Masalalar mufassal javoblar va ko'rgazmalar bilan ta'minlangan
Download 119.38 Kb.
|
Fizikadan qiziqarli savollar
|
с A! s с1
7-rasm so Bu tenglamadan daraxt balanligini topish qiyin emas. Agar chizg'ich uzunligi 30 sm, uning soyasi 10 sm va daraxt soyasi 15 mbo'lsa, daraxt balandligi 45 mbo'-ladi. Bu yo'l bilan simyog'och , maktab binosi, televizion manorasi balandliklarini aniqlash rnumkin. Yosh turist quduqqa toshcha tashladi.Toshchaning suvga tushishi 4 s dan keyin eshitildi.Jismlarni erkin tushish tezla-nishi qonuniga asosan, quduq chuqurligi h= gt2/2=9,8-l 6/2=78 metrga teng bo'ladi. Quduq chuqurligini bunday hisoblash aniq emas.Birinchidan, havoda jismning erkin tushish tezlanishi 9,8 m/s2 bo'lmay, ozroq bo'lishi mumkin. Ikkinchidan, sekundomer bilan o'lchangan vaqt ikki qism-toshning tushish vaqti va tovushning quduqdan chiqish vaqtidan iborat.78 metrni tovush 0,23 sekundda o'tadi.Toshning haqiqiy tushish vaqti 3,23 s bo'ladi. Toshning erkin tushish tezlanishini havoda 7 m/s2 desak, unda quduq chuqurligi taqriban 50 metr chiqadi. Hovuzga kiradigan suvni, undan chiqadigan suv miqdariga teng emasligini ko'rsatamiz. Hisoblashni oson bo'lishi uchun suv tezligini quvurlarda 1 m/s deb olamiz. Bu holatda kiruvchi va chiquvchi suv faqat quvur kengligiga (ko'ndalang kesim yuzidan) bog'liq bo'ladi. Kiradigan suv hajmini Vb chiqadigan suv hajmini V2 bilan belgilab, bu hajmlarning nisbatini topamiz: V,/V2=S,vt/(2S2vt)=S,/2S2=l/2(d,/d2)2=l/2*(20/10)2=2 Ya'ni, V,=2V2, bundan ko'rinadiki, kiruvchi suvning hajmi, chiquvchi suvdan ikki marta ko'p ekan. 48. Dushanba kuni soat oltida qurt 5-2= 3 m baland-likda va o'sha kuni soat 18-da 5+3=8 m balandlikda bo'ladi.Seshanba kuni soat 6 da qurt 8-2=6 m balandlikda joylashadi. O'sha kuni qurt yuqoriga siljib qolgan 3 metrni 7 soatu 12 minutda bosib o'tadi. Shunday qilib, qurt seshanba kuni, soat 13 dan 12 minut o'tganda 9m balanlikga chiqadi. 49. Suv bosimi ko'l tagi va to'g'on devoriga ko'l chuqurligiga bog'liq bo'lib, P=dgh formula bilan topiladi.Bu formulada P- suvning bosimi,h - ko'l chuqurligi, g=9,8m/s" -erkin tushish tezlanishi. Agar ko'l chuqurligi 200m, suv zichligi 1000 kg/m3 bo'lsa, 36 Undfl ко'] tagida bosim P=2-106 Pa булади. Suv bosimini to'g'omhng o'rtasida hisob-laymiz (h=10Gm), Л' WOOkg/m' *10Qm* 9,8m/s2-10° Pa. Suvning .to'g'onni itarish kllchi F =Py*S (Py- o'rtacha bosim,S-to'g'on yuzasi) formula bilan iniqlanadi. Py=106Pa, S=200m *1500m=3 -10s m2 F=106'3.10s=30 *10,0H Bu juda katta kuch. Havoni og'izdan katta tezlik bilan puflaganda, uning bosilni atmosfera bosimidan oz bo'ladi.(Bernulli qonuni).Natijada, suv bug'lari osonlik bilan havo oqimiga o'tib, bug'lanish jarayonini qo'l yuzasidan tezlashtiradi. Bu qo'lni sovushiga sabab bo'ladi. Agar havo og'izdan kichik tezlik bilan chiqarilsa, unda mavjud bo'lgan to'yingan bug' bug'lanishni qoi yuzasidan susaytiradi. Nafas issiqligi qo'lga o'tib, haroratni ko'taradi.Shunday qilib, og'iz havosi puflash teziigiga'qarab, predmetni sovutishi yoki isitishi muiTikin. Bu hodisa idishlar yasalgan materiaini issiqlikni o'fkazi-shigabog'liq. Barmoq idishlarga tegizilganda qoi issiqligi ularga o'tadi. Aluminning issiqlik o'tkazishi katta bo'lganligi uchun, unga berilgan issiqlik idishning toia hajmiiga tarqalib, barmoq tekkan nuqta qariyib isimaydi. Chinni idishni barmoq tekkan joyi, chinnining issiqlik o'tkazuvchanligi kichik bo'lganligi uchun tezlik bilan barmoq issiqligiga teng bo'ladi. Shuning uchun chinni idishni. issiq jismdek sezamiz. Suv tomchilari quvur kranidan ketma - ket chiqadilar. Avvalida sirt taranglik kuchi, ularni yaxlit naychadek saqlaydi.Vaqt o'tishi bilan krandan oldm chiqqan tomchilar oshib, kattaroq rnasofani o'tadilar, bu esa suv naychasmi ingichkalashiga sabab bo'ladi.Oxirida suv oqimi tomchilarga ajraladi va ular sirt taranglik kuchi ta'sirida sharcha shakliga ega bo'ladilar, (rasmga qarang). Suyuqlikni bug'lanishi issiqlikni yutilishi natijasida yuz beradi. Spirt suvga nisbatan tezroq bugianadi va qo'ldan issiqlikni olib, urn ko'proq sovutadi. 54. Xom tuxumni aylantirganda, lining ich qismi to'la 37 harakatlanmaydi: tuxum terisi va uning ichidagi suyuqlik orasidagi ishqalanish tuxumning tezda to'xtashiga sabab bo'ladi.Pishiq tuxum esa yaxlit jismdek ko'proq aylanadi. 55. Uzum donasini zichligi suv zichligidan ko'proq, Shuning uchun, u suvga cho'kadi. Idish tagida donaga havo pufak- chalari yopishib, uni yuqoriga, suv sirtiga chiqaradi. Suv sirtida gaz pufakchalari yorilib uzum donasi yana stakan tagiga tushadi.Bu hodisa bir necha marta takrorlanib, gaz pufakchalari suvda oz qolganda to'xtaydi. 56. Suv qaynashi uchun unga issiqlik berish zarur. Suv temperaturasi 100°C (normal sharoitda) teng bo'lganda, suv qaynaydi va temperatura boshqa ko'tanlmaydi. Bu holatda berilgan issiqlik, suvni bug'ga aylantirish uchun sarflanadi. Issiqiiknt bir jismdan ikkmchi jismga o'tishi, ularning temperaturasi farqiga bog'liq. Bu masalada ikkala idish suvining temperaturasi teng, shuning uchun ular orasida issiqlik almashishi yuz bermaydi. Katta idishga tashqaridan issiklik beriladi,lining suvi qaynaydi. Stakan suvi esa temperaturasi 100° С bo'lishiga qaramay, qaynamaydi,chunki tashqaridan issiqlik oimaydi. 57. Ichida havo va suv bor ampulaning o'rtacha zichligi suv zichiigiga teng bo'lganda suza oladi (Arximed qonuni).Plastmassa idishni siqqanimizda, bdsim oshib ampula ichidagi havo hajmi kichrayadi va unga biror miqdor suv kiradi.Natijada ampula zichligi ortib, idish tagiga tushadi.Bosim kuchini kamaytirsak, ampula ichidagi havo kengayib, malum bir miqdor suvni chiqaradi va ampula yengillashib, idish suvining sirtiga ko'ta-riladi.(6- rasmga qarang). 58. Massa o'zgarmaydi, og'irlik esa 6-marta kamayadi. Jism og'irligi R, jism massasi m va erkin tushish tezlanishi g ga bog'liq bo'lib, P = mg formuladan topiladi.Oyda erkin tushish tezlanishi, Yerga nisbatan 6-marta kichik.Shunga binoan, Yerdan Oyga chiqarilgan jismlarni og'irligi 6-marta yengil bo'ladi. 59. 58 masalani javobiga tayanib, olimpiada chempioni V.Alekseyev Oyda massasi 640*6=3840 kg bo'lgan yukni ko'tara oladi. b)Sportchining og'irligi Oyda 6-marta yengillashgani uchun , u 8 m 90 sm * 6=53 m 40 sm ga sakray oladi. 60. Tovush havosiz joyda tarqala oimaydi, shuning uchun sayohatchilar o'zaro gaplasha olmaydilar. Ular radio yoki telefon 38 Orqali gaplashishlari mumkin.Shuni aytish kerakki, radio to'lqinlari hiimma joyda muhitda ham bo"shlikda harn(havosiz joyda)yaxshi tarqaladi.Shuning uchun Yer va osmon jismlari, shu jumladan Oy v:i planetalar orasida aloqa radio to'lqinlar orqali amaiga oshiriladi. Shuni aytish kerakki, Oy sayohatchilari quloqlarini Oy lirtiga qo'yib bir birovlarini qadam qo'yish tovushlarini eshitishlari liuimkin, 61. Atmosfera Yerni kiyimiga o'xshab, issiqlik va sovuqlikdan saqlaydi.Oy bu «kiyim»-atmosferaga ega emas, kunduzi quyosh nuri ta'sirida qattiq qiziydi. Kechasi olingan issiqlik koinot fazosiga tarqalib, Oy sirti 120 gradusgacha sovuydi. 62, Oxirgi d) javob masala yechimiga yaqin.Oy Yerga lushishi kerak, nega deganda, uni fazoda ushlab turadigan biror kuch yo'q.Oy haqiqatdan ham Yer tomonga tushadi, lekin bu lushisli shunday amaiga oshadiki, tushayotgan Oy Yer sirtiga yetmaydi. Gap shundaki, Oy ham tushadi ham oldinga ketadi.Harakatriing ma'lum te'zligida, uniiig trayektoriyasi, Yer sirtining egriligiga o'xshash bo'ladi. Natijada, tushayotgan Oy Yer sirtiga yaqinlasha olmaydi va uning atrofida aylanadi. Oyning gorizontal tez-ligi 1 km/s dan kichik bo'lsa, unda Yerga tushib ketishi, ehtimoidan uzoq emas. 63.Yerda yashovchilar uchun Oyning ko'nnishi o'zgarib turadi. Bu o'zgarish Yer, Oy va Quyoshni joylashish o'rniga bog'liq. Quyosh hammavaqt Oy sirtining yarmini yoritsa, ham biz Oyni Yerga nisbatan joylashishiga qarab har xilda ko'ramiz. (8 -rasmga qarang) Birinchi holatda Oy o'roqga o'xsfaab, ingichka va qiyshiq ko'rmadi. Buni yangi oy deydilar.Ikkinchi va to'rtinchi holatlarda biz Oyni to'rtdan bir qismini ko'ra olamiz.Uchinchi holatda, Oyning yorug' qismi to'la ko'rinadi va uni to'la oy deydilar. Shunday qilib, Oyni «yangi-lanishi» uning Yer atrofidagi harakati natijasidir. 64. Oy bir vaqtda o'z o'qi va Yer atrofida aylanadi. Oyning Yer atrofini aylanishi uchun yigirma to'qqiz yarim kecha- kunduz vaqt sarflanadi. Oyning o'z o'qi atrofida aylanishi uchun ham shuncha vaqt kerak.Shu sababli biz Oyning faqat bir tomonini ko'ra olamiz. Shunga qaramas-dan, Oyning yashirin tomonini ko'rish ham nasib etdi.Bu hodisa 1959-yiIda yuz berdi.Oy tomonga yuborilgan planetararo raketa Oy orqa tornonining rasmini olib, Yerga yubordi.Olingan rasmlarni analiz qilganda, Oyning orqa sirti ham bizga ko'nnadigan sirtiga o'xshab, aylana shaklli chuqurliklar, tog'lar va tekisliklardan iborat ekan.Olingan rasmlar asosida Oy sirtini to'la xaritasi tuzildi. 65. Issiqlikni choydan havoga o'tishi, ularning tem- peraturalari farqiga bog'liq . Bu farq katta bo'lsa, shuncha ko'proq issiqlik chiqadi.Choyga qand solganda, uni temperaturasi ancha pasayadi va undan issiqlikni chiqishi ancha susayadi. Qandsiz piyolada choy temperaturasi yuqori. Shuning uchun bu piyoladan issiqlik ko'proq chiqadi va choy tezroq sovuydi. Shunga asosan aytish mumkinki, Xo'ja Nasrid-dinning choyi xotinlarining choylariga qaraganda (xo-tinlari qandni choyga kechroq soladilar) issiqroqdir. 66.Velosipedlar bir xil tezlik bilan harakat qilishlari uchun, g'ildiraklari chambaraklarini chiziqli tezligi ham bir xil bo'ladi. Shunday ekan, dinamoma-shinalarning rotorlari ham bir xil ayla-nib, teng elektr tokirii hosil qiladilar. Demak, ikkala velosi-pedning chiroqlari bir xil yorug'lik beradilar. 67. Havo qavatidan yorug'lik nurlari o'tganda, ular susayadilar. Nurlaraing susayishi, ularning to'lqin uzunligiga bog'liq. Hammadan ko'proq, binafsha nun va kamroq qizil nur xiralashadi . Agar biror uzoqlikda qizil, ko'k, sariq binafsha va boshqa lampochkalar yonib turgan bo'lsa, bizning ko'zimiz hammadan yaxshiroq qizil rangni ko'radi. 40 I-laydovchilar uchun buning ahamiyoti katta.Qizil nurni shu •■ v-v. 9-i*asm Bernulli qonuniga asosan, qayerda havo tezligi katta bo'lsa havo bosimi oz, havo tezligi kichik bo'lsa, bosim katta boiadi. Shuning uchun havo bosimi to'pning ikki yoniga teng bo'lmaydi. Bu bosimlarning farqi, to'pni trayektoriyasini o'zgartirishga majbur qiladi. Ushbu masalada, bosim to'pning chap o'ng yoniga qaraganda katta boiadi. Shu sababdan to'p chizmaga ko'r-satilgandek, biz tomonga og'adi. 69. « Yangi ko'zani suvi sovuq» masallasini kelib chiqishi real fizik hodisaga bogiiq. Haqiqatdan yangi sopol ko'za suvni ancha sovutadi. Sopol idishning devon juda kichik boigan teshiklar (kapillyarlar)ga ega. Idish suvi uiar orqali tashqariga chiqadi. Kinetik energiyalari kattaroq boigan mole-kulalar tezroq bug'lanib, o'zlari bilan bir miqdor energiya (issiqlik)ni olib ketadilar. Natijada idish devori u orqali ichida qolgan suv soviydi. Agar ko'za eski.bo'lsa, suv tarkibidagi «kir» kapillyarlami yopib, bug'lanish yuz bermaydi va suv sovumaydi. 41 Bizning mamlakatimizda va boshqa issiq mamlakatlarda xoiodilnik paydo bo'lishiga qadar suvni sopol ko'zalarda saqlar edilar. O'rdak oyoqlan orasidagi masofa tovuq oyoqlari-nikiga qaraganda kengroq. Shuning uchun o'rdak tanasining og'irlik markazi tayanch nuktasidan (oyoqlar) uzoqroq joylash-gan. Yurgan vaqtida o'rdak u tomon, bu tomonga engashib, o'zining og'irlik markazini tayanch nuqtasiga yaqinroq keltirishi zarur, bo'lmasa yiqilib tushadi. Tovuq uchun bu shart emas. Bizning og'irligimiz Yeming tortish kuchi natijasidir. Yer sirtida bu kuch pastga Yer markaziga qarab yo'nalgan. Quduq tagida, bizga liar tomondan tortish kuchi tasir qiladi. Shuning uchun bizning og'irligimiz kamayadi. Suvning potensial yenergiyasi kinetik energiya va ichki energiyaga aylanadi. Masala shartiga binoan, AU = rJE,J. Bu tenglamada E„ = mgh - potensial energiya, AU = cm ДТ -suvning ichki energiyasmi o'zganshi. стДТ = ijirigji, bo'lganligi uchun ,temperaturani o'zgarishi ДТ = r/gh/c, bo'ladi. Bu formulada h=310 м, g=10M/c2, c=4200 Ж/(кг*К) qo'yib topamiz: Download 119.38 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|