiya“ deyiladi. Burn reaksiyalar qatoriga, qattiq modda sathiga yutilgan modda ishtirokida ro‘y beradigan reaksiyalar kiradi. Reaksiya tan asosan, eksperimental usullar bilan aniqlanadi. Download 35.68 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling