Mashinalaridan foydalanish, texnik

81-rasm. Oddiy avtomatlashtirilgan tashhis tizimining shartli sxemasi 

---

239 
Buning natijasida electron hisoblash mashinasida tashxisdan o‘tkazilgan 
texnik vositaga texnik xizmat ko’rsatish yoki tamirlash ishlarining mazmuni 
yozilgan bo‘lishi kerak.
Avtomatlashtirilgan tashhis tizimi (ATT) - texnika vositasiga texnik 
xizmat ko’rsatish jarayonida uning texnik holatini avtomatik baholash vositalari 
komplekti kiradi. 
ATT quyidagilardan tuzilgan : 
a) tashxis ob’ektidan diagnostik axborotni qabul qiluvchi datchiklar 
to‘plami; 
b) datchiklardan signallarni qabul qilib, ularga ishlov berib qulay holga 
keltiruvchi o‘zgartgichlar; 
v) diagnostik axborotni baholash va elektr signallari sifatida oxirgi 
natijalarni beradigan axborotga ishlov berish moslamalari; 
g) axborot tashuvchida (disket) muhrlangan tashxis natijalarini beruvchi 
axborot moslamalari. 
ATTdan foydalanishda uzluksiz axborot beradigan datchiklarni ishlatish 
imkoni bo‘lmaydi (Masalan, tormoz diagrammalari yoki kuchlanishlar 
ossillogrammalari). Axborot uzlukli (diskret) tarzda olinishi kerak, bu holat 
amaldagi diagnostik o‘lchov asboblari qo‘llanishini ma’lum darajada chegaralaydi. 
Istiqboldagi diagnostik datchiklar quyidagilar hisoblanishi mumkin:  
- 
Tezkor kontaktli diagnostik datchiklar 
- 
Kontaktsiz (agregatni bo‘laklarga bo‘lmasdan yorug‘lik nuri, magnit
yoki issiqlik maydoni yordamida amalga oshiriladi)
- 
Diagnostik datchiklar. 
- 
Stroboskoplar 
- 
Transport vositasiga o‘rnatilgan diagnostik datchiklar. 
Ular agregat va mexanizmlarga o‘rnatilib, tashxis jarayonlarini tezlashtiradi 
va ATTning elementlari bo‘lib xizmat qiladi. 
O‘rnatilgan datchiklar harorat, bosim, kuchlanish hamda tormoz suyuqligi, 
yonilg‘i va moy sathidan tashqari ayrim uzellarning eyilish darajasi haqida 

---

240 
(masalan, podshipniklar halqalariga yopishtirilgan tenzodatchiklar yordamida 
ularning eyilishlari aniqlanadi) axborot beradi. ATT larda electron hisoblash 
mashinasi qo‘llanadi. 
CHet el tajribasi. 
a. Tashxis jixozlari ishlab chiqaradigan chet el firmalari mutaxassislarining 
fikricha, texnik xizmat ko’rsatish sohasi texnikalar ishlab chiqarish sohasidan 
orqada qolmoqda. SHuning uchun tashxisni ikki sohaning rivojlanish darajalarini 
bir-biriga yaqinlashtirish va yuqori malakali mutaxassislarga bo‘lgan talabni 
kamaytirish vositasi deb qaraydilar. 
b. CHet ellarda avtomatlashtiriligan diagnostik tizimlarni ishlab chiqarish 
rivojlangan. 
Nazorat - tashxis qo‘yish. Nazorat jarayonida tadqiq etilayotgan tizim bir 
butun tarzda ko‘riladi. Tashxis qo‘yish jarayonida bir butun tizim va uning 
elementlari ko‘rib chiqiladi. Chunki, tizimning holati uning elementlari holatining 
funksiyasidir. Tashxis qo‘yishning vazifasi tizimning u yoki bu holati sababini 
uning elementlari holatiga bog‘lab aniqlashdir. Tashxis qo‘yishni nazorat 
operatsiyalarini bajarmasdan turib amalga oshirish mukin emas. 
Avtomatik nazorat nazariyasi butun ob’ekt va uning holatini aniqlash uchun 
usul va vositalarni ishlab chiqish bilan shug‘ullanadi. Tashxis qo‘yish uchun 
muhim bo‘lgan omillar nazorat uchun zarur bo‘lmasligi mumkin va aksincha, 
nazorat uchun muhim omil texnik tashxis uchun ham muhim bo‘lishi mumkin. 
SHuning uchun nazorat ob’ektlari modellari tashxis ob’ektlari modellaridan 
mavhumroq va umumiyroq bo‘ladi. 
Tashxis ob’ektlari modellari. Tashxis qo‘yish jarayonida bevosita ob’ekt
tadqiq etilmasdan, balki uning ideallashtirilgan modeli tadqiq etiladi. Real texnik 
tizim birorta model bilan almashtiriladi. Tashxis jarayonlari va ob’ektlarning 
matematik modellarini qurish quyidagi asosiy vazifalarning tahlili bilan birga olib 
boriladi: 
- buzilgan elementlarni topishda diagnostik testlar qurish usullarini ishlab 
chiqish; 

---

241 
- tashxisning eng maqbul dasturini ishlab chiqish. 
Tashxis ob’ektlari modellarining quyidagi turlari mavjud: