Ma’ruza 2: Chang va gaz omillari bo‘yicha karyer atmosferasini mo‘‘tadillash usullari. Reja

(K

n 
– K
k
)

K
n
(2.8) 
bu erda: K
n
va K
k
–havodagi changni tozalanmagandagi va tozalangandagi 
qiymati, m
2

m
3
. 
Bir nechta pog‘onali tozalagich bo‘lgan holatdagi umumiy darajasini 
quydagi formuladan aniqlanadi: 

ob

1-(1-

1
)(1-

2
)..,(1-

n
) (2.9) 
bu erda: 

1
, 

2
va 

n
–birinchi, ikkinchi va n-nchi darajali tozalagich darajasi. 
Karyer sharoiti uchun juda ham kelejagi bo‘lgani, bu quruq chang 
ushlovchilardir. Ular ichidan keng tarqalgani siklon va valokno engli 
tozaligichlardir. 
Siklonli tozalagichni ishlash harakati rasm 2.2 da ko‘rsatilgan.

---

Rasm 2.2 Siklon sxemasi: 
1-kirish quvuri; 2-bukiladigan ulitka; 3-chiqadigan quvur; 4-qopqoq; 5-chiquvchi quvur; 6-
siklonni silindrik bo‘lagi; 7-siklonni konus bo‘lagi; 8-changni tushuruvchi teshik; 9-chang uchun 
bunker; 10-chang yoping‘ichi. 
Changlangan havo siklonga Yuqorida joylashgan quvur orqali, uning yuziga 
urinma bo‘lib kiradi. Bunda changli havo aylanma harakat qilib, Yuqoridan pastga 
siklon quviri va so‘rish quvurlari o‘rtasida xarakatlanadi. Oqim bilan birgalikda 
chang bo‘lagi aylanma harakatda bo‘ladi va markazdan qochirma kuch bilan 
siklonni ichki yuziga otib yuboriladi. Bunda pastga tushuvchi tashqi aylana girdob 
hosil bo‘ladi. Oqim konus bo‘limidan chiqqandan keyin, chang siklonni bunkeriga 
o‘tiradi. Keyin oqim 180
0
ga buriladi va siklonni markaziy qismida havoni 
kengayishi hosil bo‘lib, chang bo‘shatish tushuvchi orqali so‘rib oluvchi quvurga 
so‘riladi, bunda ichki girdob hosil bo‘ladi. Bunda chang tushuruvchi teshikdan to 
so‘rib oluvchi quvurgacha ularga changdan bo‘shagan va oqimni bir bo‘lagini 
yo‘qotgan tezligi, bu pastga tushuvchi girdobdan ajragan so‘rib oluvchi quvir 
orqali tozalangan havo o‘tib aylantiruvchi ulitkaga o‘tadi, bu erda oqimni vint 
ko‘rinishidagi xarakatga o‘tib, keyin chiqib ketib quvurga o‘tadi. Bunkerda 
yog‘ilgan chang, qopqoq orqali yo‘qotiladi. 
Siklondagi oqimni a’lo tezligi 20-25m

s ni tashkil qiladi. Hisobda o‘rtacha 
shartli tezlik 2,5-4,5m

s qabul qilinadi, u oqim xarajati siklonni silindrik bo‘lagini 
to‘liq kesim yuzasi nisbatiga teng. Siklon chang o‘lchami faqat 15-20 mkm va 
undan kattalarin samarali ushlab qoladi. 
Korxonalarda NIIO gaz (gazlarni tozalash ilmiy tekshirish instituti), LIOT 
(mehnatni muxofaza qilish Leningrad instituti), SIOT (mehnatni muxofaza qilish 
Sverlovsk instituti), VSNIIOT (mehnatni muxofaza qilish Ittifoq markaziy ilmiy 
tekshirish instituti) va boshqalar siklonlari qo‘llaniladi. 
Siklonni diometri odatda 1000 mm dan oshmaydi. Unumdorligini oshirish 
uchun, havoni changdan samarali tozalashni oshirish uchun batariyali siklonlar 

---

qo‘llanishi mumkin (multitsiklonlar). Unga batariyani alohida elementlari 
birlashtirilib ular parallel ishlaydi. 
G‘ovok tozalagichlar o‘zida, engli va tekis yoyilgan materialli 
tozalagichlar, kasetali, ramali, o‘ramali va o‘zi tozalaydigan yog‘liq tozalagichlar 
va donali materiallardan nasadkali tozalagichlarni jamlaydi. Ularda havodan 
changni tozalash uchun g‘ovak material orqali havoni o‘tkaziladi. Material tabiiy, 
sintetik va mineral materialli, qog‘ozli, qatlami har xil tolalardan tashkil topgan va 
boshqalar bo‘lishi mumkin. Bu usul juda ham samaralidir, mayda dispersli fraksiya 
bo‘yicha juda ham yaxshi. tozalash elementlarni davriy ushlab qolingan 
changlardan tozalab turishi kerak. Mana shu maqsadda ular to‘xtovsiz va ajralgan 
harakatda bo‘lishi mumkin. Ulardan chang ifloslangan havoni kirganidan keyin 
yo‘qotiladi. 
Changlangan havoni tozalash usuli engli tozalagich va materialni qoqib 
turish regeneratsiyasini qo‘llash rasm 2.3 da ko‘rsatilgan.