Маъруза Зоопсихология ва қиёсий психологияга кириш. Ҳайвонлар психик фаолиятининг умумий тавсифи

Зоопсихологияни тадқиқ қилишни беш усули.
Лабиринт усули. Бу усулни СМОЛЛ (Small) Альбион Вудбери ўйлаб топган, америкалик социолог социал дарвинизмнинг номоёндаси хисобланади. “Америка социология журнали” асосчиси 1895 йилда ташкил топтирган, 1892 йилда Чикаго университети социология факультетига асос солган. Тажриба хайвончасига турли хилдаги емак қўйилади, бунда тажриба ҳайвончаси муммони ечимини топгандан сўнг мукофот тариқасида емак берилган. Агар ҳайвончалар нотўғри йўлни танлаганларбўлсалар уларга жазо берилади. Оддий шаклдаги лабиринт сифатида Т образли коридор ёки трубка олинади. Бу ҳолатда ҳайвон тўғри йўлни танласа мукофот олади, нотўғри йўлни танласа мукофотсиз қолади, хаттоки жазо олиши мумкин. Мураккаб лабиринтлар сифатида Т шаклининг мураккаб турлари келтирилиши мумкин. Натижалар таҳлили ҳайвонларнинг хатолари ва реакция тезлиги орқали аниқланади. Лабиринт усули ҳайвонларнинг кўникма ва малакаларини ўрганиш ҳолатлари билан бевосита боғлиқдир. Бу усул орқали ҳайвонларда кўникмалар хосил бўлиши мумкин. Кўникмалардан ташқари ҳайвонларда сезувчанлик хусусиятини оширишимиз мумкин. Лабиринт усули ҳайвонларда хотира, диққат, идрокни шакллантиришига асос бўлиб хизмат қилиши мумкин.
Айланиб ўтиш методи. Ҳайвонлар муаммонинг мавжудги орқали ечимни айланиб ўтиш билан топишлари мумкин. Бунда муаммони ечимига келишда бир қатор тўсиқлар бўлиши мумкин. Лабиринт усулидан фарқли равишдаҳайвонлар бу ҳолатда озуқани идрок қилишади, унга қаратилган ҳаракатни амалга оширишади. Тезлик инобатга олинади ва баҳоланади. Бу метод орқали юқорида келтирилган муаммоларнинг барчаси ўрганилади.
Бир пайтнинг ўзидаги ёки таъқиб қилиш методи. (объектларни танлаш сигналлар, тасвирлар ва бошқалар уларни бир ҳолатларини ажратиш усули орқали таҳлил қилиниши мумкин. Бу метод тажрибадаги ҳайвончаларнинг қобилиятларини аниқлаш учун мўлжалланган. Бунда иккита бир хил турдаги хайвон ҳам иштирок этиши мумкин. Бу усул орқали ҳайвонларда рангни идрок, шаклни, кўламни идрок қилишни аниқлаш мумкин. Бу метод орқали ҳайвонларнинг кўникмаларини шаклланишини кузатишимиз мумкин. Ҳайвонларнинг хотираларини шу йўл орқали шакллантириш имконияти мавжуддир. Бундан ташқари ҳайвонларда мулоқотга киришиш имконияти ҳам пайдо бўлар экан. Охирги ҳолатда бошқа шаклларни идрок қилиш ҳолатлари шаклланиши мумкин.