Ma’ruza. Elektr maydonida o’tkazgichlar. O’tkazgichlar elektr maydonida

B 
B 
v
B 
) 
v
B
v 
B 
 20–19-расм
20-8-мисол 
–
. 
) 
( 
b 
( 
a 
) 
Зарядланган 
зарралар 
B
B
B
B 

---

to’rtbo’rchak o’tkazgich orqali elektronlar o’ng tomonga harakatlansa, unga 
o’rnatilgan magnit maydoni esa
kuch bilan elektronlarni pastga 
bosadi, 
elektronlarning ko’chish tezligi. SHu orqali elektronlar ko’proq S dan 
ko’ra D tomonga harakatlanadi. Bu esa S va D orasida potentsiallar farqi paydo 
qiladi. Bu potentsiallar farqi elektr maydon hosil qilib zarralarga magnit maydoni 
kuchiga(= ev
d
B) teng kuch(= eE
H
) va teskari yo’nalish bilan ta’sir qiladi. Bu effekt 
Xoll effekti deyiladi va u 1879-yilda E. X. Xoll tomonidan kashf qilingan. Xoll 
effekti V
Hall 
= E
H
d = (F/e)d = v
d
Bd ga teng, d o’tkazgich eni. 
O’ng tarafga yurayotgan manfiy zaryadli zarralar oqimi, chap tarafga yurayotgan 
musbat zaryadlangan zarralar oqimiga teng. Lekin bu faktni Xoll effekti farqlab 
beradi. 20-21-rasmda ko’ringanidek, musbat zaryadlangan zarralar chapga 
yurayotganda pastga itariladi va shunga ko’ra pastki yuza yuqorisiga qaraganda 
musbat zaryadlangan bo’ladi. 20-21a-rasmda shu harakatning teskarisi berilgan. 
Xullas, Xoll effektidagi elektr yurgazuvchi kuch manfiy zarralarni o’ng tomonga 
harakatlantiradi, musbat “kovaklar” esa p tipdagi yarim o’tkazgichdagidek 
harakatlanadi. 
Xoll effekti V ga to’g’ri proportsional va magnit maydonni hisoblashda 
ishlatilishi mumkin. Buni hisoblaydigan qurilma Xoll ko’rsatgichi deb nomlanadi. 
Agar V ma’lum bo’lsa Xoll effekti orqali elektronlarning ko’chish tezligini topish 
mumkin
.