Masharipova zulfira raximboyevnaning

Suv omborlarida ushbu element tarkibining o'zgarishini kuzatish mumkin: bahorda u kamroq bo'ladi, lekin yozda qulay harorat rejimi tufayli uning konsentratsiyasi sezilarli darajada oshadi, chunki organik moddalar ommaviy ravishda parchalanadi.Va bu suv omborlari holatini sanitariya holatiga keskin ta'sir qiladi, bu esa ekotizimning hayotiyligi ustidan nazoratni kuchaytirish zarurligini ta'minlaydi. Baliq ovlanadigan suv havzalarida maksimal ruxsat etilgan kontsentratsiya ammoniy azotining litriga 0,39 milligrammdan oshmaydi.[59]

Ion birikmalarida ion aloqalari mavjud. Bog’lanishda ishtirok etuvchi elementlar o’rtasida kata elektromanfiylik farqi mavjud bo’lganda ion bog’ hosil bo’ladi. Farq qancha ko’p bo’lsa, musbat ion (kation) va manfiy ion (anion) o’rtasidagi tortishish shunchalik kuchli bo’ladi.[60]
Neft va neft faraksiyalaridan azot o’z ichiga olgan birikmalarni tanlab olib tashlash, bunday birikmalarning mahsulot va jarayonlarga patensial zararli ta’siri tufayli qiziqish uyg’otadi. Azotni o’z ichiga olgan birikmalar bilan bog’liq muammolar kislota katalizatorining zaharlanishi va deaktivatsiyasi ,kislota –asos juftligi bilan bog’liq korroziya va metal komplekslarini o’z ichiga oladi.Azotga boy mahsulotlarni neftdan azot guruhini ajratmasdan ajratish yo’li bilan denitrogenatsiya qilishning ko’plab usullari mavjud. Yog’lar va qayta ishlangan mahsulotlarda azotni o’z ichiga olgan birikmalar neftni yangilash va qayta ishlash jarayonining ishlashiga, katalizator tanlashga va jarayonni ishlab chiqishiga cheklovlar qo’yadi. Ba’zi hollarda, azotli birikmalarning mavjudligi maqsadli dastlabki ishlov berish bosqichlarini va hatto maxsus jarayonni hal qilishni talab qilishi mumkin. Azotli birikmalarning neftni qayta ishlashga zararli ta’siri har xil bo’lib ,eng muhimlari quyidagilar: a) Besh a’zoli halqada azotni o’z ichiga olgan birikmalar, masalan, pirrollar va 2,3-digidropirollar, ayniqsa, erkin radikal qo’shilish reaksiyalariga moyil. Xuddi shu turdagi kimyo yoqilg’i issiqlik almashinuvi suyuqligi sifatida ishlatiladigan samolyotlarda ham sodir bo’lishi mumkin.Yuqori haroratga nisbatan bu sezgirlik yomon termal barqarorlikka olib keladi.Erkin radikal hosil bo’lishining kelib chiqishidan qat’iy nazar,oksidlovchi yoki termal bo’ladimi, besh a’zoli halqadagi azotni o’z ichiga olgan azotli birikmalar og’irroq mahsulotlar hosil bo’lishiga moyil bo’ladi. b) Azotni o’z ichiga olgan asosiy piridinlar va aminlar ,katalizatorning kislotali joylarini neytrallash uchun kislota katalizatori bilan reaksiyaga kirishishi mumkin.Ushbi kislota-asos neytrallash reaksiyalarining darajasini boshqaradigan reaksiya muvozanati kislota joyining kuchiga,azot asosining kuchiga va haroratga bog’liq. Pastroq haroratlarda ishlaydigan kislotali joylarni o’z ichiga olgan katalizatorlar azot asoslari bilan zaharlanadi. Ammo yuqori hararatda ishlaydigan katalizatorlar, masalan, gidrokreking katalizatorlari(>350^oC) va suyuqlik katalitik kreking katalizatorlari (>480^oC) faqat azot bilan qilinadi.[61]
Tabiiy muhitda karbamidning ko'pligi uning sutemizuvchilar oqsil almashinuvining asosiy mahsulotlaridan biri ekanligi bilan bog'liq. Karbamid sanoatning ko'plab tarmoqlarida keng qo'llanilishi tufayli u ko'p miqdorda ishlab chiqariladi. Karbamid atrof-muhitga nafaqat ishlab chiqarish korxonalarining oqava suvlari bilan, balki dalalardan, agrosanoat xo'jaliklaridan va undan xomashyo sifatida foydalanadigan o'simliklarning oqava suvlari bilan ham kiradi. Karbamidni olib tashlashning ko'plab usullari mavjud, ammo ularning aksariyati hali ham ishlab chiqilmoqda yoki juda yangi. Usullarning o'zi fizik-kimyoviy tabiati va texnologik zukkoligi jihatidan farq qiladi. Ko'pgina oqava suvlarni tozalash usullari gidroliz, fermentativ gidroliz, biologik qatlamda parchalanish, kuchli oksidlovchi moddalar bilan parchalanish, adsorbsiya, katalitik parchalanish va elektrokimyoviy oksidlanish kabi jarayonlarni o'z ichiga oladi. Ushbu ishda suvli eritmalardan karbamidni olib tashlash usullari ko'rib chiqildi. Elektrokimyoviy usullarga alohida e'tibor berildi.

Faollashtirilgan uglerod karbamidni eritmadan samarali ravishda olib tashlashini va karbamidning faollashtirilgan uglerodga adsorbsiyasi psevdo-ikkinchi tartibli kinetik modelga amal qilishini aniqladik. Biz faollashtirilgan ugleroddagi karbamid adsorbsiyasini fizik adsorbsiya deb tasnifladik va u Halsey adsorbsion izotermasi tomonidan eng yaxshi tavsiflanganligini aniqladik, bu faollashtirilgan uglerodning adsorbsion joylarida karbamid molekulalarining ko'p qatlamli adsorbsiyasi adsorbsion tizimni eng yaxshi tavsiflashini ko'rsatdi. Karbamidning faollashtirilgan uglerod bilan adsorbsiyasi mexanizmi ikki bosqichdan iborat. Birinchidan, karbamidning amino (-NH₂) guruhi dipol-dipol o'zaro ta'siri orqali faollashtirilgan uglerod yuzasida karbonil (-C= O) va gidroksil (-OH) guruhi bilan o'zaro ta'sir qildi. Keyinchalik, faollashtirilgan uglerodga adsorbsiyalangan karbamid molekulasining –C= O guruhi ikkinchi karbamid molekulasining boshqa -NH₂ guruhi bilan o'zaro ta'sirlanib, ko'p qatlamli adsorbsiyaga olib keladi.[]

Ushbu tadqiqot granulyar faollashtirilgan aluminiyning karbamidni oqava suvdan adsorbsiya orqali olib tashlash qobiliyatini o'rganib chiqdi va uning ishlashini donador faollashtirilgan uglerod bilan solishtirdi. Adsorbentlarni tekshirish uchun XRF, EDX, XRD va TGA ishlatilgan. Karbamidni pH qiymatiga bog'liq holda olib tashlash o'rganildi. Faollashtirilgan alumina uchun nol zaryad nuqtasi 8,8, faollashtirilgan uglerod uchun esa 7,1 ekanligi aniqlandi. Adsorbsion jarayonning eksperimental ma'lumotlari adsorbsion kinetika va mexanizmlarni aniqlash uchun turli kinetik modellarga moslash orqali o'rganildi. Keyin muvozanat ma'lumotlari turli xil ikki parametrli va uch parametrli izoterm modellariga moslash orqali tekshirildi. Natijalar shuni ko'rsatdiki, olib tashlash samaradorligi ortib borayotgan pH qiymati bilan ortadi. Maksimal olib tashlash samaradorligi pH = 9.0 da granül faollashtirilgan alumina va donador faollashtirilgan uglerod uchun mos ravishda 24% va 31% edi. Kinetik tadqiqotlar shuni ko'rsatdiki, karbamidning faollashtirilgan alumina va faollashtirilgan uglerodga adsorbsiyasi psevdo ikkinchi tartibli kinetika bilan ifodalanishi mumkin. Muvozanat tadqiqotlari shuni ko'rsatdiki, adsorbsion izotermalar mos ravishda faollashtirilgan alumina va faol uglerod uchun Redlich-Peterson izotermasi va Temkin izotermasi bilan ifodalanishi mumkin. Adsorbentlar FTIR va SEM yordamida tekshirildi va natijalar adsorbsiyaning paydo bo'lishini ko'rsatdi.[]
Karbamid sorbsiyasi tajribalari partiya yordamida o'tkazildi muvozanatlash texnikasi. To'plamli tajribalar o'tkazildi 50 ml turli xil eritmalarni o'z ichiga olgan tiqinli konusli kolbalar karbamid va adsorbent dozalarining turli xil boshlang'ich konsentratsiyasi. Keyin namunalar 25 0,5° C da 180 rpm bilan termostatli silkitgichda aralashtiriladi. Muvozanatga erishilgandan so'ng, bioko'mir avval filtr qog'ozi bilan filtrlanadi, so'ngra 0,22 mm membranadan filtrlanadi. Eritmalarda qolgan karbamidning dastlabki va yakuniy kontsentratsiyasi UV spektrofotometriyasi (Unico UV) yordamida tahlil qilindi.