Маркетинг асослари

4.3. Strategik qiymatli tahlil

Kompaniyada yuzaga kelgan vaziyatni eng aniq ko’rsatadigan indikatorlardan biri uning o’z raqobatchilariga nisbatan narh mavqeidir. Bu ayniqsa, mahsuloti kam differensiyalashgan tarmoqlarga ta’lluqli bo’lib, kompaniya xar qanday sharoitda ham o’z raqiblaridan orqada qolmasligi kerak, aks holda raqobatli mavqeni qo’ldan boy berib qo’yishi mumkin. Raqobatchilarning xarajatlaridagi farqlarga quyidagilar sabab bo’lishi mumkin:

-xomashyo, materiallar, tarkibiy qismlar, energiya va shu kabilarning narhlaridan farqlar;
-asosiy texnologiyalar, asbob-uskunalarning yoshidagi farqlar;
-ishlab chiqarish birliklarining kattaligi turlicha bo’lganligi, ishlab chiqarishning kumulyativ ta’siri, ishlab chiqarishni tashkil qilish darajasi va xokazolar tufayli ichki tannarxlardagi farqlar;
-inflyatsiya va valyuta ko’rslarining o’zgarishiga kuchli bog’liqlik;
-transport xarajatlaridagi farqlar.
Strategik qiymatli taxlilda asosiy e’tibor firmaning o’z raqiblariga nisbatan qiymat mavqeiga qaratiladi. Bunday tahlilning birlamchi tahliliy yondashuvi qiymat zanjirini yasash bo’lib, ushbu zanjir xomashyodan pirovard iste’molchilarning narhlarigacha bo’lgan qiymat manzarasini aks ettiradi (3-jadval). Ushbu jadval xarakatlar/xarajatlar zanjirida raqobatchi firmalar bir-biridan eng katta farq qiladigan uchta asosiy soxa borligini ko’rsatadi: ta’minot sohasi, taqsimot kanallarining ilg’or qismlari, kompaniyaning o’z ichki xatti-xarakatlarini o’zgartirish mumkin.
3-jadval.

Xatti-xarakatlarning soxalar bo’yicha qiymat zanjiri

Xarakatlar/xarajatlar (qoldiqlar)ning umumiy tarmoqlari bo’yicha maqsadlari
Ta’minot Bilan bog’lik bo’lgan xarajatlar	Ishlab chiqarish bilan bog’liq bo’lgan xarajatlar						Taqsimlash kanallarining asosiy kismlaridagi xarajatlar
Sotib olinadigan materiallar, komplektlovchi, kirish logistikasi	Ishlab chiqarish jarayonidagi xatti-xarakatlar	Marketing va sotishdagi xatti-xarakatlar	Iste’molchilarga xizmat ko’rsatish va chiqish logistikasi	Ichki yordamchi shtab xatti-harakatlari	Umumiy va ma’muriy xatti-harakatlar	Sof foyda	Ulgurji savdo va dilerlar tarmogi	Chakana savdo
Tashqaridan xomashyo va yarim tayyor mahsulotlar Energiya transport xarajatlari Material sotib olish xarajatlari Omborda saqlash	Uskuna va jixozlanish Ishlab chiqarish yig’ish va o’rash mehnat va kuzatish Inventarizatsiya bo’yicha xatti-harakatlar	Sotishdagi xatti-xarakatlar Reklama va xarakat bozorni tadqiq qilish. Texnik adabiyot, xizmat safarlari va qabul qilish Diler va distribyutorlar bilan munosabatlar	Servis, ta’mirlash va boshqa ishlar Ehtiyot qismlar ishlab chiqish logistikasi bo’yicha boshqa xarajatlar (qoldiqdar)	Ish xaqi Tanlov va sinov Ichki aloqa Kompyuterda xizmat ko’rsatish Xavfsizlik va mahfiylik Kasaba uyushmalari bilan munosabat	Moliya va xisob xizmati Yuridik xizmatlar Matbuot bilan munosabatlar Ijrochilar uchun to’lovlar Kreditni qoplash bo’yicha xizmat qilish Soliqlar bo’yicha munosabatlar		Distribyutorlar, ulgurji va chakana savdo hamda mahsulotlarni so’ngi iste’molchilarga etkazib berish kanallari bo’yicha xarajatlar bilan bog’liq barcha xarakatlarni o’z ichiga oladi

Qiymat bo’shliqlari asosan zanjirning orqa qismida yotsa, firma quyidagi olti xil strategik xatti-xarakatlarni amalga oshirish mumkin:

-etkazib beruvchilar bilan o’zi uchun qulay narxlar to’g’risida kelishib olishi;

• 
  etkazib beruvchilar bilan ularning xarajatlarini kamaytirish maqsadida ish olib borishi;
  
• 
  moddiy xarajatlarni nazorat qilish uchun orqaga tomon integratsiyalanishi;
  

-arzonroq o’rinbosar tarkibiy qismlardan foydalanishga urinishi;
-taqsimotning narxlari maqbul bo’lgan yangi manbalarini topish;
-zanjirning boshqa qismlarida tejamkorlik evaziga farqni kamaytirishga urinishi mumkin.
Qiymat bo’yicha raqobatbardoshlikning boy berilishiga sabab zanjirning ichki soxalarida bo’lsa, quyidagilarni amalga oshirish maqsadga muvofiqdir:
-byudjetning ichki moddalarini taftish qilish;
-ishchilar va qimmatbaho asbob-uskunalarning mehnat unumdorligini kutarishga urinish;
-ba’zi texnologik jarayonlarni firmaning uzida emas, balki chetda-bajarish foydalirok bulish-bulmasligini urganib chikish;
-resurslarni tejovchi texnologik yangiliklarni investitsiyalash;
-kiymatning xavf tugdirayotgan tarkibiy kismlarini ishlab chikish va asbob-uskunalarga yangi investitsiyalar ob’ekti sifatida kurib chikish;

• 
  maxsulot kiymatini kamaytirish maksadida uni yangilash va x.k.