Ma’ruza№12. Аsinхrоn mоtоrlаr tеzliklаrini rоstlаsh usullаri. Juft qutblаr, tоk chаstоtаsini vа sirpаnishini o’zgаrtirib аsinхrоn mоtоrlаr tеzliklаrini rоstlаsh

2. Sinxron generatorning ishlash prinsipi va qo‘zg‘atish tizimining turlari

Sinxron generatorda asosiy magnit maydon (oqim Ф₀) ni hosil qilish uchun uning qo‘zg‘atish chulg‘amiga o‘zgarmas tok beriladi. Bu tok vaqt bo‘yicha o‘zgarmas va qutbiyligi (ishorasi) almashlanadigan, rotorga nisbatan qo‘zg‘almas bo‘lgan magnit maydonni hosil qiladi. Rotor (induktor) birlamchi mexanizm yordamida aylantirilganda, uning magnit maydoni qo‘zg‘almas stator (yakor) chulg‘amiga nisbatan aylanadi va unda elektromagnit induksiya qonuniga asosan, o‘zgaruv­chan EYK hosil qiladi.

Agarda stator pazlarida simmetrik (ya’ni fаzalarining magnit o‘qlari fаzoda 120C ga siljigan bo‘lib, fаzalarining elektr qarshiliklari va o‘ramlar soni bir xil) uch fаzali chulg‘am joylashtirilgan bo‘lsa, bu chulg‘amda moduli bo‘yicha teng va vaqt bo‘yicha 120 ga siljigan EYK larning simmetrik tizimi induksiyalanadi (hosil bo‘ladi). fаza chulg‘amlarida induktsiyalanadigan EYK larning chastotasi:

f₁ = pn / 60, (1)

bunda: p – o‘zakning juft qutblari soni; n – rotorning aylanish chastotasi, ayl./min.

Agar sinxron generatorning uch fаzali yakor chulg‘ami tashqi simmetrik yuklamaga ulansa, undan yakorning doiraviy aylanma magnit maydonini vujudga keltiruvchi simmetrik o‘zgaruvchan toklar tizimi o‘tadi. Bu maydonning statorga nisbatan aylanish chastotasi

n₁ = 60 f₁ / p. (2)

Bunga (1) dan f₁ ning qiymatini qo‘yib, n₁= n ekanligini aniqlaymiz. Demak, qo‘zg‘atish va yakor chulg‘amlarining magnit maydonlari bir-biriga nisbatan qo‘zg‘almas bo‘lib, mashinaning natijaviy magnit maydonini hosil qilar ekan. Shu tariqa sinxron generatori mexanik energiyani elektr energiyaga aylantiradi.

Qo‘zg‘atish tizimi va uning turlari. Ko‘pchilik elektr mashinalari elektromagnit qo‘zg‘atishli bo‘lib, bunda qo‘zg‘atish magnit oqimi o‘zgarmas tok manbaiga ulangan rotor chulg‘ami tomonidan hosil qilinadi. Qo‘zg‘atish chulg‘ami uchun o‘zgarmas tok manbai siФаtida maxsus qo‘zg‘atish tizimi ishlatilib, unga bir necha muhim talablar qo‘yiladi. Ulardan asosiylari quyidagilardan iborat:

1) sinxron generatorning har xil ish rejimlarida qo‘zg‘atish tokining ishonchli va turg‘un rostlanishi;

2) yetarli darajadagi tezkorlik, buning uchun qo‘zg‘atishni jadallashtirish qo‘llaniladi, ya’ni qo‘zg‘atish kuchlanishini U_qo‘z.N nominal qiymatidan mumkin bo‘lgan maksimal 1,82,0 U_qo‘z.N qiymati­ga­cha qisqa muddatda (uning o‘sish jadalligi sekundiga 1,5-2U_qo‘z.N bo‘lishi) tezlik bilan oshirishni (bu tadbir avariya vaqtida va unga barham berishda sinxron generatorning turg‘un ishini ta’minlash uchun qo‘llaniladi) ta’minlashi;

3) magnit maydonining tezda so‘nishi, ya’ni mashina chulg‘am­lari­dagi kuchlanishi keskin oshmagan holda qo‘zg‘atish chulg‘ami tokining nolgacha kamayishi (magnit maydonini so‘ndirish zarurligi generatorni tarmoqdan ajratish va unda bo‘ladigan avariya holatlarda paydo bo‘la­di).