Masalalar mufassal javoblar va ko'rgazmalar bilan ta'minlangan
Download 119.38 Kb.
|
Fizikadan qiziqarli savollar
|
2Q
qisqaradi. Yer yuzida shunday joy bonus, unda hamma vaqt kecha kunduz teng bo'lsa? 91. Benzin tashiydigan mashinaiarning kabinalarida shunday yozuv bor: «Benzin to'kkan yoki to'ldirgan vaqtingizda albatta mashinangizni metal qismmi o'tkazgich bilan Yerga ulang». Bli yozuvni tushuntira olasizmi? Nima uchun gilam to'qish mashinaiarning tarog'iga iplar yopishib, to'qishni qiynaltiradi? Bu hodisaga qarshi kurashish uchun sexlarda havoning yuqori namligini suniy ravishda hosil qiladilar. Nega? Qattiq to'siqqa urilgan metal 1 bo'lagi elektr lanadi. Buning sababi nimada? Metall bo'lagi qanday zaryadlangan? Elektrofor mashinasini qutblari orasida joy-lashtirilgan sham shu'lasini manfiy qutb tomon qiy-shayishini qanday tushuntirish mumkin? Yuqori kuchlanishli o'tkazgichda qo'nib turgan qush badanidan elektr toki o'tadimi? Kosmosda shishasi singan radiolampa ishlaydim'i? O'qiluvchi о'quvchilaming biriga elektr lam-pochkasini tok kuchim, ikkinchisiga uning kuchlanishini o'lchashni buyurdi. Birmchi o'quvchi bilmasdan voltmetrni ampermetf o'rniga foydalandi. Ikkinchi o'quvchi bo'lsa, kuchlanishni o'lchash uchun voltmetr o'rniga elektr zanjiriga ampermetrni uladi. Aytingchi, bunday hodisadan keyin qanday hodisa yuz berdi? Nirna uchun «momoqaldiroq»-dan keyin avval yprugiikni kb'rib, keyin tovushni eshitamiz? Sahroda yurgan vaqtda «momoqaldiroq» bo'lsa, qayerda yoshinish xavfsizroq? 100. Hasharotlar uchgan paytlarida liar xil tovush chiqaradilar. Tovushlariga qarab asalarini chivindan va boshqalarini tarq qilish mumkin. Ular ichida. shapalak o'zgacha. Uning uchish tovushini eshitib bo'lmaydi. Kapalakni tovushsiz uchishim qanday tushuntirish mumkin? - 24 BILISH VA ESGA SAQLASH FOYDALI 1. Har xil moddalarni zichligini Aburayhon Beruniy aniqlagan edi (taqriban 1040) yillarda. Komposni bundan 4000 yil oldin xitoyliklar kashf etib, foydalanganlar. Termometrni italiyalik olim Galileo Galiley kashf etgan. Suv,bug' va muz bir moddaning uch holatidir. Ular faqat molekulalarining joylanishi bo'yicha farq qiladi. Abu Abdulloh Muhammad ib'n Muso al-Xorazmiy (780-850) matematika, astronomiya, geografiya sohasida asarlar yaratgan. «Al-Jabr» (algebra) fani va .«algoritm» tushunchasiga asos solgan. 6. Abdul Abbos Ahmad ibn Muhammad ibn Kashr al- Farg'oniy (790-865) astronomiya, matematika, geografiya fanlari bilan shug'ullangan. Quyoshning tutulishini oldindan hisoblab chiqqan. Yerning zoldirsimon ekanlikini ilmiy isbotlagan, meridian uzunligini hisoblagan. 7. O'n birinchi asrda Xorazm poytaxti Urgenchda «Bilimdonlar uyi»- «Ma'mun akademiyasi» tashkil etilib falsafa,matem.atika va tib sohasida ilmiy izlanishlar olib borilgan. Buyuk mutafakkirlar Abu Ali Ibn Sino, Abu Rayhon Beruniy, Abu Sahl Masihiy va boshqalar bu akademiyaning a'zolari bo'lishgan. 8. Abu Rayhon Muhammad ibn Ahmad al-Beruniy(973- 1048) birinchi globusni yasagan. 350 dan ortiq kitob va risolalar yozgan.Geliotsentrik sistema to'g'risidagi fikrlari bilan fan taraqqiyotida katta hiss'a qo'shgan. Abu AH Ibn Sino - qomusiy olim, mutafakkir, faylasuf,shoir(980-1037). Asarlarining soni 280 dan ortiq. Ulardan 40 dan ortig'i tibbiyotga, 30 dan ortig'i tabiiy fanlar va muzikaga oid,qolganlari falsafa, mantiq, axloq, ilohiyot, ijtimoiy-siyosiy mavzularda yozilgan. XV asrda Mirzo Ulug'bek Samarqandda akademiya tashkil qiSdi. Uning qoshida yaxshi jihozlangan rasadxona, boy kutubxona va oliy o'quv yurti-madrasa bor edi. Muhammad Tarag'ay Ulug'bek (1394-1449) dunyodagi eng yirik astronomiya maktabini yaratgan. Katta ilmiy va madaniy 25 meros qoldirgan. Shulardan bin «Ulug'bek zichi» («Zichi Kuragoniy») dir. Shogirdlari bilan mingdan ortiq yulduzlar ro'yxatini tuzgan. 12. Nasriddin Tusiy (1201-1274) astronomiya va matematika faniari taraqqiyotiga katta hissa qo'shgan. Uning «Axloqi Nasny» va «Tajrid», shuningdek mineralogiya, tibbiyot, fizika, mantiq, falsafa va boshqa sohalarga bog'liq ko'plab asarlari mavjud. Matematik va astronom Qozizoda Rumiy (Salohiddin Muso ibn Muhammad, 1360-1437) Mirzo Ulug'bekning ustozi bo'lgan. Rumiy «Aflotuni zamon» (o'z davrining Platoni) nomini о I gam G'iyosiddin Jamshid Koshiy - al-Koshiy (taxminan 1430-yilda vafot etgan) birinchi bo'lib, matematikada o'nli kasrlarni kiritdi va nazariy asosladi, sinus bir gradus va ^f(pi) sonini o'nli sistemada 1 7 xonagacha aniqlik bilan hisobladi. 15. Mashhur astronom AH Qo'shchi (1403-1474) matematika va astronomiyaga doir risolalar yozgan. U fas liar almashinishi, Oy va Quyosh tutilishini ilmiy-tabiiy jihatdan to'g'ri tushuntirib bergan. Kit suvda umr kechirsa ham, o'pkasi bilan nafas oladi. Shunga qaramasdan, suvdan tashqarida bir soat ham chidamaydi. Buning sababi, unmg og'irligini kattaligidir. Suvdan tashqarida og'irlik kuchi qon tomirlarini bosib, nafas yo'lini bogiaydi. Suv Yer yuzasidan 41 km balandlikda 0 °C da qaynaydi (Yer yuzasida suvning qaynash temperaturasi 100°C ga teng). Yerning sun'iy yo'ldoshi bir sekundda. 8 km masofani bosib o'tadi. Yorug'lik tezligi, havodagi tovush tezligidan 90000 marta katta. 1,9. Havoda tovush bir sekundda 340 m, yorug'lik bir sekundda 300000 km masofani bosib o'tadi. 20. Yer yuzasini eng past joyining nomi Jan-Bernar bo'lib, Fransiyada joylashib, 1410 metrga teng. Okeanning eng chuqur joyi, Marian bo'Hb,u Tinch okeanida joylashgan bo'lib, 11022 rn ga teng. Qazilgan eng chuqur quduq 11500 m ga teng bo'lib, 1982-yili qazilib, u Kolskyarim orolida joylashgan. 26 Uchish vaqtida, bir sekundda laylak 2-marta, qarg'a 3-4-liiiirln, oluimchuq 13-marta, pashsha 300-600 martagacha,karam ihflpalagi 9-marta qanot qoqadi. Odam yuragi har sekundda qariyb.bir marta urib, 0,1 lilrj'a yaqin qonni qon yurish tomirlariga yo'naltiradi. Yer yuzasida o'rtacha temperatura 14 °C ga teng. Yer markazida (6371km chuqurlikda), temperatura 6127 °C yetadi. Sogiom odamni badanining har xil joylariga harorat bir xil emas:qo'ltiq tagida +36,7°C, lab!arda +33,4°C,qoi kaftlarida I32,8"C, oyoq kaflarida +30,2°C ga teng.Kaklik badanining leniperaturasi oyoqlarinikidan 8°C gacha farq qilaoladi. Dunyoning ertg bo'yi baland hayvoni jirafa bo'lib, balandligi 6 m ga teng bo'la oladi. Eiektr hisoblagichi, elektr tokining ishini hi-soblaydi. Bu holatda tok ishini joullarda emas, balki kiSovatt-soatda hisoblaydilar. 1 kilovatt-soat 3600000 joulga teng. Odam badanining qarshiligi bir qo'lining panjalaridan, ikkinchi qo'lining panjalarigacha taxminan 15 kOm ga teng. 30. Odam badanidan tok o'tganda, unga jiddiy xavfi bo'lgan tok kuchi taxminan 100 mA ga teng. 31.Suv o'simliklarda, qon jonivorlarda kapillyarlar-juda ingichka naychalarda tarqaiadi.Odam badanining kapillyarlarining diametri soch diametridan 50 martaga yaqin kichikdir. 32.1nfraqizil nurlar, radioto'lqinlar, yorugiik nuri, ultrabinafsha nuri,rentgen va gamma nurlari elektromagnit toiqiniardir. Ular bir-birlaridan faqat toiqin uzunliklari bilan farq qiladilar. 33.Parniklarda(issiqxona!arda) oddiy shisha oynalar ishlatiladi, meditsina iampalarining simobli kolbasi esa kvars shishadan qilinadi. 34.Respublikamizning temir yo'lini kengligi 152,4sm ga teng, AQSH, Kanada va G'arbiy Yewopa temir yo'llari torroq boiib 143,5sm ga teng. 35.Eng baland televizion minora Kanadaning Toronto shahrida joylashgan boiib, balandligi 550 m ga teng. 36.Dunyoning eng baland tog'i Everest cho'qqisi boiib, uning balandligi 8848 metrga teng. Pomirning Somoniy cho'qqisi 27 7495 metrdir. 37.Tuya suvni juda oz iste'mol qilib, ikki hafta suv ichmasdan yura oladi. Badanining qalin juni, umi issiqlikdan saqlab, suvning bugianishini kamaytiradi. Tuyaning junini olganda, badanining suvini bug'lanishi 50% gaoshadi. 38.Ba*zi baliqlarning organlari akkumlator-elektr kuchla-nish manbasiga o'xshaydi.Masalan, sufrabaliq (skat) 50-60 volt kuchlanish, laqqabaliq 350 V, ilonbaliq 500 V ni hosil qila oladi. 39.ilonlar asosan kecliasi ovga chiqadilar va jonvorlarni badanlarini temperaturasidan «taniydilar).Ilonlarning ba'zi turlari temperatura farqini 0,001 gradusgacha seza oladi. 40.Bir kilogramm asal yig'ish uchun asalari 2 million gulga qo'nib uchadi. Ko'rshapalak o'zming yo'li va ovini ultratovush yordamida topadi. Tashkent televideniya vatani. Zamonaviy televi-zorlarning birinchi namunasi Toshkentda ixtiro qilingan. 1928-yilda toshkentlik ixttrochiiar V.Grabovskiy va I. Beivanskiylar eiekiron iHir yordamida harakat qiladigan tasvirni bir joydan ikkinchi joyga uzatadigan va qabul qiladigan apparat - «radiotelefon» yaratdilar. 1928-yil 4-avgustda bu sodda «televizor» jamoatchilikka ishlab turgan holda namoish qilindi. Ukraina samolyoti AN-225, Frank- furtdan Yerevanga yangi eietrostansiya uchun og'irligi 187,6 tonna bo'lgan generatorni keltirdi. Bu jahon aviatsiyasi tarixida eng katta og'irlikdir.Shunmg uchun Ginnes rekordlar kitobiga kiritildi. Ba'zida gazeta va jumallarda ruslarni,chet mamlakat» larini uzunlik o'lchamlaridan foydalaniladi. Bu o'lchamlar metr va srn bilan quyidagicha bog'langan: 1 dengiz inili = 1852m. 1 verst (chaqrim) = 500 saten = 106b.8 m. 1 saten = 3 orshin = 7 flit = 213,4 sm I yard = 3 fut •= 36 dyuyirt = 91,44 sm 1 orshin - 16 vershok = 28 dyuym - 71.12 sm 1 fut = 12 dyuym = 30,48 sm 1 vershok = 4,44 sm 28 1 dyuym = 25,4 mm 1 orinj = 46 sm 45. Grenlandiya muzlari crisa, Yerdagi okeaniarning yuzasini suvi 6,5 m ga ko'tarilib, materiklar quruqliklarini ko'p qismi suy ostida qoladi. Yer yuzasining 2/3 qismini suv qoplagan. Bundan faqat 2 foizi toza suv (ichimlik) dir. Ajoyibligi shundaki, undan 0,2 qismi Baykal ko'lida yig'ilgan. Biz yoqilg'i sifatida foydalanadigan tabiiy gaz bir necha gazdan iborat. Unda 95 foizi metan (CH4), etan (C2H4), propan (C.iH8)va butan (C4H|0) mavjuddir. KO'RGAZMA VA JAVOBLAR Uchtasi qoladi. Qolganlari yonib tugaydi. 4-ta Beshinchi odamga tuxumni tavoqchada berish kerak. Masalani sinchiklab o'qing. 5. BosSiida sichqon uyasi va mushuk orasidagi masofa 5-10+20=70 qadam edi. Bu masofani mushuk 7 sakrashda bosib o'tadi. Bu vaqtda sichqon 7-3=21 qadam qo'yib, uyiga kiradi va qutiladi. Akmaljon chin gapiradi. Gaplashgan kuniari 1 yanvarda Akmaljon 12 yoshli bo'lgan. Bir kun oldin 31-dekabrda, u 11 yashar edi. Akmaljonni tug'ilgan kuni 30 dekabr boigani uchun gaplashishdan ikki kun oldin, u 10 yashar bo'lgan. Bir yildan keyin, Akmaljon 13 ga qadam qo'yadi. Baliqchi chol kar edi. U oltin baliqni so'zlarini eshitmadi. 8. Erga tegmoqchi bo'lgan qizlar shoshilib, choyniklarini qopqoqlarini ochib, suvni qaynashini kutdilar. Natijada, issiqlikning bir qismi tashqariga ketdi va suvning qaynashi cho'zildi. Erga tegishni istamagan qiz choynikka tegmadi. Bu uning choynagini tezroq qaynashiga sabab boidi. 9. Dehqon bo'ri bilan o'tni qirg'oqda qoldirib, qo'zini daryodan o'tkazadi. Qaytib kelib, bo'rini olib o'tadi va qo'zini qayiqqa ortib qirg'oqqa qaytadi.Qo'zini qirg'oqga qoldirib, o'tni 29 daryodan o'tkazadi va bo'ri oldiga qoldiradi. Yana qaytib kelib, qo'zini olib o'ta-di. 10. Murnkm. Buning uchun butilkani to'ntanb, sih-ndr shaklim olgan bo'sh hajmini o'lchash kerak. Buniog uchun butilkani diametri - d va. bo'shiikni balandligi - It ni o'lchash kifoya. Silindr hajmi. V = Sh ga teng. 4 11. Bodom sotuvchi tarozining bir pallasiga bir kilolik ioshni, ikkiiichi pallasiga bodom solib tarozini muvozinatga keltiradi. Keyin, toshni olib, uning o'tniga bodom solib o'lchaydi. Solingan bodom massasi rosa bir kiloga teng, nega deganda, u tosh o'rniga solingan. 12. Sliarchani yuqoriga otish kerak. Sharcha biror balanlikga chiqqandan keyin to'xtaydi va qaytib pastga tushadi. Sliarchani qiya tekislikdan yuqoriga tashlasak ham bu hodisani ko'rish mumkin'. 13. Mumkin.Buning uchun idishni suv bijap to'Idirish kerak. Sliarchani zichligi suv zichligidan kichik bo'lganligi sababli, yuqoriga chiqadi. 14. Tuxurniarni bankadan olish uchun unga tuzli suv soiish lozim. SHo'r suvni zichligi, tuxum zichligidan katta boiganda, tuxum yuqoriga ko'tariladi. Agar tarozi strelkasi X bo'limga (bir bo'lim bir kilogramga teng) siljigan bo'lsa, unda har bir o'lchashda sumkalar og'irligiga strelkani siljishi X ni qo'shish kerak. Unda qo'yidagi tenglamani hosil qilamiz: (2+X)+(3+X)= 6+X. Bundan topamiz: X—l bo'lim. Bundan chiqadi, sumkalar massasi 2+l^Skg va 3+l-4kg ga teng. Yer qutblarida Quyosh balandligi kun davomida o'zgarmaydi. Demak, soya ham o'zgarmaydi. 17. Chelakni yomg'ir suviga toiishi avtomashina harakatiga bog'liq emas.Yomg'ir tomchilarining soni tushish yo'nalishida har ikki holatda bir xil bo'ladi. 30 To'rt bosh sigir uchun. Oshadi. Stakandan to'kilgan suv hajmi toshcha hajmiga teng.Toshcha og'irligi to'kilgan suv og'irlig idan ko'proq. 20. Yugurgan vaqtda gepardni ikki oyog'i, vaqtriing yarmida harakatsiz boiib, iklcinchi yarmida (tanasiga nisbatan) harakatda bo'ladi. Uning oyoq panjalan ikki marta tezroq, 224 km/soat tezlik bilan tashlanadi. Komandani 11 nafar o'yinchilarining umumiy yoshlari 11-22=242 ga teng. Maydonda qolgan 10 o'yinchira umumiy yoshlari 10-21=210 ga teng bo'ladi.Bu yerda maydon-dan chiqqan o'yinchi 242-210=32 yoshda. Bo'yi baland odamning soyasi tezroq harakat qiladi. O'g'il nabiraning yoshini X, qiz nabiraning yoshini U bilan belgilab, ushbu tenglamani yoza olamiz: X+2=2(X-2),bu yerdan: X=6; U+3=3(U-3) bundan: U=6, ya'ni, ular tengdosh ekanlar. Temperaturasi О0 С bo'lgan muzning erishi uchun atrofdan bir miqdor issiqlik olish kerak.Temperaturasi О °С boigan suvni muzga aylanishi uchun, atrofga bir miqdor issiqlik berilishi kerak. О °С issiqlik almashishi yuz bermagani uchun, suv suvligicha va inuz rhuzligicha qoladi. Masala matniga binoan maktabga avtobus bilan borish uchun 15 minut vaqt kerak. Borib kelish uchun sarf bo'ladigan bir yarim soatdan 15 minutni ayirib, piyoda borish vaqtini topamiz.Bu vaqt bir soatu 15 minutga teng bo'ladi. Agar Nirona maktabga piyoda borib, piyoda kelsa,buning uchun ikki soatu 30 minut vaqt sarflanadi. 26. Eiektr tokining mavjudligini asosiy sharti, elektr zanjinning to'liq berk bo'lishidirJBizning tajribamizda zanjir ochiq, shuning uchun voltmetr ko'rsatgichi nolni ko'rsatadi. Mumkin. Tuxumni tekis stol ustida qo'yib, ikki barmoq bilan aylantirish kerak. Pishirilgan tuxum xom tuxumdan ko'proq aylanadi. Boning sababi bor: pishirilgan tuxumni aylantirganda, uning ichki qismi qotgani uchun, tuxum birbutun boiib harakatlanadi. Tarozini ikki pallasiga to'rttadan tangalarm qo'yamiz. Tarozini yengil pallasi unga qalbaki tangani borligini 31 ko'fsatadi.Qg'ir palladagi tangalarni olib qo'yib, yengil palladagi tangalarni ikkitadan pallalarga qo'yamiz.Yana yengil palladagi tangalarni, bittadan, ikki pallaga qo'yamiz.Yengil tomondagi tanga qalbakidir. 29. Qo'ylar sonining birinchi otarda X, ikkinchi otardagisin! U bilan belgilaymiz. Bir qo'y, ikkinchi otardan birinchi otarga o'tsa, qo'ylar soni birinchi otarda X+l, ikkinchi otarda У-1 ga teng bo'ladi.Cho'ponlar suhbatidan birinchi otardagi qo'ylar soni ikkinchi otamikidan ikki marta ko'proq bo'ladi.Unda (Х+1)=2(У- 1), bundan: Х=2У~3. Agar bir qo'y birinchi otardan. ikkinchi otarga o'tsa, unda (X-1)=(У+1) bo'ladi, .bundan Х=У+2. Bu ifodalarni o'ng tomonlarini tenglashtirib qo'yidagini topamiz: (2У-3)=(У+2), yoki У==5, ya'ni ikkinchi otarda 5 qo'y bor ekan. Birinchi otarda esa Х=У+2=5+2=7 qo'y bor. Mumkin. 3 litrli idishni uch marta yog'dan to'1-dirib, 7 litrli idishga solish kerak. Uchinchi martada 7 litrli idish yog'dan toiib, 3 litrli idishga, 2 л yog' ortib qoladi. Bundan keyin 7 litrli idishni yog'ini 10 litrli idishga va 3 litrli idish yog'ini 7 litrliga solish kerak.Natijada, 7 litrli idishga 2 Htr yog' bo'ladi. Endi 3 litrlij idishni yog'dan to'ldirib, 7 litrli idishga solsak, unda rosa 5 litr yog' boiadi. Qalampirlarni havo o'tkazmaydigan qutiga solib, uning bosimini 7-8 atmosferaga nasos bilan ko'taradilar.Havo qalampirning terisini yumshoq joyi-dumchasi girdini yirtib, ichiga kiradi. Bosim qalampir ichi va tashqarisida teng bo'lganda, birdan qutini ochadilar. Qalampir ichidagi havo, uning dumchasi va ichidagi donalarini itarib, tashqariga chiqarib tashlaydi. Sferik kuzgu yordamida Quyosh nurlarini bir nuqtaga yig'ib, o't (olov) hosil qilish mumkin.Arximed shu hodisadan loydalangan bo'lishi mumkin. Muzqaymoq jun materialga o'rab qo'yilsa, u uzoq muddat erimaydi. Chunki, jun material issiqlikni yomon o'tkazadi. Tong saharda sarnolyot uchib, bulutlarga ko'mir changini (kichik zarralarini) sepdi, natijada qor yog'ib osm.on tiniq va g'uborsizbo'ldi. Saqich yopishgan kiyimni xolodilnik muzxonasiga 32 qo'yish kerak. Saqich past temperaturada elastik xusu-siyatini yo'qotib, osonlik bilan maydalanadi va kiyim-dan ajraiadi. Tarozi toshchasini ip bilan bog'lab, asta bochkaga DOtiramiz. Arximed kuchi ta'sirida toshcha og'irligi ozroq kamayadi, buni tarozi ko'rsatadi. Agar tarozi ko'rsatishi toshchani bbchka tagiga yetguncha o'zgarmasa, unda bu bochkada faqat kerosin bor. Suv va kerosinli bochkada toshcha suyuqliklar Ohegarasidan o'tganda, dinamometr ko'rsatishi birdan o'zgaradi, ncga deganda suv zichligi kerosin zichligidan katta bo'lib, Arximed kuchi o'zgaradi. Magnitii ternir mixning ikki magnit qutbi bor. Bu qutblaridan birini magnitsiz mixga tegizsak, ular bir - birini tortadi, chunki magnitsiz mix .magnit-lanadi. Agar magnitsiz mixning uchini magnitii mixning o'rtasiga tegizsak, ular bir- biriga ta'sir etmaydi. Sababi shundaki, magnitii mixning o'rtasida magnit maydoni yuq. Bu tajriba yordamida magnitii mixni, magnitsiz mixdan ajratish mumkin. 38. O'quvchilar simlar va kalitlarni ulab, elektr zanjirining 5 - rasmda ko'rsatilgandek tayyorlashgan. Bu yerda K| va K2 bir qutbli kalitlar bo'lib, eshiklarning oldida o'rnatilgan.Kalitlarning bu holatida lampalar o'chgan. Birinchi eshikdan binoga kirganda, lampochkalarni yoqish uchun Ki kalitni 2 holatdan 1 holatga o'tkarish kerak. Ikkinehi eshikdan kirganda esa, K2 kalitni 3 holatdan 4 holatga o'tkazish kifoya. Shunday qilib, ikki kalit yordamida oldimizga qo'yilgan maqsadga erishdik. 5-rasni 39. Sut tarkibida havo va yog' zarralari mavjud bo'lib, qizdirilganda yog' suv yuziga ko'tarilib, parda (qatlam) hosil qiladi.Havo esa issiqlikdan kengayib, pardani ko'taradi, natijada sut 33 toshib to'kiladi. Sut tq'kilmasiigi uchun havoni chiqarish zarur. Buning uchun diametn Ism bo'lgan alumin trubkadan tagi aylana, ikkinchi uchi vertikal yuqoriga yo'nalgan shaklda, qurilma yasab, sut ichiga qo'ying.O'zmgiz yana boshqa yoilarmi o'ylab toping. 40. Alpinist pichoq bilan toza muz bo'lagmi ikki tomonini qirib, undan qavariq linza yasaydi. (6- rasm). Qavariq linza quyoshning nurlarini bir nuqtaga yig'adi. Bu nuqtada temperatura juda katta bo'lib, yoqilg'ini yondiradi. 6-rasm 41. Javlonbek o'tin yig'ib, suv quvurini tagida o't yoqdi, ozroq vaqtdan keyin quvurni o't qo'yilgan joydan ikki tomonini qo'li bilan ushlab ko'rdi. Quvurning issiqroq tomoni suvning oqish yo'nalishini bildirishini tushunmoq qiyin emas. N.YE.Jukovskiy studentlarga idish suvini yuzasiga ozroq mashina yog'ini to'kishni masiahat berdi. Yog' suv yuzasini qoplab, suvning bug'lanishini to'xtatdi. Bakdan benzin (umuman suyuqlik)olish uchun rezina shlangni suyuqlik to'kiladigan uchi, benzin yuzasidan pastroq bo'lishi kerak. Shunda shlang uchlarini bosimlari bir - biridan farq qilib. bu benzinni (suyuqlikni) yuqoriga ko'taradi.Bosim farqi qancha katta bo'lsa, benzin shuncha katta tezlik bilan shlangdan oqadi. Suyuqlik atmosfera bosimi ostida turgani uchun, suyuqlikni yukoriga ko'tarilis'Hi suyuqlik ustunining bosimi , atmosferaning bosimiga teng bo'lguncha, davom etadi. Suyuqlik ustunining bosimi P = dgh (d - suyuqlik zichliki, #-erkin tushish tezlanishi, Л-suyuqlik ustuni balandligi) formula-sidan topiladi. Bu formuladan suyuqlikni yuqoriga ko'tarilish balanligini topish mumkin: atmosfera bosimi P=l91325Pa, g=9,8 34 m/s2, suvning zichligi d=1000 kg/m3 temg, shuning uchun h = 10',3 ni buladi. YA'ni, Yer sathidan suvni rezina shlang yordamida 10,3 m halandlikda ko'tarish mumkin. Tug'on balandligi 13 in bo'lgani uchun, suv uning ustidan O'ta olmaydi.Studentlarni o'ylagan rejalari bajarilmaydi. 44. Plitka sim o'ramlaridan chiqadigan issiqlik miqdori tok kuchi va simning elektr qarshiligiga bog'liq. Sim uzunligini o'zgartirib, undan o'tadigan elektr tokini ham o'zgartirish mumkin. Masala shartidan ko'rinib turibdiki, sim uzunligi keraklisidan ko'proq. Bu tok kuchini oz bo'lishi va plitkani yaxshi qizimasligining sababidir. Yigit buni sezib, kesgich bilan plitka simini .kesib qisqartirdi.Natijada elektr tokini ng kuchi oshdi va plitka yaxshi qizib, suvni qaynatdi. 45.Javlonbek geometriyadan bilardiki, daraxt balandligini uning soyasiga nisbati qancha bo'lsa, chizg'ich uzunligini soyasiga nisbati shuncha bo'ladi, bu faqat Quyosh balandligiga bog'liq. Buni hisobga olib, Javlonbek chizg'ichni yerga vertikal qo'ysb, uning balandligi h ni o'lchadi. Keyin qadamlab, daraxt soyasi L ni aniqladi.Chizg'ich uzunligi S ni va daraxt balandligini H bilan belgilasak, unda ABC va A'b'C1 uchburchaklarini o'xshashligidan qo'yidagilarni yoza olarhiz: ' — = —, bundan H = — bo'ladi.(7- rasm) L S S \ Кувш нури Download 119.38 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|