Ma’ruza mashg`ulotlari 1- mavzu: “Kasbiy ma’naviyat” fanining maqsadi, vazifasi va jamiyat hayotidagi ahamiyati Reja

 
4.3. G‘arb xalqlari mentalitetning uzviyligi va o‘ziga xosligi 
G‘arb-ufq, dunyoning 4 asosiy tomonlaridan biri bo‘lib, Shimolga qarab 
turgan quzatuvchining chap tomonida joylashgan. G‘arb olam (osmon) ekvatori 
bilan haqiqiy ufq chizig‘i kesishgan ikkita nuktadan biri, O‘rta asrlarda G‘arb 
o‘rniga mag‘rib atamasi ishlatilgan yoki XV (ue 1) bilan belgilanadi. 
Bir qarashda dunyoning har ikki tarafida yashovchi odamlarning fikr dunyosi 
bir hildek ammo, tub mazmun va mohiyatiga e’tibor qaratsak, farqli jihatlarni anglab 
yetish mumkin bo‘ladi. G‘arb olamida dunyoqarash, taakkur tarzi sinfiy jamiyat va 
davlat paydo bo‘lishi bilan ijtimoiy ong shakli sifatida shakllangan. G‘arb falsafasi 
rivojlanishining umumiy qonuniyati uning metodologik ahamiyat kasb etuvchi 
haqiqiy ilmiy bilimga erishish yo‘lida ilmiy izlanishlar olib bordi.
G‘arb va Sharq bu nafaqat geografik jihatidan nisbiy bo‘linish balki, turli til, 
din va dunyoqarashga ega bo‘lgan xalq, sotsial guruxlarning tafakkuri va ma’naviy-
madaniy dunyosida ham o‘zaro uzviylik bo‘lishi bilan birga tafovut mavjud bo‘lishi 
ham tabiiy holdir. G‘arb xalqlari mentali-tetini iqtisodiy va siyosiy omillar tufayli 
ma’naviyati, madaniyati va dunyo-qarashdagi o‘zgarishlarni davlat tuzimi, tili va 

---

52 
dunyoqarashi turlicha bo‘lgan Buyuk Britaniya, Fransiya va Germaniya misolida 
tahlil etishga harakat qilamiz. 
Buyuk Britaniyada milliy mentalitet o‘ta muhim tarkibiy qisml bo‘lib, 
mamlakat nomi tushunchasi bilan qorishib ketgan vatan tushunchasidir. Xalq-ning 
dunyoqarashida alohida tushunchalardan tashkil topgan murakkab, ko‘p qirrali 
hodisa, hamda milliy tafakkur harakatlarini shakllantiruvchi element sifatida vatan 
tushunchasini ko‘rib chiqish zarurligi ko‘pgina olimlar tomonidan qayd qilingan 
Buyuk Britaniya va Shimoliy Irlandiya Qo‘shma Qirolligi (United King-dom 
of Great Britain and Northern Ireland)-mamlakat hududining 90% oroldan iborat. 
Mamalakatda qonun chiqaruvchi hokimiyat qirol va parlament, u ikki palatadan 
iborat: lordlar va jamoalar palatasiga bo‘linadi. Bosh vazirni qirol tayinlaydi, ijro 
hokimiyatini bosh vazir va vazirlar mahkamasi amalga oshiradi. 
Angliya, ijtimoiy xususiyatiga ko‘ra Yevropaning boshqa xududlarga 
nisbatan erkak hukmronlik qiladigan mamlakat sifatida qayd etilgan, inglizlar 
oilasida o‘g‘il farzand tug‘ilsa uni yoshlikdan qiz boladan afzal ko‘rishgan. Uning 
tarbiyalashga nafaqat ko‘proq e’tibor qaratilgan balki, mablag‘ sarf qilishda ham 
tejamkorlik qilinmagan. Chindan ham Angliyada erkakning nufuzi ayolnikidan 
ustun qo‘yiladi. 
Chindan ham Angliyada erkaklarga nisbatan g‘amho‘rlikka alohida e’ti-bor 
qaratib, oilaning farovonligida ayolga qarab emas, balki erkakning nufuziga ko‘ra 
xulosa qilishadi: Good Jack makes a good Jill -yaxshi erda- yaxshi xotin. Ular 
o‘zlarining shaxsiy hayoti, oiladagi er va ayol o‘rtasidagi muhabbat va oilaviy 
muammolar haqidagi suhbat qurish, muhokama qilishni o‘zlariga nisbatan 
nomunosib hisoblanadi, inglizlar xuddi o‘zlarining oylik maoshlari va oilaviy 
daromadlari haqida gapirishni yoqtirmagandek, bu mavzudan ham o‘zlarini olib 
qochishadi: Spill the beans-sirni ochib qo‘ymoq. 
Bu borada til, madaniyat va etnoslarning o‘zaro ta’siri masalasi bo‘yicha 
tadqiqotchilar tomonidan bildirilgan fikrlar ”til madaniyat ko‘gusidir” degan 
aksiomaga asoslangan. Milliy madaniyat ushbu jamiyatdagi shaxsning xulq-atvorini 
belgilaydi, lison inson xatti-harakatlarining turlaridan biridir. Til milliy xarakterni 
shakllantirish jarayonidagi asosiy omillardan biri bo‘lib, nafaqat etnik farqlovchi 
belgi, balki tarixiy, ijtimoiy va madaniy tajribaning saqlovchisi hamdir.
Lekin Buyuk Britaniya hozirda faol rivojlanib bormoqda HSBC, Barclays, 
Lloyds Banking Group, NatWest Group, Standard Chartered va Nationwide 
Building Society kabi banklar tizimi nafaqat mamlakat xududida balki dunyo 
miqyosida amalga oshirilayotgan iqtisodiy rivojlanish loyihalarida faol ishtirok 
etadi.
Buyuk Britaniya o‘tmishda Britaniya imperiyasi tarkibida bo‘lgan mamlakat 
va hududlarni birlashtiruvchi ham-do‘stlikka boshchilik qiladi. 
Inglizlarning fe’l-atvori bosiq va biroz sovuqqon bo‘lsada ijti-moiy-madaniy 
hayotda anchayin faol va qaynoq voqealarga boy bo‘ladi. Ular doimo vaqtni 
qadrlash bilan uni bexuda sarflashni istamaydi, bo‘sh vaqtini turli ijtimoiy tashkilot 
va klublar tuzaiga sarflaydi. Bu kabi tashkilot yoki klublarga faoliyat turi, qiziqishi 
hamda dunyoqarashlari bir-biriga yaqin bo‘lgan kishilar jam bo‘ladi. Inglizlar o‘z 

---

53 
haq-huquqlarini buzilishini xuddi inson sha’ni va qadr qimmatini toptalishiga 
qiyoslab, qat’iy himoya qilish, kurashishga harakat qiladilar: Do one’s bit-o‘z 
burchini ado etmoq. Jamiyat oldidagi burch inglizlarning jo‘shqin ijtimoiy hayot 
kechirishlari uchun asos hisoblanadi. 
Mamlakatning eksport salohiyati 412,1 milliard $,import ko‘rsatkichi 310,7 
milliard dollar bo‘lib, eksportnining, importga nisbatan yuqoriligi sanoatni 
rivojlanganligidan dalolat beradi. Shuningdek, Buyuk Britaniya moliya, finans 
soxasida HSBC, Barclays, Lloyds Banking Group va NatWest Group kabi xalqaro 
miqyosda yuqori reytinga ega bank moliya xizmatini ko‘rsatish bo‘yicha jahonda 
yetakchi o‘rini egallaydi. Aholining oylik daromadi 2674 $, inflyatsiya ko‘rsatkichi 
3.2%, aholining qashoqlik darajasi 8% tashkil etadi. 
Mamalakatda xorijliklar ham yuqori daromadlik ish topish imkoniyati mavjud 
bo‘lgani uchun ko‘plab yevropaliklar vaqincha va doimiy faoliyat yuritadi. Biroq, 
mamlakatning 5.7% aholisi ishsiz,
Buyuk Britaniyada bog‘cha(yasli)-maktablar bor, bolalar 3 yoshdan qabul 
qilinib, uch yil davomida maktabga tayyorlanadi. Bog‘cha(yasli)-maktab va maktab 
ta’limi, davlat va xususiy ta’lim shakliga ega, davlat maktabida ta’lim bepul biroq, 
jismoniy, ong va tafakkurni rivojlantirishga qara-tilgan qo‘shimcha mashg‘ulotlar 
pulik amalga oshiriladi. Xususiy maktablarda ta’lim shakli pullik lekin, davlat 
maktablaridan keskin tafovut hamda farq qilmaydi. Maktab talimi 8 yilga 
mo‘ljallangan, kelgusida oliy o‘quv yurtiga kirmoqchi bo‘lgan o‘quvchi uch yil 
davomida tayyorgarlik qiladi. Kasb- xunar egallashni istagan o‘quvchilar ikki yil 
davomida tanlagan kasbi bo‘yicha ta’lim olish bilan birga tajribasini oshiradi.
Dunyoda nafaqat qadimiyligi balki, ilmiy nufuzi bilan yetkachi Oks-ford-
Kembridj universit Buyuk Britaniyada joylashganini o‘zi mamlakatni ta’lim 
soxasida saloxiyat yuqori ekanligidan dalolatdir. Shuningdek, har ikki universit 
pedagog va bitiruvchilari xalqaro Nobel mukofotiga sazovor bo‘lgan.