Маърузалар матни қарши-2012y

α=DYs / I бир сўмлик инвестиция ҳисобига яратилган янги маҳсулот миқдорини кўрсатади.
2. Талаб тенгламаси қуйидаги кўринишга эга: DYd= DI (1/μ)
бу ерда, 1/μ – харажатлар мультипликатори, μ – жамғаришга чегараланган мойиллик.
Бу тенглама миллий даромад DYd, ёки ялпи талаб қўшимча инвестицияларнинг мультипликатив кўпайишига тенг миқдорда ўсишини кўрсатади.
Ишлаб чиқаришнинг тўпланган жами капитал билан таъминланиши, миллий даромад эса қўшимча инвестицияларнинг мультипликатив таъсири остида кўпайиши сабабли, таклиф тенгламасида жами инвестициялар, талаб тенгламасида эса қўшимча инвестицияларгина кўриб чиқилади.
3. Даромадлар ва ишлаб чиқариш қувватларининг қўшимча ўсиш суръатлари тенглиги тенгламаси:
DI (1/μ) = Iα
Бу тенгламани ечиб қуйидаги натижани оламиз:
D I / I = μ α
(D I / I ) – инвестицияларнинг йиллик ўсиш суръати бўлиб, ишлаб чиқариш қувватларини ошириш ёрдамида тўлиқ бандлиликни таъминлаб туриш учун зарур (μ α) миқдорга тенг бўлиши керак. Бундан хулоса шуки, инвестицияларнинг мутаносиб ўсиш суръати жамғаришга чегараланган мойиллик ва инвестицияларнинг унумдорлиги (капитал қайтими) даражаларининг ҳосиласи экан.
Агар μ=0,2 α=0,4 бўлса DI/I = 0,2* 0,4=0,08 ёки 8 %
Демак, инвестицияларнинг ўсиш суръати 8% бўлиши талаб этилади.
Е.Домар модделидан келиб чиқадиган умумий хулоса шуки, иқтисодий ўсишни таъминлаш учун инвестициялар ҳажмини ошириш, бунинг учун эса жамғариш меъёри ҳамда фан-техника тараққиёти орқали капиталнинг самарадорлигини ошириш зарур.


14.4. Иқтисодий ўсишнинг Р.Харрод модели
Агар Е.Домар ўз моделида инвестицияларни экзоген тарзда берилган миқдор деб олган бўлса, Р.Ф.Харроднинг 1939-йилда ишлаб чиқилган иқтисодий ўсиш моделига акселератор принципи ва тадбиркорларнинг кутишига асосланган эндоген функцияси ҳам киритилди. Акселератор принципига кўра, нафақат инвестициялар ишлаб чиқаришнинг ўсишини келтириб чиқаради, балки ишлаб чиқариш ва даромадларнинг ўсган ҳажми ҳам инвестиция жараёнларининг жадаллашишига олиб келади. Р.Харрод ўз моделига уч тенгламани киритади:
1) кафолатланган ўсиш суръати тенгламаси;
2) ҳақиқий ўсиш суръати тенгламаси;
3) табиий ўсиш суръати тенгламаси.
Харрод моделида ҳақиқий ўсиш суръати ишчи кучининг ўсиш суръати ва капитал унумдорлигининг ўсиш суръати билан белгиланади ва бу қуйидагича ифодаланади:
G c = s
бу ерда, G - ЯИМнинг ҳақиқий қўшимча ўсиш суръати, яъни: ΔY/ Y;
c - ишлаб чиқаришнинг капитал талабчанлиги коэффиценти, яъни: I / ΔY;
s - миллий даромаддаги жамғариш ҳажми, ёки жамғаришга ўртача мойиллик, яъни: S / Y;
Тадбиркорлар динамик мувозанат таъминланган ўсиш суръати бўлган кафолатланган (прогноз қилинган) ўсиш суръатига асосланиб, ўз инвестиция режаларини тузадилар. Кафолатланган ўсиш суръати жамғаришга ўртача мойиллик даражасини акселераторга нисбати сифатида аниқланади ва буни қуйидагича ифодалаш мумкин: Gw = s / cr
бу ерда: Gw - кафолатланган ўсиш суръати;
cr - талаб этиладиган капитал талабчанлик коэффиценти (ўтган йиллардаги шаклланган даражаси).
Бу кўрсаткичлар доимий бўлганлиги сабабли кафолатланган ўсиш суръатлари ҳам доимий бўлади.
Агар ҳақиқий ўсиш суръати кафолатланган ўсиш суръатига мос келса иқтисодиётда барқарор узлуксиз ўсиш таъминланади. Амалиётда бунга доимо эришиб бўлмаслиги туфайли қисқа муддатли даврий тебранишлар рўй беради. Харрод моделида ресурслардан тўлиқ фойдаланган шароитда таъминланиши мумкин бўлган максимал ўсиш суръати табиий ўсиш суръати деб номланди. Уни қуйидагича ифода этилади: Gn cr = ёки ≠ s
Иқтисодиётнинг барқарор динамик мувозанати тўлиқ бандлилик шароитида кафолатланган ва табиий ўсиш суръатлари ўзаро тенг бўлганда таъминланади. Аммо бундай тенгликка давлатнинг фаол аралашуви орқалигина эришилади.