Mashinalaridan foydalanish, texnik

Kartoshka tuganaklarining o‘ziga xos xususiyatlaridan asosiysi bir 
tupdagi tuganaklar (68-rasm) tuproqda bir joyga to‘langan holda bo‘lishi 
hisoblanadi. 
 
68- rasm- Kartoshka tuganaklarini 
tuproqda joylashish o‘rni: 
a-diametri; N-balandligi. 
Kartoshkani yig‘ib olish texnologiyasi quyidagicha amalga oshiriladi. 
Kartoshka tuganaklari tuproq bilan birgalikda kovlab olinadi, so‘ngra tuproq 
maydalanib, maxsus saralagichlar yordamida tuganaklar ajratib olinadi. 

---

181 
Kartoshka hosili mashinalar bilan quyidagi: bir fazali (kombayn bilan 
to‘g‘ridan-to‘g‘ri), ikki fazali (alohida-alohida mashinalar bilan) va qurama 
(aralash) usullarda yig‘ishtirib olinadi.
Bir fazali usul ikki variantda: 1) tuganaklar va poyalarni bir vaqtda 
yig‘ishtirib olish; 2) vaqt bo‘yicha navbatma-navbat bajarilishi mumkin. 
Birinchi variantda kombayn kartoshka va tuproqni kovlab oladi, ildiz va 
tuganaklarni poyasidan ajratadi, tozalaydi va ularni alohida bunkerlarga yig‘adi.
Ikkinchi variantda kartoshkani kovlab olishdan oldin uning poyalari mexnik
(kesish, maydalash) va kimyoviy usulda yig‘ishtirib olinadi.So‘ngra 2-15 kun 
o‘tgach tuganaklar kovlab olinadi. 
Ikki fazali usulda kartoshka poyasi bilan birgalikda kovlab olinadi va tuproq 
yuzasiga tashlab ketiladi. Kartoshka poyasi qurib tuganaklardan ajragandan so‘ng 
ular yig‘ib olinadi, tozalanadi va saqlash joylariga yuboriladi.. 
Qurama (aralash) usulda 2 va 4 qatordagi kartoshka tuganaklari kovlab 
olinadi, tozalanadi va tuproq ustiga qator qilib to‘shab ketiladi, so‘ngra ketma-ket 
kombayn bilan yig‘ishtirib olinadi. 
Kartoshkani yig‘ishtirib olishni tashkil etishda quyidagi usullardan -
to‘xtovsiz oqim, dalada bir joyga to‘plash, so‘ngra saqlash joylariga jo‘natish 
hamda aralash ko‘rinishdagi usullardan foydalanish mumkin.
To‘xtovsiz oqim usulida quyidagi ishlar ketma-ketligi – mashinada hosilni
to‘g‘ridan-to‘g‘ri yig‘ishtirish, tozalash va saralash, transport vositasiga ortish, 
qayta ishlash zavodlari yoki qabul qilish punktlariga tashish ishlari bajariladi. Bu 
usulda xarajatlar kam bo‘ladi, hosilning isrofgarchiligi kamayadi, yig‘ishtirib olish 
ishlari tezlashadi. 
To‘plab so‘ngra saqlash joylariga jo‘natish usuli quyidagi ko‘rinishda tashkil 
etiladi. Hosil yig‘ishtiriladi, dalada vaqtinchalik saqlash uchun uyumlanadi, 
tozalanib transport vositalariga yuklanadi va xo‘jalikdagi saqlash joylariga yoki 
qayta ishlash zavodlariga jo‘natiladi. Bu usul mahsulotlar yuqori darajada 
ifloslangan yoki transport vositalari etishmagan hollarda qo‘llaniladi. 

---

182 
Aralash usulida mashinalar bilan yig‘ishtirib olingan hosilning bir qismi 
bevosita qayta ishlash zavodiga yoki xo‘jalik omborxonalariga, qolgan qismi esa 
to‘plash maydonchalariga vaqtinchalik saqlash uchun jo‘natiladi. Buning natijasida 
transport vositalaridan unumli foydalanish imkoniyati yaratiladi. 
Hosilni yig‘ishtirib olish usul va tashkil etish tadbirlarini amalda qo‘llashda
fermer xo‘jaligining tuproq-iqlim sharoiti, ishlab chiqarish hajmi o‘ziga xos 
xususiyatlarini hamda mahsulotning xossalarini hisobga olish kerak bo‘ladi. 
Kartoshka hosili asosan kartoshka kovlagichlar va maxsus kombaynlar bilan 
yig‘ib olinadi. Kartoshka kovlagich tuganaklarni tuproq bilan birgalikda kovlab 
oladi, so‘ngra tuproqdan tuganaklarni ajratib, dala yuzasiga qator qilib to‘shab 
ketadi. Tuganaklar qurigandan keyin qo‘lda terib olinadi va koplarga solinib, 
so‘ngra transport vositasiga yuklanib, saqlash omborlariga jo‘natiladi. Kartoshka 
yig‘ish kombayni tuganaklarni kovlab oladi va poyasi, bargi va tuproqdan ajratadi, 
bunkerga yig‘adi hamda transport vositasiga yuklaydi. Kartoshka kovlagichlar 
rotorli, elevatorli, kepchigichli va kombinatsiyalashgan bo‘ladi. Kovlagichlar bir-
ikki katorli egatlarni kartoshka tuganaklari joylashgan chuqurlikda kovlaydi, 
tuganakli qatlamni silkitish, tebratish, cho‘zish, siqish hisobiga uni maydalaydi, 
tuproqning mayda zarrachalarini elaydi va tuganaklarni dala yuzasiga qator qilib 
to‘shab ketadi. Ularning ishchi qismlari tuganakli tuproq qatlamini ag‘daruvchi, 
irg‘ituvchi, elovchi turlarga bo‘linadi. Kartoshka etishtiriladigan mintaqalarning 
tuproq-iqlim sharoiti, dalaning o‘lchami va shakli va boshqa omillarni hisobga 
olgan holda turli kombaynlardan foydalaniladi.
Kartoshka yig‘ish kombaynlari kartoshkali qatorlarni kovlaydi, tuganaklarni 
tuproq va chiqindilardan ajratadi, kesaklarni maydalaydi, tuganaklarni poyasidan, 
begona o‘t qoldiqlari, toshlardan va kesaklardan ajratadi, tuganaklarni bunkerga 
yig‘adi yoki transport vositasiga yuklaydi. Kombaynlar bir-to‘rt qatorli, tirkama, 
yarim tirkami va o‘ziyurar turlarga bo‘lingan bo‘lib, yarim tirkama turi ko‘p 
tarqalgan. 

---

183 
Kartoshkalarni yig‘ishtirib olishda asosan rotorli (KTN-1A), elevatorli (KST-
1,4 va KTN-2V) va o‘ziyurar KSK-4-1 kartoshka kovlagichlar hamda KKU-2A va 
KPK-3 kombaynlaridan foydalaniladi. 
Ko‘pchilik sabzavot ekinlarining hosilini yig‘ishtirib olish qisman 
mexanizatsiyalashtirilgan. Buning asosiy sababi ularning hosilini bir vaqtda pishib 
etilmaganligi hisoblanadi.