Manbashunoslik

8 .2 .1 0 . «Jomi’ ul-maqomati Maxdumi A’zam Kosoniy»
79

---

payg‘am barga u lan g an shajarasi va ulu g ' bobolari h aq id a q isq ach a 
m a ’lum ot keltirilgan. Ikkinchi va uchinchi boblar t o ‘lig‘icha M axdum i 
A ’zam Kosoniyning hayoti, faoliyati va karom atlari haqida hikoya qiladi.
X otim ada hazrat eshonning hayoti oxiri va uning 1542-yil 7 m ay 
kuni yuz bergan vafoti tafsiloti bayon etilgan.
AsardaT quyidagi tarixiy m a’lum otlar o ‘rin olgan. XVI asrning birinchi 
yarmi Shayboniy sultonlam ing o ‘z uluslarida hukm ronligini to ‘la o ‘rnatish 
yo'lida olib borgan kurashlari, m asalan, K o'chki ichixon, Jonibek sulton, 
D o 'stm u h am m ad sulton va Kepak sultonlam ing F arg‘o n a ustiga yurishi, 
Toshkent hokim i N avro‘z A hm ad-B aroqxonning, S am arqand hokim i 
A b d u lla tif s u lto n b ila n b irg a lik d a B u x o ro u stig a q ilg a n y u ris h i, 
Suyunchxojaxonning Toshkentga yurishi va T oshkentning qam al qilinishi, 
Suyunchxojaxon bilan Koshg‘a r xoni S ulton Saidxon o 'rtasid a T oshkent 
uchun b o ig a n kurash, yuqorida nom i tilga olingan S ulton S aidxonning 
A xsi, A n d ijo n va K o so n u stig a q ilg a n x u ru ji, S u y u n c h x o ja x o n , 
K o‘chkinchixon va U baydullaxonning K oshg‘a r xoni S ulton Saidxon 
bilan olib borgan urushi va Sulton S aidxonning K oshg'ardan qochib 
ketishi, Toshkent va Qarshi, K osonda XVI asrning 40-yillarida b o ‘lib 
o ‘tgan xalq q o 'zg 'o lo n lari haqida m a’lum otlarni bu kitobda uchratam iz.
K itobda ijtim oiy-iqtisodiy hayot haqida ham m uhim m a ’lu m o tlar 
mavjud. U n d a K o‘hak daryosining b a ’zi yillari to ‘lib-toshib oqishi, ayrim
yillarda sathi pasayishi, yoki o ‘zanining o ‘zgarishi oqibatida qurg‘oqchilik 
sodir bo'lishi va uning tevarak-atrofidagi qishloqlarga suv chiqm ay qolib, 
aholining iqtisodiy qiyinchiliklar iskanjasida qolishi, qurg‘oqchilik yillari 
M ovarounnahrning ayrim hududlarini chigirtka va qora quzg‘un bosib 
ketganligi, shuningbek, Shayboniylar davrida ham tarxonlik tizim i, bu 
tizim A m ir T em u r va T em uriylar davrida keng tarqalganligi haqida o ‘ta 
m uhim m a’lum otlarni uchratam iz.
«Jom i’ ul-m aqom at»da biografik va geografik m a ’lum otlar ham ju d a 
ko‘p uchraydi. Biografik m a’lum otlardan, xususan Maxdumi A ’zam , uning 
xotinlari va farzandlari haqidagi m a’lum otlarni d iq qat-e’tiborga sazovordir. 
H azrat esh o n n in g bolalari o ‘z vaqtida M o v aro u n n ah r, K o sh g 'a r va 
Badaxshonning XVII asrning birinchi yarmidagi ijtimoiy-siyosiy hayotida 
katta ishlar qilganlar. M asalan, koshg'arlik xotini Bibicha K oshg'ariydan 
tug'ilgan o 'g 'li xoja Is’hoq (vaf.l599-y.) K osiig'ar xojalari Ofoqxoja va 
Q oraxojalarning ajdodi bo'lgan. Asarda toshkentlik m ashh ur diniy arbob 
shayx X ovand T o h u r (tax m .l3 5 0 -y ili vafot etgan)ning avlodlari xoja 
M uham m ad Ali, Xoja X urd, xoja Iso va xoja T o h ir haqida ham e ’tiborga 
m olik m a ’lum otlarni uchratam iz. B a’zi m a’lu m otlar orasida XVI asrda
80

---

yashab o ‘tg an yirik sh o ir va ad a b iy o tsh u n o s olim P o d sh o h x o ja va 
«Abdullanom a» asarining muallifi, Hofizi T anish Buxoriyning otasi — 
m avlono M ir M uham m ad haqida keltirilgan m a ’lu m otlar ham m uhim
a h a m iy a t kasb etad i. A sarda keltirilgan g eo g rafik m a ’lu m o tla rd a n
T o s h k e n tn in g P a rk e n t tu m a n id a g i Issiq c h a s h m a , M iy o n q o ld ag i 
G a rm ak o ‘z, Toshkent-Axsi yo'lidagi Qizil q o ‘rg‘on, K arm ana tum anidagi 
X ushikiyon va Anuz qishloqlari, Sam arqand bilan Toshkent oralig'idagi 
c h o 'ld a joylashgan Yog‘ochlik, Buxoro va K arm ana oralig'idagi Jom rabot 
m anzillari haqida keltirilgan m a ’lu m o tlar o ‘ta m uhim dir.
F arg'o n an in g sharqiy tarafida istiqom at qiluvchi qirg‘iz qavm lari, 
ularning hayot tarzi va o ‘zaro m unosabatlari haqidagi m a ’lum otlar ham
m uhim dir.
«Jom i’ ul-m aqom at» nashr etilmagan, lekin uning qo'lyozm a nusxalari 
kutubxonalarda mavjud. 0 ‘zR FA Sharqshunoslik instituti xazinasida 
oltita q o ‘lyozm a nusxasi saqlanm oqda.