Masalalar mufassal javoblar va ko'rgazmalar bilan ta'minlangan

Ismi:-Oy, Qamar
Otasini ismi: hali aniqlanmagan.
Tug'ilgan yili taxminan 4-4,5 milliard yil bundan oldin, Yer tengi.
Shakli: yumaloq, radiusi 1737 km. Belbog'i (ekvaton) uzunligi 10908 km.
Massasi: Yerning massasidan 81-marta kichik.
Tortish kuchi: Yer tortish kuchidan 6-marta kamroq.
Yer atrofida aylanisli tezligi: ancha katta, 1 km bir sekundda, Quyosh atrofida 30 km bir sekundda.
Xarakteri: o'jar, tanlagan yo'lidan chetga chiqmaydi.
Yuzi rangi: o'zgaruvchan xirarang, ba'zida o'roqday ingichka va qiyshiq, ba'zida la'liday to'la yorug'.
Yaxshi ko'rgan mashg'uloti: Yer shari atrofida sayohat. 27 kecha kunduz 7 soat 43 minutda Yer atrofini aylanib chiqadi. Bu vaqt oraligini yerliklar oy deydilar.
Ijtimoiy ahvoli: kambag'al, havosi yo'q, suvi yo'q.
Qo'shnilar bilan munosabati: yaxshi, Quyoshdan yorug'lik oladi va bir qismini Yerga «sovg'a» qiladi. Yerdan hech nima so'ramaydi.
Qo'shimcha: Oyning bir kecha kunduzi Yerning 15 kecha kunduziga teng. Kunduzi yuzasi temperaturasi 110 gradusgacha issiq, kechasi 120 gradusgacha sovuq bo'ladi.
19
Endi bu pasport asosida ushbu sayollarga javob bering.

58. 
    Oy yuzasida tushganingizdan so'ng sizning massangiz va og'irlikingiz o'zgaradimi?
    
59. 
    a) Olimpiada chempioni V.Aiekseyev uch urinishda massasi 640 kg bo'lgan yukni ko'tardi. U Oyda qancha yukni ко Чага oladi?
    

b)01impiada chempioni amerikalik Fimon 8 metr 90 srn uzimlikka sakradi. Agar olimpiada Oyga o'tkazilsa, u qancha uzoqlikka sakray oladi?

60. 
    Oyda aylanib yurganingizda, siz o'rtogingiz bilan qanday gaplashasiz?
    
61. 
    Oyda temperature juda katta oraliqcla ПО gradus issiqlikdan to 120 gradus sovuqlikkacha o'zgarar ekan. Bunday hodisa Yerda kuzatilmaydi. Oyda temperaturaiii bunday katta o'zgarishini sababi nimada?
    

62. Biz to'qnashganda Yerga yiqilamiz. Tog'dan tosh uzilsa
Iiam Yerga tushadi. Samolyotdan tashlangan yuklar ham Yerga
Uishadi. Buni sababini hamma biladi: Yer atrofida bo'lgan barcha
jismlarni o'ziga tortadi. Bunday boisa nima uchun Oy Yerga tushib
ketmaydi? Bu savolga talabalar bunday javob berdilar:
a) Oy Yerdan ancha uzoqda joylashgan, shuning uchun Yer
tortish kuchi ungacha yetmaydi.
b) Oyni boshqa planetalar va Quyosh o'ziga tortadi. Bu
kuchlar Yerning tortish kuchini bartaraf etadi.
v) Nyutonning uchinchi qonuniga binoan, Oyning.tortish kuchi Yerning tortish kuchiga teng. Bu kuchlar bir birini muvozanat holatda saqlaydi.
g) Yer bilan Oy o'rtasida tortish kuchidan tashqari itarish kuchi bor.
d) Oy Yer atrofida ayianadi, bu Oyning Yerga tushib ketmasligiga sabab bo'ladi.
Bu javoblardan qaysi biri haqiqatgayaqin?


63. har 29,5 kecha kunduzda Oy «yangi» bo'ladi. Bu
hodisa qanday yuz beradi? Eski Oy qayerga ketadi?
Bu savolga Nasriddin Afand'i shunday javob berganlar: eski Oy yulduzga ayianadi. Siz nima deysiz?
64.. Biz Yerdan qarab, Oyning bir tdmonini ko'ramiz. Oyning ikkinchi tomoni ko'rinmaydi. Buning sababini tushuntiring.
20
HAR TO'G'RIDA SAVOL VA MASALALAR
65. Nasriddin Afandi xotinlari bilan kechki taomdan kcyin
shirin choy ichadilar. Afandi taom yeyishdan oldin, uch boiak
qandni piyola choyiga tashlaydilar va uni ovqatdan keyin ichadilar.
Oilalari esa avval ovqatni yeb, keyin piyola choyiga uch bo'lak
qand soladilar.
Nima uchun ular bunday choy ichadilar, degan savolga Afandi quyidagicha javob berdilar: men issiq choyni yaxshi ko'raman. U kishini gapiga biron asos bormi?

66. 
    Ikki o'rtoq oqshomlari Quyosh botgandan keyin velosipedda aylanar edilar. Birovining velosipedini g'ildiragi o'rtog'inikidan ancha katta edi. Velosipediami chirog'ini g'ildiraklarga ulangan dinamomashina yoqardi. Velosipedlar tezligi bir xii bo'lganda, ularni kaysi birini chirog'i yorug'roq yonadi?
    
67. 
    Yo'l harakatini boshqarish uchun «svetofor» dan foydalanadilar. «Svetofor»-ning chiroqlarini uch xil rang! bor: qizil, sariq va yashil. Butun dunyo mamlakatlarida qizil rangni harakatni man etuvchi nishona tariqasida foydalanadilar. Sariq rang esa tayyorgarlik ko'rishni, yashil rang bo'lsa, yo'ldan o'tish mumkinligini ko'rsatadi.
    

Sizning fikringizcha bu qaror yo'l nozirlarining qarorimi yoki biron fizikaviy hodisaga asoslanganmi?
68. Ba'zi futbolistlar to'pni shunday tepadilarki, u
gorizontal bo'yicha to'g'ri bonnay, yoysimon chiziq bo'ylab,
harakat qilib darvozaga кн-adi. Muxlislar va mutaxassislar bunday
egri chiziq bo'ylab harakat qilgan to'pni, aylangan to'p deydilar.
Bunda to'p ham aylanadi,
ham oidinga harakat qiladi.
Fizikani qaysi qonuni asosida to'pni bunday harakatini tushuntirish mumkin?
69. «Yangi ko'zani suvi sovuq» degan maqol bor. Bu
shunday gapmi, yoki biron fizikaviy hodisaga asoslanganmi?
70. Hovli yuzida yurgan o'rdak va tovuqlarning harakatiga
e'tibor bering. O'rdaklar yurganda bir tomondan ikkinchi tomonga
tebranadilar, tovuqlar qadlarini tikka tutib yuradilar. Tovuqning
ham o'rdakni ham ikkitadan oyoqlari borligini hisobga olsak, ularni
21
1'iarakatining farqini qanday tushunish mumkin?
7.1. Juda ham chuqur quduq qazib,. unga tushsak, og'irligimiz ko'payadimi yoki kamayadirni?

72. 
    Nurek GES ni suvi 3 10m balandiikdan tushadi. Suvning 30% potensial energiyasi ichki energiyaga aylansa, suvning temperaturasi qanchaga o'zgaradi?
    
73. 
    Nurbekjonni uylari oldidan temir yo'I o'tadi. Qachonki, poyezdni yaqin kelish ovozi eshitilsa, Nurbekjonni otasi farzandlarini ogohlantirib aytadi:
    

Tez o'tayotgan poyezdga yaqinlashmang, poyezdning shamoli odamni o'z tagiga tortadi.
Nurbekjonni otasini bu gapiga biron asos bormi?
Poyezd shamoli haqiqatdan ham predmetlarni o'z tomoniga tortadimi yoki bolalarni qo'rqitish uchun aytilganmi?
NIMA UCHUN?
74. Nima uchun suv yonmaydi?

75. 
    Piyozni suvga solib qancha qaynatmaylik, u pishadi, iekin kuymaydi. Qizigan yog'ga tashlangan piyoz tez qizarib kuyib ketadi. Nima uchun?
    
76. 
    Biz isish uchun qalin kiyim-to'n, palto kiyamiz. Bu kiyimlarga muz bo'lakini o'rasak, Lining erishi tezlashadimi?
    
77. 
    Suvni 40 С da qaynatish mumkinmi?
    
78. 
    Nima uchun suvli samovar har qanday baland oiovga chidab, suvsiz samovar tez teshiladi? Mashinalar radiatoriga nima uchun suv so 1 adilax?
    

79. 
    Hammaga ma'lumki, quruq o'tin yaxshi yonib, hoi o'tin yomon yonadi. Nima uchun?
    
80. 
    Kechalari tiniq osmonda yorug' uzun chiziqni kuzaiish mumkin. Odamlar bunda «yulduz uzildi» deydilar. Aslida esa bu osmon toshlari bo'lib, katta tezlik bilan- o'nlab kilometr bir sekundda Yer atmosferasiga kirib, havo bilan ishqalanib, qattiq qizib bugiamb ketadi. Kattaroq toshlar esa oxirgacha kuymasdan Yerga tushadi. Sunday toshlarni meteoritlar. deydilar. Ularni tarkiblarini o'rganish ilmga katta ahamiyatga ega.
    

Shu hodisaga bog'liq bo'lgan savol tug'iladi. Nima uchun
22
qattiq sovuq shamolda odam burni qizimasdan, sovuq qotadi?
81..Qishda ko'llar va suv omborlari tagigacha muzla-maydi. Qalin muz tagida bir miqdor suv qolib, baliq va boshqa jonivorlarni
yo'qolishdan saqlaydi. Bu hodisani tushuntiring va muz tagidagi suvni temperaturasi necha gradus bo'lishi mumkinligini ayting.

82. 
    Xolodilnik hozirgi vaqtda ro'zg'orga kerakli narsa bo'lib qoldi. Xolodilniklarni bar xil shaklda yasaydilar: baland, past, katta, kichik va boshqa. Ularning hammasida bir xi! qoidani saqlaydiiar: sovitgich kamerasini yuqori qismiga joylashtiradilar. Bu qoidani buzib sovitgich kamerasini xolodilnik ichini pastki qismiga joylashtirsak, uning ishlashida biron o'zgarish yuz beradirni?
    
83. 
    Uyni isitish uchun radiatorlarni polga yaqin derazalar tagida joylashtiradilar. Buning kamchiliklari bor: bolalar uynab, unga o'zlarini urib oladilar, radiator joyni egallaydi va boshqa. Radiatorlarni deraza ustida, uy shiftiga yaqin o'matsa boimaydimi?
    
84. 
    Kasal odamni davolash uchun uning badaniga tibbiy bankachalami yopishtiradilar. Nima uchun banka odam terisini o'z ichiga tortadi?
    
85. 
    Issiq choy ichish bizning qadimgi odatimizdir. Choyni chinni piyolada yoki shisha stakanda ichadilar.Issiq choyni metal stakanda ichish qiyin: lablarimiz kuyadi. Nima uchun?
    
86. 
    Suvning baland joydan pastga qarab oqishini hamma biladi. O'simliklarda esa pastdan (ildizdan) yuqorida shox va barglariga ko'tariladi. Mas'alan,dunyoning eng baland daraxti-avstrali evkalipt tanasi bo'ylab 150 metrga ko'tariladi. Suvni bu balandlikda nima ko'taradi?
    

87. Nima uchun gulxan, o'choq, sham alangasi (o'ti)
hammavaqt yuqoriga yo' nal gan?

88. 
    Nima uchun sovuq havoda it o'ralib yumaloq shaklni oladi?
    
89. 
    Yer planetasida yil mavsumlari aniq tartibda almashadi. Buning sababini tushuntiring. .
    

90. Hammaga ma'lumki, yozda жип qisqarib, qishda
uzayadi. Buning sababi yozda Quyosh qiyomga yaqin boiib,
chiqish va botishiga qadar katta masofani bosib o'tadi. Qishda esa
Quyosh ufqga nisbatan pastga tushib chiqish va botish vaqti