Manbashunoslik

7.3.15. «Tarixi salotini M ang‘itiya»
“Tarixi salotini M ang‘itiya” ( “ M ang'it sultonlarining tarixi” ) asari 
buxorolik m ash h u r tarixchi olim va sh o ir M irzo A bduazim Som iy 
B o'stoniy (1838/39— 1914-yildan keyin) qalam iga mansubdir. Bo‘lg‘usi 
ta rix c h i b o s h la n g ‘ich m a ’lu m o tn i o n a y u rti B o 's to n q is h lo g 'id a , 
B uxoroning shim olida, undan 40 km narida olgan, so'ng ra Buxoro 
m adrasalaridan birida o'qigan, dastlab viloyat hukm dorlari q o lid a kotib, 
am ir M uzaffar taxtga o ‘tirgandan keyin uning shaxsiy kotibi, munshiysi
243

---

b o ‘lib xizm at qilgan. A m ir A bdulahad hukm ronligi (1 8 8 5 -1 9 1 0 )n in g
so‘nggida 1898 yoki 1899-yilda podshohlikka qarshi fikrlari uchun saroydan 
chetlatilib, um rining oxirini nochorlikda kechirgan.
Somiy bir necha adabiy va tarixiy asar yozib qoldirgan. “ M ir’ot ul- 
hayol” ( “Xayol ko‘zgusi”), “ In sh o ” , “Tuhfayi shohiy” ( “ P odshohning 
tuhfasi”), “Tarixi salotini M ang'itiya” shular jum lasidandir. Bularning 
ichida tarix ilmi uchun eng m uhim i so ‘nggi ikki asardir.
1900—1902-yillar orasida yozilgan “Tuhfayi shohiy” va 1907-yili yozib 
tam om langan “Tarixi salotini M ang‘itiya” bir davr, Buxoro xonligining 
am ir M uzaffar davridagi tarixiga bag'ishlangan. Biroq, ular m a ’lum
darajada bir-biridan farq qiladi. M asalan, “Tuhfayi shohiy” to 'laro q , 
lekin oliy hukm dom i ko'klarga ko'tarib m aqtash, panegrik ruhida bitilgan.
“Tarixi salotini M an g 'itiy a” esa nisbatan xolisona yozilgan. Asarning 
ilmiy aham iyati shundaki, unda Buxoro am irligining O 'rta Osiyoning 
Rossiya tarafidan bosib olinishi arafasidagi iqtisodiy va siyosiy ahvoli, 
shuningdek, Buxoro-R ossiya m unosabatlari birm uncha keng yoritilgan. 
K ito b n in g q o 'ly o z m a nusx alari k o ‘p. U n in g o 'z b e k is to n lik o lim a
L .M .Epifanova to m o n id an qilingan ruscha taijim asi, so'zboshi va zaru r 
izohlari bilan birga, 1962-yili, M oskvada chop etilgan.