Ma’ruza. Elektr maydonida o’tkazgichlar. O’tkazgichlar elektr maydonida

 
Yerning magnit maydoni Yerning magnit maydoni 20-5 rasmda ko’rsatilgan va 
Yerning erigan po’latdan iborat tashqi yadrosidagi 
elektr toklari tufayli hosil bo’ladi deb hisoblanadi. 
Maydon chiziqlari modeli deyarli Yer ichida hayoliy 
magnit bo’lagi bordek nazarda tutiladi. Kompasning 
shimoliy qutb (N) ignasi shimolga qaragani bilan, 
geografik shimolda joylashgan Yerning magnit qutbi 
magnit nuqtai nazaridan janubiy qutbdir, qaysiki 20-
5 rasmda S orqali Yer ichidagi maydon sxematik 
ravishda magnit bo’lagida ko’rsatilgan. Esingizda 
bo’lsin, 
magnitlangan 
shimoliy 
qutb 
boshqa 
magnitlangan janubiy qutbni jalb etadi. SHunday 
bo’lsada, shimolda Yer qutbi hali ham “shimol 
magnit qutbi” deb ataladi, yoki" shunchaki shimolda 
joylashganligi uchun geomagnetik shimol" deb ham 
ataladi. Xuddi shunday, geografik Janubiy qutbga yaqin Yer janubiy magnit qutbi, 
magnit nuqtai nazardan shimoliy qutbi (N) dir. Yer magnit qutblari Yerning 
aylanish o’qida joylashgan geografik qutblar bilan mos kelmaydi. SHimoliy 
magnit qutbi, masalan, Kanada Arktikasida joylashgan bo’lib, geografik shimoliy 
qutbidan 1000 km masofada joylashgan, yoki boshqacha qilib aytilganda aniq 
shimol deyiladi. Kompasdan aniq foydalanish uchun bu farq hisobga olinishi kerak 
(20-6 rasm). Istalgan joylashuvdagi kompas ignasi (magnit maydon chiziqlari 
bo’ylab ishora) yo’nalishi bilan aniq (geografik) shimol orasidagi burchak farqi 
magnit og’ish deyiladi. AQSH da joylashishiga qarab, taxminan 0 ° dan 20 ° 
orasida bo’ladi.
20-5 rasm. Yer, bu misoli katta magnitdir. Lekin uning magnit qutblari geografik 
qutblar emas (Er aylanish o’qida). 
20-5 rasmga e’tibor bersangiz, Yer magnit maydoni ko’p joylarda Yer yuzasiga 
urinma emas. Yer magnit maydoni gorizont bilan hosil qiladigan burchagi har 
qanday nuqtada magnit og’ish burchagi deyiladi yoki oddiy qilib og’ish deyiladi. 
Bu, masalan, Nyu-York da 67°, Mayamida 55°. 
Mashq A: Yer magnit maydoni qutblar yaqinida katta qiymatga egami yoki 
ekvator yaqinida? (Qanday qilib maydon chiziqlarini ishlatgan holda 20-5 
rasmdan foydalanib aytish mumkin? ) 

---

20-6 rasm. Yevvoyi tabiatda harita va kompasni ishlatish. Birinchi kompasni 
tekislang, igna aniq shimol (N) dan 
farqli bo’lsin, haritada ko’rsatilgan 
og’ish soni bilan ustma ust tushsin 
(topografik haritada, 17 ° deb yozilgan, 
kompasning chap tomonida). So’ngra, 
kompas ignasi bilan emas, balki aniq 
shimol bilan haritani ko’rsatilganidek 
to’g’irlang. [Bu eski harita (1953-yil), 
Kaliforniya; yangi haritalarda ( 2012) 
og’ish 13 ° bo’ladi va unda shimoliy magnit qutbining kuchganini ko’rish mumkin]