Ma’ruza 02 Elektr oʻtkazgichlardagi, oʻramlardagi, g’altak va g’altaklararo elektrodinamik kuchlar

2
oʻtkazgichga nisbatan perpendikulyar 
ravishda i
2
tok hosil qilgan magnit maydon induktsiyasi V
2 
radiusida doira shaklini ifoda 
etadi. Aytib ketilgan shartlarni hisobga olib, ta’sir qiluvchi kuchni chap qoʻl qoidasi
orqali aniqlash mumkin. 
2-rasm. EDK yoʻnalishini chap qoʻl qoidasi bilan aniqlash 
Bir tekislikda joylashgan oʻtkazgichlar uchun ularga ta’sir qiluvchi P kuch va magnit 
maydon induktsiyasi V shu tekislikka nisbatan perpendikulyardir. 
Bir oʻtkazgichga ta’sir qiluvchi EDK yoʻnalishini aniqlashda EAning qolgan 
oʻtkazgichlari hisobga olinadi. Misol qilib, ikki paralell joylashgan oʻtkazgichlararo ta’sir 
qiluvchi kuchning yoʻnalishini aniqlaymiz. 
3-rasm 

---

4 
Bunda birinchi oʻtkazgich, ikkinchi oʻtkazgich joylashgan yerda V induktsiya-sini 
hosil qiladi. Chap qoʻl qoidasiga koʻra P kuchning yoʻnalishini aniqlash mumkin. 
Agar EDK energetik balansi usuli bilan aniqlansa P kuchning yoʻnalishi quyidagicha 
boʻladi. 
Toʻrtinchi tenglamaga koʻra 
boʻlganda, ya’ni sistemaning energiyasi ortsa, 
P kuchning yoʻnalishi musbat boʻlib, energiyaning ortishiga olib keladi. 
 
3. Nominal va qisqa tutashuv rejimlarida apparatlarning qizishi, issiqlikka 
chidamliligi 
Tayanch soʻz va iboralar. Issiqlik oʻtkazuvchanlik, konvektsiya, issiqlik nurlanishi. 
Qizishning turg’un rejimi. Elektr apparatlarning termik turg’unligi.  
Elektr apparatlarning oʻtkazgich va ferromagnit qismlarida elektr energiya 
yoʻqotiladi. Yoʻqotilayotgan energiyaning bir qismi apparatning qizishiga, qolgani esa 
atpofdagi muhitga issiqlik orqali tarqaladi. 
Apparatlarning qizishi ular izolyatsiyasining eskirishiga olib keladi va apparatning 
xizmat davomlilini qisqartiradi. 
Tajribada aniqlandiki, apparatning oʻta qizishi (ya’ni xizmat vaqtida nominal ishchi 
haroratdan oshib ketish) 8
0
S ortsa, izolyatsiyaning xizmat davomliligi ikki barobar 
kamayadi.
 
Misdan tayyorlangan kontakt sistemasining mexanik jihatdan mustahkamligi harorat 
100
0
S dan 250
0
S gacha ortganida 40 %-ga pasayadi. Aytib oʻtilgan protsesslar qisqa 
tutashuv rejimlarida yanada og’irlashadi, chunki haroratning ortib ketishdan tashqari elektr
apparatiga elektrodinamik kuchlari xam ta’sir qiladi. 
Shunday kilib, apparatlarning mustahkamligi va ishchi davomliligi qizish 
jarayonlariga bog’liqdir. Ya’ni apparatlar mumkin boʻlgan ish sharoitlarida nominal ruxsat 
etilgan haroratga ega boʻlishi kerak. Oʻzgarmas tok apparatlarida qizish protsessi aktiv 
qarshiliklarda energiyaning isroflari hisobiga hosil boʻladi. 
Bu energiya quyidagicha aniqlanadi: 
(3.1) 
bunda i ─ zanjirdan oqayotgan tok [A]