Маъруза мавзуси

5. Ёруғликни нурининг тескарилиги қонуни (Унга кўра, маълум бир траектория бўйлаб бир йўналишда тарқаладиган ёруғлик нури қарама-қарши йўналишда тарқалганда ўз ёъналишини айнан такрорлайди.
4. Ёруғликни синиш қонуни (Снеллуис ёки Снелл қонуни)
ГЕОМЕТРИК ОПТИКА ҚОНУНЛАРИ
Геометрик оптика бир неча эмпирик қонунларга асосланади:
1. Ёруғликни тўғри чизиқ бўйлаб тарқалиш қонуни
2. Ёруғлик нурларининг мустақиллик қонуни
3. Ёруғликни қайтиш қонуни
Ёруғликни тўғри чизиқ бўйлаб тарқалиш қонуни
Ёруғликнинг тўғри чизиқли тарқалиш қонуни: бир хил шаффоф муҳитда ёруғлик тўғри чизиқда тарқалади. Қонуннинг исботини соя ва ярим соянинг шаклланиши орқали тушунтирилади.
Шаффоф муҳит - ёруғлик тўлқини энергияни сезиларли даражада камайтирмасдан ёруғлик тўлқин узунлигидан сезиларли даражада каттароқ масофани босиб ўтадиган муҳит.
Ёруғлик нури — ёруғлик манбаидан энергия тарқаладиган чизиқ.
Соя — бу фазонинг ёруғлик манбасидан нурлар тушмайдиган соҳаси.
Яримсоя - қисман ёритилган ёки фақат ёруғлик манбасининг бир қисми билан ёритилган бўшлиқнинг бир қисми.
Кичик манба ўлчамлари билан кескин аниқланган соя олинади(1-расм)
Катта манба ўлчамлари аниқ бўлмаган сояларни яратади. Манбанинг ҳар бир нуқтасидан ёруғлик тўғри чизиқда тарқалади ва иккита ёруғлик нуқтаси билан ёритилган объект иккита мос келмайдиган сояларни беради, уларнинг суперпозицияси нотекис зичликдаги сояни ҳосил қилади. Кенгайтирилган манбага эга тўлиқ соя фақат экраннинг ёруғлик умуман тушмайдиган қисмларида ҳосил бўлади. Тўлиқ соянинг чеккаларида енгилроқ жой мавжуд бўлади. Бу эса яримсоядир(2-расм).
Ёруғлик нурларининг мустақиллик қонуни
Ёруғлик нурларининг мустақил тарқалиш қонуни геометрик оптиканинг иккинчи қонуни бўлиб, бунда ёруғлик нурлари бир – биридан мустақил равишда тарқалишини тасдиқлайди. Масалан, ёруғлик нурлари дастаси йўлига шаффоф бўлмаган экран ўрнатилганда, унинг бир қисми нурнинг таркибидан экранланади(ташқарига чиқарилади). Бироқ, мустақиллик хусусиятига кўра, қолган нурларнинг ҳаракати бундан ўзгартирилмайди деб ҳисоблаш лозим бўлади.
Ушбу қонуннинг моҳияти шундан иборатки, бир-бири билан учрашадиган ва кесишган алоҳида нурлар ва нурлар ўзаро таъсир кўрсатмайди. Бошқача қилиб айтганда, битта нур томонидан ишлаб чиқарилган ҳаракат бошқа нурларнинг мавжудлигига боғлиқ эмас. Ушбу қонун юқори интенсивликдаги ёруғлик материяда (фокусланган лазерли тадқиқот), шунингдек популяция инверсияси бўлган фаол муҳитда (лазернинг ишчи моддасида) тарқалганда бузилади.
Тажриба ва назария шуни кўрсатади-ки, ёруғлик ҳар хил шаффоф муҳитларда ҳар хил тезлик билан тарқалади, бу тезликлар ёруғликнинг вакуумдаги тезлигидан кам бўлади. Ёруғлик икки муҳит чегарасига тушганда, шу сиртдан қайтади. Нур ўзининг йўналишини ўзгартиради ва шу муҳитнинг ўзига қайтади. Расмда нурлар дастаси ясси сиртдан қайтиши кўрсатилган. Бу жараён маълум қонуниятга бўйсунади. Бу қонунга – ёруғлининг қайтиш қонуни дейилади. Қуйидаги расмда тушувчи нур қайтувчи ва ёруғлик тушувчи сиртнинг нуқтасига туширилган перпендикуляр тасвирланган.