Ma’ruza. Elektr maydonida o’tkazgichlar. O’tkazgichlar elektr maydonida
Download 0,92 Mb. Pdf ko'rish
|
6-maruza
|
Mashq B: To’g’ri simdan o’tuvchi tok kitobxon
tomonga yo’nalgan. Simni o’ragan magnit maydon chiziqlari qanday yo’nalishda bo’ladi ? 20-10 Rasm: Sim aylanasidagi tokka nisbatan magnit maydon yo’nalishini aniqlash uchun o’ng qo’l qoidasi . 20-9 Rasm: Sim halqa bo’ylab magnit maydon chiziqlari 20-3 Magnit maydonda elektr tokiga ta’sir etuvchi kuch; ning ta’rifi 20-2 bo’limda, elektr toki magnitga kuch bilan ta’sir o’tkazishini ko’rgan edik, xuddi kompasga ta’siri kabi. Nyutonning uchinchi qonuni orqali biz buni aks ta’sir deb o’ylashimiz mumkin: biz shunday nazarda tutishimiz kerakki oqim tashuvchi sim ustida magniit kuch ta’sir qiladi. Haqiqatdan bu natijalarni tajribalar tasdiqlaydi, va u ham birinchi bo’lib Ersted tomonidan kuzatilgan. 20-11 rasmda tasvirlanganidek tok o’tkazuvchi to’g’ri sim taqasimon magnitning qutbi va magnit maydoni o’rtasida joylashtirilgan, bu yerda vektor belgisi magnit maydonning yo’nalishi va kattaligini ko’rsatadi. Elektr toki sim ichida oqqan paytda, tajribalar shuni ko’rsatadiki kuch simning sirtiga tasir ko’rsatadi. Lekin, bu kuch boshqa magnitning qutbi yoki bir tomoniga emas. Kuch, to’g’ri magnit maydoni yo’naishiga yo’naltiriladi ya’ni pastga 20-11a rasmda tasvirlangani kabi. Agar elektr toki teskari tomonga harakatlantirilsa, kuch qarama-qarshi yo’nalishda bo’ladi ya’ni tepaga 20-11b rasm. Tajribalar shuni ko’rsatadiki, har doim kuchning yo’nalishi elektr tokining yo’nalishiga va magnit maydoni yo’nalish ga ham perpendikulyar. RASM 20-11 (a) V magnit maydonida joylashgan elektr tok kuchi. (b) deyarli (a) bilan bir xil lekin qarama-qarshi. (s) o’ng qo’l qoidasi (b) ga misol bo’ladi, vektor yo’nalishi bilan ko’rsatiladi. Kuchning yo’nalishi yana o’ng qo’l qoidasi yordamida berilgan 20-11s rasmga qarang. Sizning yoyiq barmoqlaringiz oddiy elektr tokining yo’nalishini ko’rsatadi. Agar siz barmoqlaringizni buksangiz V magnit maydoni chiziqlarining yo’nalishi ko’rsatadi. SHuningdek sizning cho’zilgan bosh barmog’ingiz o’tkazgichdagi F kuchinig yo’nalishini ko’rsatadi. 20-12 rasm. Magnit maydonida elektr toki o’tkazgichi. O’tkazgichdagi kuch sahifaning ichiga yo’naltirilgan. Bu, o’ng qo’l qoidasi kuchni yo’nalishini ifodalaydi. O’tkazgichdagi kuchning miqdori qanday? Bu tajriba asosida topiladi, kuchning o’lchami o’tkazgichda elektr tokiga va V(faraz qilaylik bir xil) magnit maydoniga hamda magnit maydonidagi o’tkazgichning L uzunligiga to’g’ri proportsional. Kuch, ham bog’liq (20-12 rasm), ya’ni burchak sinusiga proportsional bo’lyapti. SHunday qilib kuch, bir hil magnit maydoni V da o’tkazgich uzunligi L bilan o’tkazgichdan o’tayotgan elektr tokiga hamda magnit maydoni va elekr toki yo’nalishi o’rtasidagi burchak orqali quyidagicha ifodalanar ekan Elektr toki chiziqlar maydoniga perpendikular bo’lgan paytda ( ), ta’sir qiluvchi kuch ham juda kuchli bo’ladi(eng katta qiymatiga erishadi). Qachonki o’tkazgich magnit maydoni chiziqlariga paralel bo’lganda ( ), ta’sir qiluvchi kuchning qiymati nolga teng bo’ladi. Hozirgacha, biz magnit maydon kuchini aniq tariflamagandik. Bunda: Download 0,92 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|