Manbashunoslik

7 .3 .5 . «Dastur ul-muluk»
“ D astu r u l-m u lu k ” ( “ P odshohlarga q o 'lla n m a ” ) n o m li qim m atli 
asarning muallifi XVII asr tarixchisi Xoja S am andar Term iziydir. U ning
233

---

o 'z ismi M uham m ad Baqoxoja bo'lib, asli Nasaf(Qarshi)lik, M ir Haydariy 
tariqati shayxlaridan biri oilasida dunyoga kelgan.
Xoja Sam andar Termiziy Ashtarxoniylardan Abdulazizxon (1645—1681) 
va Subxonqulixon (1681—1702) bilan zam ondosh bo'lgan. U 1702-yiIgacha 
Q arshida raislik lavozim ida1 turgan, Abdulazizxon va Subxonqulixonning 
harbiy yurishlarida ishtirok etgan. Oxiri ana shu M ir H aydariy tariqati 
shayxlaridan b a’zilarining ig'vosi bilan 1702-yili raislik lavozimidan iste’foga 
chiqishga m a jb u rb o 'ld i va um rining oxirigacha, °aqat ilmiy faoliyat bilan 
m ashg'ul bo'lgan.
Xoja S am andar T erm iziy o 'z davrining keng m a ’lum otli kishilari 
jum lasidan bo'lgan. O 'sh a vaqtlarda yozilgan b irq a to r kitoblar, ju m la d an
“ M uzakkiri ah b o b ” , “ M uhit at-tavorix”ning m a’lum otlariga qaraganda, 
u yetuk shoir, yozuvchi va tarixchi olim bo'lgan , ilohiyot ilm ini ham
yaxshi bilgan, k o 'p sayohat qilib, nazariy bilim ini m ustahkam lagan.
Bizning zam onim izgacha olim ning ikki m uhim asari yetib kelgan. 
Bulardan biri “ D astur ul-m uluk” bo'lib, u 1695-yili va ikkinchisi “Anis 
ul-fuqaro” (“ F aqirlardo'sti”) nomi bilan mashhur bo'lib, 1735-yili yozilgan.
O 'zbekiston tarixini o'rganishda Xoja Sam andar Term iziyning “ D astur 
ul-m uluk” asari z o 'r qim m atga ega. Asar Buxoro xonligining XVII asrning 
70—90-yillardagi ijtimoiy-siyosiy ahvolini, shuningdek, Buxoro bilan Xiva 
xonliklari o'rtasidagi siyosiy m unosabatlam i o'rganishda katta aham iyatga 
ega. Asarda o 'z a ro kurashlar, oliy m artabali m ansabdordar orasida keng 
tarqalgan buzuqlik, poraxo'rlik, zulm va m ehnatkash xalqning o g 'ir ahvoli 
haqida qim m atli m a’lum otlar mavjud. “ D astur ul-m uluk”da o'zbeklam ing 
etnik tarkibi haqida ham m uhim dalil va m a’lum otlarni uchratam iz.
1971-yili “ D astur u l-m u lu k ”asarining forsiy m atnini, ruscha tarjim asi, 
zaru r izohlar bilan M .A .Salohitdinova chop etdi. Asarning o 'zb ek ch a 
nashri 1997-yili Jabbor Esonov to m o n d an amalga oshirildi.