Mashinalaridan foydalanish, texnik

77-rasm. MTZ-80 transport traktori yillik ish unumining foydalanish 
jarayonida o‘zgarish grafigi 

---

197 
Rostlangan mexanizmlarning o‘zgarishi yoki biron bir qismlarning bo‘shalib 
ketishi natijasida ham ishlamay qolish hollari ro‘y beradi. 
Ayniqsa mashina detallarining eyilishida material emiriladi, uvalanadi va 
qoldiq deformatsiya sodir bo‘ladi. 
Mashina detallarining emirilishi 3-ta asosiy turga: mexanik, molekulyar 
mexanik va korrozion mexanik eyilishlarga bo‘linadi (78-rasm|). 
78-rasm. Eyilishning turlanishi 
Kavitatsion-suyuqlik qattiq jismga nisbatan harakatlanishida vujudga 
keladigan gaz pufaklarining sirt yaqinida yorilishi. 
Fretting-kichik tebranma nisbiy siljishlar vaqtida bir biriga uriluvchi 
sirtlarning sodir bo‘lishi. 
Fretting-korroziyadagi eyilish-detallarni dinamik yuklanish sharoitida juda 
kam qaytma-ilgarlanma siljib sirpanib ishqalanishda sodib bo‘lishi. 
Eyilish quyidagi kattaliklar bilan xarakterlanadi: 
- Eyilish jadalligi - eyilish miqdorining bajarilgan ish hajmiga nisbati; 
- Eyilish tezligi - eyilish miqdorining eyilish vujudga kelgan vaqtga 
nisbati; 
- Eyilish chidamliligi – materiallarning ma’lum ishqalanish sharoitida 
eyilishga qarshilik ko‘rsatish xossalari. Bu xossalar eyilish tezligi va eyilish 
jadalligiga teskari kattalik bilan baholanadi. 

---

198 
Mashina traktor agregatlari detalarining eyilishi texnik xizmatning o‘z 
vaqtida va sifatli o‘tkazilishiga (moylash, tozalash, mexanizmlarni rostlash va 
boshqalar) ko‘p bog‘liq bo‘ladi. 
Detallarning xizmat qilish vaqtini ortishi bilan ularning eyilishi ortadi. 
Tutash detallarning eyilishida xarakterli 3-ta davr bo‘ladi (79-rasm). 
79-rasm. Detallar eyilishining xarakterli egri chizig‘i 
Mashina traktor agregatlarining nosozligini o‘z vaqtida aniqlash va tegishli 
texnik xizmat ko‘rsatish, tegishli foydalanish materiallaridan foydalanish va 
texnikaviy eksplutatsiyaga rioya qilish uni shlash muddatini oshiradi. 
Mashina traktor agregatlari qancha mukammal bo‘lmasin amalda uning 
barcha tashkil etuvchi qismlarini bir xil absolyut ishonchli bo‘lishiga erishib 
bo‘lmaydi. CHunki mashinani tashkil etuvchi qismlarini tayyorlashda ularning 
o‘lchamlari, materiallarining sifati bir turli bo‘lmaydi. 
Mashina traktor agregatlari qancha takomillashtirilgani sari ishonchliligi 
kamayib borishi mumkin. Ishonchlilikning yagona va kompleks ko‘rsatkichlari 
tajriba o‘tkazish yo‘li bilan aniqlanadi. SHuning uchun mamlakatimizda katta 

---

199