Ma’ruza №1: Kompleks ishlab chiqarish xarajatlarining taqsimlanishi va qo‘shimcha mahsulot ishlab chiqarish (4 soat)

Ko‘rsatkichlar
Summa
Sotish hajmi (800 birlik)	800 birlik * 100 p.b. = 80,000 p.b.
Sotilgan mahsulotlarning tannarxi	(800 birlik * 52.70 p.b.) = 42,160 p.b.
Yalpi foyda	37,840 p.b.

Ushbu usulda amalga oshirilgan hisob-kitob natijalarini buxgalteriya schyotlarida aks ettirish tartibini ko‘rib chiqaylik.

Ikkilamchi mahsulotni qo‘shimcha qayta ishlash jarayoni bilan bog‘liq amalga oshirilgan xarajatlariga quyidagicha buxgalteriya provodkasi beriladi:
Ikkilamchi mahsulot ishlab chiqarish jarayoni 850
Materiallar 300
Mehnat haqi 320
Taqsimlangan ishlab chiqarish ustama 230

Ikkilamchi mahsulotni sotishdan olingan yalpi daromad summasiga quyidagicha buxgalteriya provodkasi beriladi:

Olinadigan schetlar yoki pul mablag‘lari schetlari 2,100
Ikkilamchi mahsulot zahirasi scheti 2,100
Ikkilamchi mahsulotni sotishdan olingan sof daromad summasiga quyidagi buxgalteriya yozuvi beriladi:
Ikkilamchi mahsulot ishlab chiqarish jarayoni 1,250
Ishlab chiqarish jarayoni 1.250
Ikkilamchi mahsulotni ishlab chiqarish jarayonidan qabul qilinganda quyidagicha yozuv beriladi:
Ikkilamchi mahsulot zahirasi scheti 2,100
Ikkilamchi mahsulot ishlab chiqarish jarayoni 2.100

Ayrim provodkalari birinchi usuldagisidan farq qilmaydi. Asosiy farq shundan iboratki, ikkilamchi mahsulotni sotishdan olingan sof daromad birinchi usulda sotilgan mahsulotlarning tannarxining kamayishiga olib borilgan bo‘lsa, ikkinchi usulda esa ishlab chiqarish jarayoni schetining kamayishiga olib borilgan. Provodkalardan ko‘rinib turibdiki, ikkilamchi mahsulotlarni ishlab chiqarish jarayoni alohida schetda yuritish ko‘zda tutilgan, qaysiki bu schet ajralish nuqtasidan keyin ikkilamchi mahsulotlarni qayta ishlash uchun amalga oshirilgan xarajatlar hamda ikkilamchi mahsulotni sotishdan olingan sof daromad summasiga debetlanib ikkilamchi mahsulotning qiymati shakllangan va schetni kreditlash orqali ikkilamchi mahsulotlar zahirasi schetiga o‘tkazilgan.

Xulosa qiladigan bo‘lsak, ta’kidlash joizki qo‘shma ishlab chiqarish jarayonida muhim masala ularning qiymatini aniqlash hisoblanadi. Amaldagi qiymatni aniqlash usullari ma’lum qo‘layliklari bilan bir qatorda kamchiliklari ham mavjud ekanki, qaysiki bu funksional qiymat usullarini ishlab chiqishni va joriy qilishni taqoza qiladi.

Tayanch atamalar: