Маъруза №1 Кириш қисми. Юқумли касалликлар умумий патологияси кириш маъруза режаси


Download 1.3 Mb.
bet24/85
Sana02.05.2023
Hajmi1.3 Mb.
#1423009
1   ...   20   21   22   23   24   25   26   27   ...   85
Bog'liq
Юқумли касалликлар умумий патологияси

а/ холероген, ичак эпителий
б/ цитотоксик хужайра цитоплазмасига таъсир килади.
3 - чи типдаги токсик 2 - чи типдаги хароратга чидамлилиги би лан, 1 - чи тип токсиндан эса диализдан утиши билан фарк килади.
Вабо вибрионларининг сематик, хароратга чидамли 0 - антигени ва хамма вибрионларга хос булган, хароратга булган муносабати уз-гарувчан Н - антигени бор. О - антигенини тузилишига караб вабо виб-рионини 39 серогруппаси Фаркланади.
Вабо вибриони 01 группага киради ва 3-та серотипга ажратилади:
а/ Огава, узида 0-антигени ва АВ вракцияни саклайди.
б/ Иноба, узида AC - фракцияни саклайди
в/ Гикошима , узида АВ ва С фракцияни саклайди.
Вабони кузгатувчиси вабони 01 - зардоби билан аглютинацияга киришиш кобилияти борлиги билан фаркланади.
Вибрион Эль-Тор Мукорджининг IV группа бактериофагига, полимик синга чидамлилиги билан хамда товук эритроцитларини аглютинация ки лиш кобилияти билан Фаркланади.
Агглютинацияга учрамайдиган вибрионлар уткир ошкозон ва ичак касалликларига дучор булган беморлар нажасидан ва ташки мухит сув ларидан ажратиб олинади, вабони 01 - зардоби билан агглютинацияга киришмайди. Агглютинацияга киришмайдиган вибрион ажратиб олинганда гидай эпидемияга карши чоралар олиб борилади.
Вабо вибриони антибиотикларга, жумладан тетрациклинга, левоми-цитинга, рифампицинга, сигмомицинга: морфоциклинга, тетраолоангодом мицин ва эритромицинларга сезгир.
Вабо вибриони ташки мухит таъсирига бирмунча чидамли очик сув хавзаларида бир неча хафтагача яшайди, гидробионлар бор сувда аса кишдан эсон - омон яшаб чикиш мумкин. Куримаган нажасда 200дан ортик яшиши мумкин, паст хароратга чидамли, куеш нури таъсирида тез улади шунингдек куритганда, дезинфекция килувчи моддалар таъсир этдирил-ганда, айникса кислота таъсир этдирилса улади, кайнатилганда янада тезрок улади. Классик вибрионга Караганда Эль-Тор вибриони ташки мухит таъсирига чидамлирок.
Вабо вибрионининг янги 0139 типи аникланган ва купчилик олим-ларимизнинг фикрича хозирги пандемия шу кузгатувчи туфайли кечаяп-ти. Бу типнинг хусусияти шундаки, токсик кучли, антиьбиоикка чидамли, касаллик огир кечади, ва тез орада улимга олиб келади.9 типи олим-пар томонидан кенг урганилмокда.
ЭПИДЕМИОЛОГИЯСИ
Вабо касаллик кузгатувчиси - манбаи бемор одам, реконвалесцент хамда соглом вибрион тушувчилар хисобланади. Вибрион совукконли сув хайвонлар организмида узок вакт сакланиши мумкин /балик, курбока, кискичбака ва х.лар/ .Вибрионлар касал ва сог лом ташувчилар организмида нажас ва хусуклар оркали ажралиб туради. Касалликни енгил ва клиник белгисиз кечираётган беморлар эпидемик хавф соладилар. Реконвалесцентлар касалликни утказгандан сунг 3 хаф-тадан то 7 йилгача вибрион ажратиб туришлари мумкин /Эль-Тор/, бун да асосан вибрион ут пуфагида сакланади.
Бошка ичак касалликларига ухшаш вабо хам огиз оркали вабо куз гатувчиси билан ифлосланган сувни /окава, кул,ховуэ, арик ва водопро­вод ичимлик сувлари/кайнатмай истеъмол килганда, овкат истеъмол килганда/асосан сут махсулотлари/вабо билан огриган беморларни парваришлаганда шахсий гигиена коидаларига риоя килинса юкади/ифлос кул ва чивин/, зарарланиш содир булади.
Эпидемия 2 хил булади: "тоза" мухитга четдан ташиб келиш ва эндемик учогида касалликнинг фаслий эпидемик кутарилиши нажасида бу­лади. Ташиб келинган эпидемия портловчи характерга эга булиб, киска вакт ичида тугади. Вабо касаллиги билан купрок овкатни меъёридан кам еганда, хазм килиш органларида хасталиги булган одамларда/ ошкозон яллигланиши/ ут пуфаги яллигланиши, вирусли гепатит, спиртли ичимликни куп истеъмол килувчилар, ошкоэон ости без касаллиги булганлар, нотугри хает кечираётганлар, хамда соглом одамларга куп микдорда вибрионлар тушиб келганда касал булади.
Касалликнинг яширин даври бир неча соатдан то 5 кунгача -
/ур-тача -2-3 кун/ булади.
ПАТОГЕНЕЗИ
Соглом одам вибриони билан ифлосланган сув ёки озик-овкатлар истъмол килганда, бемор ёки соглом,реконвалесцент вибрион ташувчи билан мулокотда булганда зарарланиши мумкин. Ошкозон ширасини кисло тали вибрион кунлаб улади ва эндотоксин чикаради, лекин алохида шароит булса ингичка ичакка утиши мумкин. Бундай шароит инсон ошкозони шира ишламай турган пайт, масалан, нахорги пайт хисобланади, ёки хад-дан куп овкат ёки сув истеъмол килганда хамда ошкоэон ширасини иш-лаб чикаришни пасайиши ёки умуман ишлаб чикилмай колиши билан бог лик булган патологик хослар хисобланади, чунки ингичка ичакдан оксил-пептон вибрионлар учун яхши озука хисобланади. Энди кулай шароитда вибрионлар интенсив равишда купая бошлайди ва эктотоксин ишлаб чи-кара бошлайди, маълум бир кисми улган, эндотоксин ажралиб чикади. Вабо вибрионини токсини /айникса холероген фракцияси/ ингичка ичак-нинг эпителиал хужайрасининг энэин системасига таъсир килиб аденил-циклаза Ферментини активлигини оширади.
Мусабаев И.К. /1980/ фикрига Караганда айрим биологик актив моддалар: гистамин, ацетилхолин ва простоглендинлар хам аденилцикла зани активлигини ошириш хусусиятига эга эканлар. Вабо вибрионлар ишлаб чикарадиган муциназа ва нейроминидаз ферментлари хам шундай хусусияти га эга эканлар.
Вабо вибрионини токсининг эпителиал хужайрага таъсири шундан ибо-рат эканки, бунда холероген микроворсинкаларнинг специфик рецепторлари ва апикаль плазмолеммолвар билан мустахкам бирлашиб олган аденилциклаэани активлигини оркага кайтмайдиган даражада оширар экан. Бу реакция нати-жасида -ц 3-5 АМФ-ни эпителоцитлардаги микдори ошиб кетади,метаболизм-ни активлаштиради ва секин асталик билан эпителоцитлардан сув ва элект-ролитларнинг секреция килишишини тезлаштиради хамда ультраструктураси-ни узгартиради. Бунинг окибатида ингичка ичакнинг эпителиал хужайралари суриш ваэифасини умуман тухтатиб секреция килувчи вазифасини бажаради. Холероген таъсирида эпителоцитларнинг мембранасидаги ионлар алмашинуви бузилади. Ичак бушлигига ажралиб чикаетган хар хил ионлар осмос ва диффузия конунига биноан пассив холда капиллярлардан суюкликнинг ажра­либ, ичак бушлигига чикишини таъминлайди.
Нейромининидаза Ферменти ичак шиллик моддасидан хамда ичак эпи­телиал хужайраси мембранасидан сиалова кислоталарни олиб ташлаб вабо вибрионини учун кунок майдони хосил килиб беради. Сунгра ичак хужайрасидаги гликолипиддан специфик рецептор ганглиозид хосил килиб, вибрион Фаолият курсатиш учун жуда катта майдон руебга келтиради.
Муциназа ферменти эпителиал хужайрасининг муцин каватини парча-лаб беради.
Ацетилхолин эпителиал хужайрада простогландинларни хосил булишини тезлаштиради. Простогландин ичак мембранаси оркали натиррий ва калий алмашувини идора этиб туради. Мембранаси оркали ичидаги Фермент аденил циклазани ошириб ёки пасайтириб туради ва АТФ-дан ц 3-5 АМФ хосил булиш жараенида катнашади. Простогландинлар бир катор гармонларнинг таъсирини камайтириш хусусиятига эга булганлиги учун кон томирларига депрессор ва водоконструктор таъсир курсата олади.
Простогландин Е ичак харакатини теэлаштириб суюкликни тезлик би-дан организмдан чикиб кетишини таъминлайди.
Вабога учраган бемор ичак капиллярлари оркали суюклик йукота бошлайди. Ичак деворидан сизилиб чикаетган суюклик таркибида натрий 133-140 ммоль/л, калий 13-16 ммоль/л, гидрокарбонат 32-40 ммоль/л, хлор 90-110 ммоль/л булади. Вабога дучор булган бемор танасидаги сув-сизланиш киска вакт ичида шундай даражага етиб борадики, бундай хажм-да сувсиэланиши вабони патогенезида энг асосий звено эканлигини тан олган холда, интоксикация ва аллергияни ахамиятини иккинчи даражали деб биламиз. Метаболик ацидоз, гиповелемик шок ва уткир буйрак етишмовчилигини эса бемор танасининг сувсизланишининг окибати деб билина ди.
Бошланишда тукималардаги суюклик ичак томон харакатлана бошлай дй, кейинчалик хужайра ичидаги суюклик хам ичак томон харакатлана-ди. Тукималарнинг сувсизланиши томонларда айланаетган конни ва плаз мани хажмини камайишига олиб келади ва кон куюклаша бошлайди. Конни кукрак кафасига.юрак бушликларига ва йирик томирларга кайта таксимланиши туФайли.марказий кон хажмини купайиши хисобига вактин-ча бош мия кон билан таъминланиб туради. Лекин юракни унг камерасига огирлик тушади.
Ичак капиллярлари оркали суюклик ва минералларни йукотилиши да-вом этаетганлиги туфайли, конни куюкланиши туфайли вена кон томир-ларидан кайтаетган коннинг хажми камайиши натижасида марказий веноз босим пасая бошлайди, юрак фаолияти бузила бошлайди. Юракни бир дакикали хажми камаяди, юрак кискарганда томирга кам кон ташлайди ва артериал кон босим пасая бошлайди. Бунинг учун юрак уриви тезлашиши натижасида, киска вактга артериал кон босим бир оз кутарилади. Ичак-ни эпителиал хужайрасидан изотоник суюклигини йукотиш давом этаёт ганлигини туфайли, кон босим яна пасая бошлайди. Натижада иккинчи компенсатор механизм ишга тушади капиллярлар сикилади.
Шундай компенсатор механизм ердамида каршиликни ошиши, микро цмркуляцияни камайиши, тукима ва органларнинг кон билан таъминлани ши ёмонланиши хисобга арисриал кон босим яна бир оз кутнрилади, лекин бу билан вена кон томирларидан кон кайтиб келиши яхшиланади. Тукима ва органларнинг перфузияси буэилади, хужайраоларни кислород ва озик моддалар билан таъминланиши, карбоват ардидриднинг олиб кетилиши кийинлашади, конни куюкланиши ва ёнишкоклиги ошиши хисобига кон томирларга нисбатан каршилик ошади.
Капиллярларда руебга келган ноадекат перфузия холатида бироз булсада кутилиш учун артериала ва венуллалар уртасида компенсатор шунт очилади ва бу йул оркали 50%гача артериал кон веноз кон томир ларига утади. Шундай холатга тушган упкани «шок» холатидаги упка деб аталади.
Кон билан яхши таъминланмаганлиги учун тукималарда гипоксия метаболик ацидоз кучаяди, тула оксидланмаган моддалар туплана бош­лайди, шунинг учун кейинги компенсатор механизм-нафас олишни тез-лашиши кузатилади. Натижада, кон карбонат ангидриддан тозаланади, тукима ва органлар тозаланмайди. Гипокапния холати руй беради ва ге­моглобин тукималарга кислород бериш кобилиятини йукотади, метаболик ацидоз янада купрок ривожланади. Организмда сут кислотаси йигила бошлайди, окибатда бемор бронх билан трахея уртасида жойлашган хаво билан нафас ола бошлайди ва ташки нафас олиш бузилади. Нафас олиш 40-бОгача тезлашади, бемор кукара бошлайди.
Юкорида кайд килинган хамма сабаблар натижасида коронар кон томирларидан кон айланиш бузилади. Агар бунинг устигабемор вабо би дан огриганга кадар коронар кон томирлари хасталигига дучор булган булса, иккиламчи инфаркт ривожланади. Шу жумладан бошка орган­лар хам перфузиядан жабр курадилар.
Гиповолемик шок хамда метаболик ацидоз окибатида вабо касал-лигида айрим холларда унинг бошлангич давридаек уткир буйрак етиш мовчилиги ривожланади ва купчилик холларда вабони улим билан якун лаганига сабабчи булади.
Вабони патогенезида бемор организмининг сувсизланиши билан бирга электролитларнинг йукотилиши хам катта роль уйнацди, айникса калийнинг микдорини камайиши миокарднинг Функционал холатини бу-зилишига, буйрак каналларининг жарохатланишига ва ичакнинг Фалаж-ланишига олиб келади.
ПАТОМОРФОЛОГИЯ ВА ПАТАНАТОМИЯСИ .
1950 йил Таиланда вабога дучор булган 9та бемордан касаллик-нинг хар хил даврида ингичка ичакнинг шиллик каватидан биоптат олиб текширилганда маълум булишича эпителиал хужайра жарохатланмас экан десквамация холати хам кузатилмас экан, факат ичак шиллик кавати-нинг шишганлиги, эпителийнинг ва капиллярларнинг эндстелий кавати-ни буртиб чикканлиги аникланди.
Шундай килиб купчилик олимларнинг фикрича вабо касаллигида изотонии суюклигининг куп микдорда йукотилишининг аососий сабаби бу кон томирларининг ва мембрананинг жарохатланишидан экан. Бу жа-рохатланиш вабо вибрионининг токсинларининг таъсирида булар экан, жарохатланиш етарли даражада ривожланган булиб адекват муолада на тажасида асл холига кайтиши мумкин экан.
ИММУНИТЕТ
Иммунитет касалликдан сунг йуколмайдиган, лекин мутлоко булма ган иммунитет хосил булади. Каеаллик кайталаши мумкин. Вабога карши табий иммунитет йук. Вакцинациядан сунгги сунъий иммунитет чидам-сиз булади.
КЛИНИКАСИ
Яширин даври бир неча соатдан 10-11 кунгача, купинча 1-2 кун булади. 82-84% холларда уткир бошланади, колган 16-18% холларда се-кин асталик билан бошланади. Продром даври 1-1,5 кун давом этади. Бу даврда беморларни кувватсизлик, дармонсизлик, бош огриги, бош ай-ланиш, енгил эт уюшиши, тана хароратини бироз кутарилиши безовта ку тарилиши безовта килади. Айрим холларда продром даврида вегетатив узгаришлар руй беради, терлаш, юракни тез-тез уриши, оёк ва кулларни музлаши, киска дакикали хушидан кетиш аломатлари булади.
Касаллик типик куринишда кечаётган 84-8:% холларда енгил ,
14-15% холларда уртача,1% холларда огир утади. Сувсиэликнинг 4 хил даражаси фаркланади.
1 - даражали сувсизланишда бемор тана огирилгининг 1-3%гача тенг булган изотоник суюклик йукотади. Бемор танасида сезиларли Физика-вий узгаришлар булмайди. Продром даври 2 кун давом этади.Вабони би ринчи классик белгиси ич кетишидир.



Download 1.3 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   20   21   22   23   24   25   26   27   ...   85




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling